ВАСИЛИСА, ПЕДӦР НЫВ
ВОТӦС-ТШАКЫС сійӧ арнас бура воис. Енмыд тай аддзӧ йӧзыдлысь тшыгъялӧм-мырсьӧмтӧ. Зонпосни и верстьӧ чукӧртасны сы мында, мый ӧдва кыскӧны нопнысӧ. Сӧкъя тшак, пув юм, кисель — нянь кӧртӧ вунӧдӧм бӧрын тайӧ вӧлӧганас век нин позьӧ ылӧдны кынӧмтӧ. Дерт, тыра пестерыд кӧ гортӧдзыд воас. Бара на ӧд вермасны мырддьыны вотӧмтортӧ, сиктладорын век кыйӧдчӧны сельсӧветӧн индӧм йӧз. Найӧ оз юасьны, гузьгасны тусьтӧ водзвыв дасьтӧм бӧчкаясӧ, нӧшта на чиршӧдласны.
Ӧтчыд вуджигӧн, талапӧлас сувтігӧн нин, Василисаӧс нывъёртъясыскӧд виччысьӧны жӧ вӧлӧм, кушӧдз ректӧдісны пестеръяссӧ. Но Паладь, Василисалӧн ыджыдджык чойыс, сэки эз шӧйӧвош, пыжсянь на и бузгис-кисьтіс юас ставсӧ, мый вӧлі нопъяс:
— Ад горшъяслы, пыдӧстӧм пельсаяслы ме эг на вотчы!
Сельсӧветсаяс тӧдісны Паладьлысь крут этшсӧ да ёнасӧ эз лысьтны каттьысьны. Ярскӧб кывъя ичмоньыс кык во нин слӧймӧма пукавны лагерын, мый босьтан татшӧмыдлысь? Василиса да мукӧд вотчысь сэксянь кутісны ыджыд кытшолӧн петны берегӧ да гусьӧн вуджны, мед этшаджыкӧн нин казявласны.
А гортын виччысьӧны вӧйӧм синъяса чой-вок, мам, коді кусыньтчӧма нин асьсӧ удзӧдӧмысь да помтӧг личкысь сьӧкыдлунъясысь. Кымын семья тадзи жӧ пыкис тужа-нужасӧ сэки, комынӧд воясас? Ичӧтик Лазарсиктысь ни ӧти овмӧсӧс эз ордйӧд мучитан кабалаыс. Кӧть колхозникъясӧс, кӧть кулакӧн шуӧмаясӧс. Бӧръяясыс дзикӧдз нин воисны пикӧ, ӧд колисны нинӧм абу кежысь. Эз на тай ставныслы, Иван Гриша да Иван Ӧндрей Габовъяслы моз мойви пышйыны карӧ.
Микайлӧ Педӧрӧс кулакалісны комын кыкӧдын, нем жалиттӧм репрессиялӧн гыын. Мортыс пӧ видзӧ уна скӧт, кутӧ ыджыд овмӧс, нӧшта на и уджалӧ лавкаын. Ӧткодявны кӧ талунъяыскӧд, сідзкӧ нӧ, став предпринимательыс кулак сяма жӧ? Ӧти лунӧ колхозӧ сылысь нуисны вӧла-чань, 2 мӧс, гӧр-агас да став эмбурсӧ. Удайтчис дзебны сӧмын нёньпом куканьӧс. Керкасӧ да сы бердысь срубсӧ разисны жӧ, нуисны ӧтисӧ парник вылӧ, мӧдсӧ больничаӧ пес пыдди. Василисалы сэки вӧлі дас арӧс. Муртса ыджыдджыкӧсь Паладь да Ӧльӧксан, а Ёгор да Нина шег кодьӧсь на та мындаӧн колисны юр сюянінтӧг. Керкасӧ нуигӧн мамыс, Яков Анна, кӧсйис на эськӧ пычкыны резьӧдчысьяслысь жальсӧ, катӧдіс челядьсӧ паччӧрӧ, сэтысь пӧ, гашкӧ, оз вӧтлыны. Но кор йирксьыс нин кутіс киссьыны муыс, шошаӧдыс джоджӧ найӧс кыскаліс сельсӧветлӧн слугаыс Сера Яков.
Василисалысь батьсӧ и мамсӧ ыстісны кер дорӧ — Сӧвет власьт водзын вештыны мыжсӧ. А кутшӧм мыж? Мый сӧн потласьтӧдз бертісны му-видз, асланыс пӧсьӧн лӧсьӧдісны туяна овмӧс, а эз кодсюрӧ моз довъявны сиктӧд дӧмаса гачӧн да гӧрд флагӧн. Нормаыс вӧлі колхозникъяслӧн дорысь тӧдчымӧн ыджыдджык, и сійӧс колӧ быть тыртны. Тшыгъялӧмтӧ некод оз юав. Гозъя шуисны гусьӧник начкыны дзеблӧм куканьтӧ, ыстісны яйысла ас дораныс жӧ уджалысь нин Паладь нывсӧ. Но ичӧтик сиктад нинӧм он дзеб, сюрӧмаӧсь удтысьяс. Пыр и локтіс комиссия да мырддис куканьтӧ. Асьсӧ Паладьӧс таысь пуксьӧдісны кык во кежлӧ. Тадзи жӧ мырддисны семьялысь гусьӧн пуктывлӧм картупель. Мыйла нӧ пӧ ывла гуныд абу куш, кор став мутӧ нин босьтім? Картупельныдкӧд тшӧтш, колӧкӧ, и зарни на сэтчӧ дзебинныд, пиньсӧ кеслӧмаӧсь шобсьысьяс. А «зарни дзебысьяс» вӧдитчисны пуысь кодйӧм тасьті-паньӧн, мыссисны сюмӧдысь вӧчӧм тазйысь...
РЕГЫД МЫСТИ Улыс Човйӧ лэччӧдісны и Василисалысь батьсӧ да мамсӧ. Норма тырттӧмысь. Сэки тай аддзисны помкатӧ, торйӧн нин лыддьыссис кӧ кулакӧн. Тадзи жӧ Лазарсиктысь гургисны-нуисны Иёв Ӧндрейӧс, Ӧлек Демидӧс, а неылысса Кӧджмӧдар грездысь 58-ӧд статья улӧ веськалісны ӧтпырйӧ сизимӧн. Водзті кулачитлӧм тайӧ йӧзыс петӧмаӧсь саботаж вылӧ да яра сувтӧмаӧсь госзаданиелы паныд (УНКВД УГБ-лӧн оперативно-следственнӧй удж кузя 6-ӧд номера справка, 1935 вося август 1 лун).
Габовъяслӧн батьыс лагерын и куліс, мамыс локтіс во-мӧд мысти. Кыдзи ӧтнаныс бергӧдчисны чоя-вока, Василисаысь ӧтдор ӧні некод нин оз висьтав, ставныс кыз му улынӧсь. Но 84 арӧса Василиса Фёдоровна, «Молния» колхозса вӧвлӧм колхознича, мыйлакӧ оз жӧ радейт казьтывны сійӧ пӧрасӧ. Оз мукӧд моз кыпӧдчы, со пӧ ми мыйсӧ терпитлім. Мӧдарӧ на, вазьыштӧм синъяссӧ чышкигмоз, лӧниника шуыштас, став йӧзыс пӧ мырсисны Сталин кадад. Кӧть Лазарсикткӧд орчча «
Кор Габов бать-мамӧс нуисны лагерӧ, налӧн челядьысь медыджыдыслы вӧлі дас куим арӧс, медічӧтыслы — кык. Бур йӧз отсӧгӧн, Енлӧн милӧсьтӧн да уджӧн, нэриник сой вын помся песан уджӧн вермисны сувтны кок йылӧ. Олісны кӧні веськалӧ, медсясӧ матыссаджык суседъясын. Мамыслӧн тюрьмаысь локтӧдз корисны. Эз пӧ эськӧ лӧсьыд вӧв, да быть. Ен могысьӧн кодкӧ кын картупель сетас, кодкӧ — кос папурка — ставныс олісны дзескыда, няньтӧг, но кыдзи нӧ он жалит коньӧръясӧс. Кӧть эськӧ тадзисӧ шуны кыв оз бергӧдчы. Сувтӧдӧй син водзаныд серпас: пидзӧсӧдз лымйӧд собӧны кык ичӧтик морт, ризі-ройки паськӧмаӧсь, лэчыд-чизыр тӧв улын ӧдва восьлалӧны. Ас бӧрсяыс кыскӧны сьӧкыд дадь, кытчӧ сӧвтӧмаӧсь голякылысь песторъяс. Тадзи найӧ ваялісны ломтас ылі вӧрсянь, а сэсся кутісны вуджавлыны Эжва мӧдлапӧлӧ, леспромхозлӧн чинтасянінӧ. Пу йывъясысь ӧтдор сэтысь сюрлісны и кос чурка помъяс. Думыштан да, талунъя челядьӧс ӧмӧй уставитан пестӧ заптыны? Да мый нин челядь, эмӧсь сюра-тошка мужикъяс, кодъяс бурджык кынмӧдчасны либӧ петасны ӧктыны пессӧ сикт пасьтала, но даддьӧн кыскасьны ӧдвакӧ уськӧдчасны. Корысьяс моз жӧ ветлӧдлӧны-удждысьӧны, косканыс оз сюй. И некутшӧм яндзим абу.
МАМ локтӧм бӧрын лои кокниджык. Удж сюрис да, пызан вылын лоыштіс и нянь. Мам отсасис кылӧдчысьяслы, видзис бонаяс, оплотникъяс. Удж вылӧ сэсся пырис и Василиса. Велӧдчыны сылы, Ёгорлы да Ниналы удайтчис сӧмын тӧлысь — кулакалӧм бӧрад школаысь ставнысӧ вӧтлісны. Гижны ни лыддьысьны кужтӧмыс (и ӧні на вермӧ сӧмын кырымасьны) писькӧс нылӧс эз падмӧд. Ичӧтик тушаа да нэриник, сійӧ слӧймыліс быдлаӧ — лиасьны и шабді нетшкыны, кольта тэчны и ёг весавны. Но колхозад дыр эз примитны семьясӧ да тайӧ кадыс тай весиг пенсияад абу пырӧма.
Мырсьыны лои и кер дорын. Пуръяссӧ сэки колльӧдлісны карӧдз, бӧрсӧ, 200 гӧгӧр верстсӧ, волісны подӧн. Моль бӧж на тшӧтш вӧтлывліс и. Ӧтчыд пур кылӧдігӧн Василиса Анна нима пӧдругаыскӧд муртса эз пӧдны. Пурсӧ ён визув ляскис берегӧ, жугӧдіс. Нывъяс колисны ю шӧрӧ кык кер вылын. Ен мамлы кевмысьӧмыс отсаліс — кыдзкӧ тай петісны жӧ косӧ.
Семья вочасӧн бордсяліс. Ёгорӧс ыстісны велӧдчыны ФЗО-ӧ. Карӧ жӧ мунісны Ӧльӧксан, Нина. Вокъясӧс недыр мысти нуисны война вылӧ, кытысь кыкнанныс бергӧдчисны ранитчӧмӧн. Сиктад сэсся эз нин локны. А Василиса быттьӧ гӧрддзасьӧма видз-му бердӧ. Да и кытчӧ мунас грамотатӧгыд? Дзик пенсияӧдзыс, матӧ 30 во, видзис скӧт — пастукаліс, скӧтничааліс, лысьтысис. Первойсӧ — Гильсикт фермаын, сэсся выльӧн артмӧм совхозлӧн шӧр усадьбаын.
* * *
Кывзан тайӧ ичӧтик пӧрысь нывбабаыслӧн ыджыд олӧм йывсьыс висьтасьӧмсӧ, видлан курыд 30-ӧд воясся архив документъяс да шензян: мыйта вын коліс татшӧм жӧ прӧстӧй коми аньясыслы, мед гӧрбыльтчытӧг нуны ассьыныс крестсӧ дявӧлӧн веськӧдӧм оландыр пыр. Но эз сетчыны увтыртӧмыслы, кутісны семья, кыпӧдісны ӧтувъя овмӧс, вӧліны олӧм пыкӧдӧн страналӧн медся сьӧкыд — репрессияяс да ыджыд война кадӧ. Талунъя гижысьяс сиӧны налы сьыланкывъяс (Г. Юшковлӧн «Коми ань» буретш быттьӧ на йылысь), а историкъяс, краеведъяс налысь олӧмсӧ туялӧмӧн восьтӧны выль лист бокъяс кольӧм нэмса сьӧд комынӧд воясысь. Со регыд петас «Каитчӧм» мартирологлӧн кӧкъямысӧд том, кӧні бара на казьтылӧм да документъяс пыр миян син водзӧ сувтас пемыд-гудыр пӧра, кодӧс югдӧдысьнас, бурӧ эскӧдысьнас вӧлі сійӧ — коми нывбаба. Жаль сӧмын, мый унатор нин вунӧма да вушйӧма йӧзлӧн паметьысь. Сэсся лоӧмторъяс йылысь пасйӧдъяс лоӧ чукӧртны войтӧн-войтӧн, сорсьӧмысь полӧмӧн. А ӧшыбкаясыс, рӧкыд вылӧ, овлӧны на. Сідз, «Покаяние» небӧглӧн 6-ӧд томын (1040 лист бок) буретш Василиса Фёдоровна Габовалӧн семья йылысь гижӧдын лоӧма кык дзугсьӧм. Ӧтиыс — Василиса пыдди пасйӧмаӧсь Василий да чужан лунсӧ индӧмаӧсь кык во вылӧ содтӧмӧн. Мӧдыс — Нина чойсӧ шуӧмаӧсь Аннаӧн.
Но бур нин кӧть, мый олӧмсьыс та ыджда пласт лэптігӧн мартиролог лӧсьӧдысьяслӧн абу кольӧма бокӧ весиг ичӧтик Лазарсикт, кӧть и татшӧм грездыс Комиын — некымын сё. Аттьӧ, мый и Габовъяслӧн ӧтпырйӧ некымын рӧд да налӧн судьба йылысь миянлы оз нин сетны вунӧдны. Василиса Фёдоровна ёнакодь чуймис, кор аддзис ассьыс овсӧ кыз небӧгысь.
— Менӧ нӧ мыйысь татчӧ пасйӧмаӧсь, эг ӧд мукӧд моз ударничаӧн вӧв, — лӧня шуыштіс сійӧ. А сэсся бара гусьӧник чышкыштіс скуп синвасӧ.
