ЮРЫД КӦ ЭМ, СИЙӦСЫД СЮРАС

Ӧні тшӧкыда кылан-лыддян: «Сэтшӧмтӧ ас вылӧ уджалысь могмӧдӧ йӧзӧс пескӧн, вузасьӧ чӧскыд няньӧн, иналӧ уна тьӧс-плака...» Тадзи комиӧн шуӧны частнӧй предпринимательясӧс, ичӧт бизнесын зільысьясӧс.

Но мыйла нӧ ас вылӧ уджалысь? Йӧзлы жӧ-а! Республикаын талун 4 сюрс 700 гӧгӧр ичӧт предприятие, 19 сюрс сайӧ предприниматель и быдӧн мырсьӧ ньӧбасьысьяс, клиентъяс, ветлысь-мунысьяс, мукӧд услуга босьтысьяс ради. Дерт, аслыныс выгӧдаӧн. Кутшӧм нӧ сійӧ рынок, тільсян-вийсян кӧ, а водзӧсыс абу?

Прав Комиысь экономикаса министр И. Е. Стукалов, коді Эжва йывса ичӧт бизнесын уджалысьяскӧд неважӧн аддзысьлігӧн тӧдчӧдіс: «Колӧ сылы (ичӧт бизнесыслы) быд ногыс отсавны. Ӧд республикаын вӧчӧм прӧдукцияын ичӧт бизнеслӧн пайыс быд во содӧ. Сідз, вузасьӧмын сійӧ босьтӧ 70–80 прӧчент нин, стрӧитчӧмын да услугаяс сетӧмын — 50–60 прӧчент. И отсӧгсӧ медвойдӧр вичмӧдӧ государство.

Кулӧмдін районын, кыдзи и мукӧдлаын, водзмӧстчысь да писькӧс йӧз нажӧвитчӧны да сӧвмӧдӧны-паськӧдчӧны медсясӧ вӧр да сыысь вӧчӧмтор вузавлӧмӧн, сёян-юан да мукӧд тӧвар иналӧмӧн, пассажиръясӧс новлӧдлӧмӧн. Эмӧсь и лицензияа шырсьысь-вурсьысьяс, быд лунъя коланатор вӧчысьяс, электроприбор дзоньталысьяс. Но кызвыныс элясьӧны: уналадорсянь тӧдчӧ дзескӧдӧм. То вотъясӧн пӧдтӧны, то уджтӧ конъялӧны. Тӧдсаӧй кӧсйис восьтыны шырсянін, но банкысь ссудаыс эз тырмы документъяссӧ чукӧртӧм вылӧ, быдласянь колӧ кырымпасыс да: налогӧвӧйсянь, пӧжарнӧйяссянь, саннадзорсянь, энергетикъяссянь. Югыдъягысь В. В. Белый оз нин ӧти во новлӧдлы йӧзӧс юрсиктӧ да Сыктывкарӧ аслас автобусъясӧн. Ӧні сійӧ ёнджыкасӧ вӧдитчӧ вӧрӧн, но ветлысь-мунысьясӧс могмӧдӧмысь лэдзчысьны оз кӧсйы. Сійӧ Смолянкаысь В. М. Ивановкӧд, позьӧ шуны, Немдін вожын медся пыдди пуктана да йӧзӧн ошкана предпринимательяс лыдын. Сэк жӧ Сыктывкарын кодлыкӧ воӧма юрас мӧвп тупкыны налысь маршрутъяссӧ. Выль восянь Сыктывкарсянь Немдінӧ, Югыдъягӧ, Смолянкаӧ, а сідзжӧ Тымсерӧ да Помӧсдінӧ кутасны ветлыны юркарса автобусъяс. Юавлісны эз эськӧ тайӧс думыштысьясыс сикт-посёлокъясса войтырыслысь, колӧ-ӧ налы татшӧм «услугаыс»? Артыштлісны-ӧ, кутшӧм воштӧм вайӧны оз сӧмын предпринимательяслы, но и наӧн могмӧдан йӧзыслы? Ӧд сӧмын Эжва мӧдлапӧлын, Югыдъяг, Смолянка да Белоборскын, матӧ 3 сюрс олысь. Вевъяласны-ӧ юркарса автобусъясыд найӧс нуны-вайны быд колана здукӧ, кыдзи вӧлі ӧнӧдз, кык Викторлӧн — Белыйлӧн да Ивановлӧн — уджалігӧн?

Либӧ пикӧ воӧмаӧсь Сыктывкарса ЛПК-ӧ вӧр мӧдӧдысьяс. Туй вылын кутісны веситны налысь тыра машинаяссӧ. Унджык кӧ сӧвтӧмаӧсь, ковмас вештыны ыджыдсьыс-ыджыд штрап. Машинанас, шуам, колӧ нуны 30 кубометр, а лэччӧдӧны карӧдз 22-ӧс. Миян туйяс вывті позьӧ мунны транспортӧн, кодлӧн сьӧктаыс мед эз вӧв 38 тоннаысь унджык. Сэк жӧ орчча Киров обласьтын лэдзӧны 40 тоннаӧдз. Татшӧм кутӧдыд, дерт, ёна майшӧдлӧ вӧр иналысь бизнесменъясӧс, налӧн артмӧ уна воштӧм. Ӧні «МБП Сыктывкарса ЛПК» предпринимательяслысь эськӧ корӧ вӧрсӧ аслас предприятиеяслӧн пуръясянінъясӧ, но мыйла, шуам, Ручысь В. И. Игушев кутас катлыны заптӧмторсӧ «Немдинлесӧдз», кор сэтчӧдз — джын туйыс карӧдз.

Гырысь воштӧмъяс лоӧны и виччысьтӧмторъяс вӧсна. Таво арнас Эжва йывса нёль сикт дорысь наридз сора ытва нуис ю вомӧн нюжӧдӧм посъяс. Сідз, Немдін горулын вуджаніныс орліс кык пӧрйӧ, мӧдысьсӧ зэвтны понтонсӧ эз нин вермыны. Мыйта шог да майшӧг вайис тайӧ неминучаыс! Мырсисны ветлысь-мунысьяс — кодлыкӧ колӧ карса велӧдчанінӧ, кодлыкӧ больничаӧ, кодлыкӧ поезд вылӧ, пикӧ воисны вузасьысьяс — ӧд йӧзлы быд лун коліс вайны сёян-юан да тӧвар, но медся нин ёна мӧрччис пос жугалӧмыс вӧр да сыысь вӧчӧмтор нуысьяслы. Воштӧмсӧ арталісны сюрсъясӧн. А мыйта на лоӧ нӧшта, ӧд йи туй ӧдвакӧ на воссяс выль воӧдз. Гӧгӧрвоана, инавтӧм прӧдукциясьыд районса бюджетӧ эз во и налог.

Кадыс сэксянь, кор котырталісны медводдза кооперативъяс, быттьӧ колис уна нин. Но ичӧт бизнес водзын пыр на потшӧс бӧрся потшӧс, тырмытӧмторйыс сылӧн уджын, тыдалӧ, оз и бырлы. Тшӧкыда таысь мыжаӧсь асьныс предпринимательяс, кодъяс шайт бӧрся вӧтлысигӧн дзугӧны оланпас. Абу гусятор, мый уналаын удждон сеталӧны «конвертын», дзебӧны уджалысьяслысь лыдсӧ, мед пышъявны вотысь. Пӧшти быдлаын торкалӧны удж видзан нормаяс (ичӧт бизнесын 80 прӧчент уджалысьыс мырсьӧ шогмытӧм условиеясын), то ӧтилаын, то мӧдлаын дзугӧны пенсия да стаж арталан кад, сы вӧсна мый оз колана ног гижны приказъяс да лёка вӧчӧны трудкнижкаясӧ пасйӧдъяс. А мыйтаӧн элясьӧны омӧля вештысьӧм вылӧ? Грузчик лунтыр сӧвтӧ-ректӧ «фураяс», а сылы удждон пыддиыс — консерв банка, «бич пакет», нянь тупӧсь. Пӧрӧдчысь собалӧ коскӧдзыс лымйын вежонъясӧн, а сёйӧмсьыс бергӧдасны да, нажӧткасӧ гортас вайӧ зёльӧдчан сьӧмӧн.

* * *

Меставывса власьт, дерт, гӧгӧрвоӧ, мый ичӧт бизнесӧ суитчытӧг, сійӧс сӧвмӧдтӧг народнӧй овмӧстӧ он кыпӧд. Та вӧсна вермана отсӧг вичмӧ ставлы, коді шыӧдчӧ. Сӧмын мед подулалӧма вӧлі корӧмтӧ. Сьӧм кӧ коран (ссуда, кредит) — мыйла, кутшӧм лоӧ водзӧсыс? Му либӧ вӧр угоддьӧ кӧ босьтан — кутшӧм могӧн, мый чуктас таысь районлы? Кулӧмдін районса юралысь А. П. Юдинлӧн туйвизьыс, став сертиыс, татшӧм: быдӧнлы колӧ уджавны район вылӧ. А сьӧлӧм серти уджыд век сюрас. Сӧмын мед вӧлі кӧсйӧм. Кӧсйӧм — аслыд нажӧвитчыны законъяс вожмавтӧг да сетны та вылӧ позянлун мукӧдлы.