УНАТОР НА МАЙШӦДЛӦ
Коркӧ ставыс лоӧ: и сиктса керкаясын биару, и Зимстан, Помӧсдін, Немдін вожын сотӧвӧй связь, и Нем да Прупт вомӧн ён посъяс, и весиг юрсиктын выль морг. Содас вӧр лэдзӧм да иналӧм, сувтас кок йылӧ видз-му овмӧс, ладмас социально-культурнӧй олӧм. Быдтор позьӧ вӧчны: корсьны сьӧм, мыйкӧ стрӧитны, мыйкӧ дзоньтавны, мыйкӧ выль пӧв ловзьӧдны. Колӧ сӧмын кӧсйыны. Да вежны йӧзлысь видзӧдлассӧ, бырӧдны веськодьлун, тышкасьны вина юӧмкӧд и, дерт жӧ, бура котыртны уджсӧ народнӧй овмӧслӧн быд юкӧнын. Татшӧм кывкӧртӧд артмис Эжва йывса вужвойтырлӧн неважӧнся чукӧртчылігӧн, матӧ 40 делегатлысь да гӧсьтлысь мӧвп-майшасьӧмсӧ кывзігӧн.
Кулӧмдін районса юралысьӧс вежысь Н. А. Левченко районлӧн талунъя удж-олӧмӧн тӧдмӧдігӧн индіс и водзӧ вылӧ могъяс кыдзи экономикаын, сідзи и социальнӧй да культурнӧй юкӧнъясын. Подуласис сійӧ районӧс 2006–2010 воясын да 2015 воӧдз сӧвмӧдан план вылӧ, кодӧс примитісны буретш конференция водзас. Бӧръя воясас, висьталіс сійӧ, 13,6 прӧчент содіс бюджетын сьӧм. Тавося 10 тӧлысьӧн кольӧм волӧн тайӧ жӧ кадын серти унджык вӧчӧма промышленнӧй прӧдукция, делӧвӧй вӧр, пиломатериал, нянь да мукӧд пӧжас.
Район сӧвмӧдан подулыс — вӧр. Сійӧс позьӧ пӧрӧдны вонас 3 миллион кубометрӧдз, а босьтӧны сӧмын 1 миллион. «МБП СЛПК»-лӧн предприятиеяс заптісны 587 сюрс кубометр. Ӧні транспортысь рӧскод чинтӧм могысь Эжваті кутасны кылӧдны 300 сюрс кубометрӧдз. Таво нин лоӧ вӧчӧма содтӧд кык пуръясянін Кебанъёльын. Содтасны вӧр лэдзан ӧдсӧ и мукӧд (кольӧм во налӧн тшӧт вылын вӧлі 469 сюрс кубометр, став заптӧмасьыс 44,4 прӧчент).
Видз-му овмӧсын бурланьӧ вежсьӧмъясыс надзӧн, но тыдовтчӧны жӧ. Сідз, йӧзлысь йӧв ньӧбисны 26 прӧчентӧн унджык. Йӧв, яй, картупель иналӧм нӧшта на содас, лоас кӧ позянлун нуны тайӧ вӧлӧгасӧ Ухтаӧ, Сосногорскӧ, Мылдін районӧ. Медым вӧлі унджык дась прӧдукция, выль ногӧн котыртӧны уджсӧ Помӧсдінын да Кулӧмдінын вый вӧчан заводъяс. Районын быд сюрс морт вылӧ воӧ 22,5 километр туй — республикаын медуна. Но эмӧсь на гырысь сикт-посёлокъяс, кытчӧдз абу чорыд веркӧса туйыс. Буретш тайӧ оз лэдз тырвыйӧ вӧдитчыны озырлунӧн. Та вӧсна жӧ оз окотапырысь локны инвесторъяс. А ӧд Эжва йывлӧн позянлунъясыс гырысьӧсь. Гӧгрӧс вӧр босьтӧмысь ӧтдор позьӧ вӧчны быд сикас пиломатериал, биологическӧй ломтас, технологическӧй чаг, тшак-вотӧсысь вӧлӧга. Сыктывкарса ЛПК кӧсйысис сетны кык линия, медым позис районын изны технологическӧй чаг. Ӧні Эжва йылын 56 пилорама.
Мупытшса озырлунысь районын перйӧны сӧмын лыа да торф. А эм ставыс — мусир, биару, боксит, из шом, кӧрт руда, сера, зарни, алмаз, вӧчасян сёй. Вӧдитчытӧг тайӧ озырлунсьыс водзӧсыс абу. Районса администрация кутӧ туйвизь, мед паськӧдны геолого-разведочнӧй уджъяс, сёрнитчис «Миреко» горногеологическӧй компания» пӧдса акционер котыркӧд бокситлысь еджыд пластъяс корсьӧм кузя, мед сэсся бӧрыннас ыстыны сійӧс Сосногорскса сёй сорас вӧчан комбинатӧ. Тымсер гӧгӧрын мусир ӧні корсьӧ «Пермьнефтьгеофизика» ВАК. Ставыс тайӧ оз сӧмын озырмӧд районлысь коштасӧ, но и сетас бур нажӧткаа удж уна сюрс мортлы. Позяс чинтыны уджтӧмалысь лыдсӧ. Районса юралысьӧс вежысь висьталіс и социальнӧй да культура юкӧнъясын зільӧм йылысь. Торйӧн кӧ, бура пӧртсьӧ олӧмӧ «Районса челядь» уджтас, быд во та вылӧ вичмӧдӧны 3,5 миллион шайт. Районса юралысь мынтӧ енбиа челядьлы сьӧм. Традицияӧ нин пырисны «Юные дарования» да «Василей» фестивальяс, а таво бура нуӧдісны «Райда» конкурс.
Районса коми йӧзлӧн нырщик, «Коми войтыр» исполкомӧ пырысь С. И. Расова ошкис жӧ «Райда» конкурс котыртысьясӧс, ӧти сайын висьталіс и кольӧм конференциясянь нуӧдӧм удж йылысь. Тӧдчӧдіс, мый налы быдторйын отсалӧны республикаса да районса юралысьяс, Сыктывкарын Кулӧмдінса землячествоӧ пырысьяс. Сідзжӧ пасйис, мый водзӧ вылӧ позьӧ вӧчны ёна унджыктор, вужвойтырӧс доръян уджсӧ кӧ нуӧдны администрациякӧд, нывбабаяслӧн ӧтмунӧмкӧд, политическӧй партияяскӧд, общественнӧй котыръяскӧд ӧтув. Тадзи кивывджык кыпӧдны культура, бурмӧдны оласног, тышкасьны став лёкыскӧд — юӧм-кодалӧмкӧд, уджтӧмалӧмкӧд, веськодьлункӧд да идӧртӧмлункӧд.
Олӧмлысь став юкӧн шымыртісны асланыс сёрниясын и секцияяс вылӧ бӧрыннас юксьӧм делегатъяс. Быд секцияын уджалісны и гӧсьтъяс — республикаса министерствоясысь, ведомствоясысь кывкутысь йӧз. Босьтлісны кыв Сыктывкарын олысьяс, коми войтырлӧн ӧтмунӧмӧ пырысьяс Ф. Г. Карманов, М. В. Кузьбожева, М. К. Игнатов. Медся уна вӧліны экономика йылысь сёрнитысьыс. Тайӧ и гӧгӧрвоана: сиктыд, кӧні кызвыннас олӧны коми йӧз, бур экономикатӧг оз сӧвмы. И ӧні, кор киссисны колхоз-совхозъяс, колӧ корсьны видз-му кыпӧдан выль туйяс, ыджыдджык тӧдчанлун сетны ас овмӧсъяслы. Видз-му вӧдитӧмӧ, скӧт видзӧмӧ кыскыны уджтӧмалысьясӧс, места вылын переработайтны йӧв да яй, донӧнджык инавны пӧсьӧн-вирӧн шедӧдӧм прӧдукция. Сетны позянлун зіль йӧзлы босьтны банкысь кредит, ссуда. Лэдзны донтӧмджыкысь заптыны пес да делӧвӧй вӧр. Став тайӧ мӧвпсӧ тшӧтш лои пыртӧма конференциялӧн помшуӧмӧ. Унатор вӧзйисны и дзоньвидзалун ёнмӧдӧм, велӧдӧм кузя да культура секцияясын уджалысьяс. Республикаса Юралысь, правительство, районса веськӧдлысьяс дорӧ корӧмъясыс ёнасӧ эз торъявны воддза восяясысь. Веськыда кӧ, корӧм кодьӧн и вӧліны: вичмӧдны медикъяслы патераяс, помавны челядьлы больнича дзоньталӧм, торйӧдны висьысь дорӧ врачьяслӧн ветлан бригадалы машина, бурмӧдны школаяслысь материально-техническӧй подув, ньӧбны асшӧр артистъяслы костюмъяс да с.в. Дзайгӧмысь ӧтдор мый нӧшта вермас общественнӧй котырыд? Но районса «Коми войтыр» ӧтмунӧмлысь тӧдчанаджык вӧзйӧмъяссӧ власьтлы пыдди пуктыны быть ковмас. Делегатъяс ӧд татчӧ воисны да тӧждъяссӧ кыпӧдісны став коми йӧз нимсянь. А районын комиыс 70 сайӧ прӧчент олысьыс. Тӧдчана юалӧмъяс лыдас вӧліны: содтыны йӧв-яй вылӧ донъяс кык пӧв; сиктса олысьяслы кредит босьтӧм могысь лӧсьӧдны торъя фонд, коді вермас отсавны, оз кӧ судзсьы сьӧмыс (Изьваын вештысьӧм кузя кывкутӧмсӧ босьтӧ «ЛУКОЙЛ», миянлы мед татшӧмнас лоӧ «Монди Бизнес Пейпа СЛПК»); юрсиктса рынокын восьтны видз-му овмӧс вӧлӧгаӧн торъя вузасянін; вынсьӧдны «Сиктса культура» уджтас; выль пӧв сетны кокньӧдъяс сиктса интеллигенциялы; водзӧ нюжӧдны Сыктывкар — Мылдін туй... Районса олысьяссянь сідзжӧ лои аслыспӧлӧс корӧм-тшӧктӧм: вӧчны юрсиктын выль морг. Зэв ыджыд майшӧг тайӧ ставлы уна во нин. Район пасьталаысь кувсьӧмаясӧс кырлавнысӧ важ моргас оз нин вермыны. Уджалӧ сэні ӧти морт. Кодсюрӧ покониксӧ та могысь нулӧны Кӧрткерӧсӧ. Судмедэксперт дорӧ вайлӧмысь да шойсӧ видлалӧмысь йӧзлы лоӧ мынтыны зэв уна сьӧм, а сиктса олысьыдлы сійӧ кытысь?
* * *
Збыльмас-ӧ мыйкӧ делегатъяслӧн корӧмъясысь, петкӧдлас кадыс. Мед эськӧ оз жӧ ло мода вылас конференция нуӧдӧмыс. Мукӧд районын татшӧм чукӧртчылӧмъясыс водзӧ вылӧ бӧрйисны кутшӧмкӧ ӧти туйвизь — видз-му овмӧс кыпӧдӧм, культура сӧвмӧдӧм. Кулӧмдінын уна сёрнитісны, кыдзи тышкасьны юӧмкӧд. Тайӧ зэв ёна майшӧдлӧ йӧзсӧ. Но конференциялӧн кывкӧртӧдас сійӧ быттьӧ саяліс мукӧд гӧрӧдӧн, кодъясӧс разьтӧг водзӧ мунӧмыс оз жӧ ло.
Коми войтыр — Коми Республика государственносьтлӧн панас. Государстволысь политикасӧ веськӧдӧма сы вылӧ, медым видзны да сӧвмӧдны коми войтырлысь кыв, культура да оланног международнӧй нормаяс да принципъяс серти, кодъяс инмӧны вужвойтырлы.
Коми Республикаса Оланподув, 3 статья.
