СПАСЛӦН ӦБРАЗӦН

— Бом! Бом! Бом! — клёнгӧ быд вӧскресенньӧӧ Спасскӧй вичкоса жыннян, чуксалӧ немдінсаясӧс асъя служба вылӧ. Вичкоыс восьса лунтыр, волысьыс зэв уна да. Локтӧны йӧзыс оз сӧмын нимкодясьыштны выльӧн вӧчӧм-лӧсьӧдӧм вичколӧн мичнас, но и копыртчывны вежӧдӧм ӧбразъяслы, юрбитыштны, кывзыштны вежа ай Ӧльӧксанӧс.

Волысьяс пиысь унаӧн, торйӧн нин олӧмаджыкъяс, тӧдӧны, кыдзи вичкосӧ выльысь кыпӧдісны, кыдзи вочасӧн бара босьтчис сійӧ сӧвмыны. Бӧр ловзьӧдны ассьыныс юрбитанінсӧ сиктсаяслы медводз отсалӧ ыджыд эскӧм да, дерт жӧ, храмлы подув пуктысь отеч Дмитрий Спасский йылысь югыд паметь. Быд служба дырйи приходсаяс казьтывлӧны сійӧс. А Немдінса шӧр школаысь чужан му туялысьяс, кодъяс ветлӧны вичкобердса вӧскреснӧй школаӧ, кӧні веськӧдлысьнас содтӧд тӧдӧмлун сетысь педагог М. А. Бабина, ӧні туялӧны нималана землякыслысь енбиа олӧмсӧ. Чукыльӧсь-мукыльӧсь Чукыльӧсь-мукыльӧсь ю — Вундӧма, кытіджык небыд. Эстӧні — пыдӧстӧм гу, Татӧні шутёв моз лэбӧ. Чукыльӧсь-мукыльӧсь туй — Вежӧрӧн восьлалӧ мортыс: Егырӧд сійӧ оз уй, Ягтіджык матыстчӧ гортас.

Ичӧт вичкосӧ Немдінын помавлӧмаӧсь кыпӧдны 1848 воын, буретш сэк, кор тупкылӧмаӧсь Эжва йылын мӧд татшӧм историческӧй тӧдчанлуна стрӧйба — Войвывса Екатерининскӧй канал. А сэсся недыр мысти сиктсаяс орччӧн босьтчӧмаӧсь стрӧитны нӧшта ӧти вичко — ыджыдӧс, вылын юраӧс. Сійӧ быттьӧкӧ еджыд юсь, крут чурк йывсянь зільӧ кыпӧдчыны гулыд енэжӧ. Архитектура боксянь тайӧ шензьӧдана стрӧйбасӧ лэптӧмаӧсь вежа ай Дмитрий Спасскийлӧн веськӧдлӧм улын. Мастеръяссӧ, кыдзи и Ульянаса манастырӧ, корлӧмаӧсь бокысь, а стройматериалыс вӧлӧма кипод улас. Ӧні на Вичкодорлӧн юкӧн шусьӧ Сёйгудорӧн. Сэтысь перйӧм сёйысь вӧчӧм кирпичыс артмылӧма сэтшӧм крепыдӧн, мый весиг он вермы жугӧдны лӧмӧн. Гашкӧ, та вӧсна и абу сяммӧмаӧсь яр атеистъяс помӧдз пасьйыны стрӧйбасӧ.

Эжва йылын медся мича вичкоясысь ӧти, сійӧ кыскӧма аслас сойборд улӧ став матігӧгӧрса сикт-грездысь Енлы эскысьясӧс. Службаясыс мунӧмаӧсь югыдсьыс-югыд вежӧсъясын, кытчӧ шоныдыс воӧма вичко улас лӧсьӧдӧм пачьяссянь (со кодъяслысь колӧ велӧдчыны талунъя коммунальщикъяслы!). Дас вит во гӧгӧр кирпич бӧрся кирпич, зумыд подувсянь джуджыд кӧлӧкӧльняӧдз тэчӧмаӧсь ассьыныс вежа керкасӧ немдінсаяс.

Воссьӧм бӧрас войтырыс нимкодьпырысь локтӧмаӧсь сэтчӧ юрбитны-висьтасьны, кокньӧдны ловнысӧ, кывзӧмаӧсь отеч Дмитрийлысь коми кывйӧн нуӧдан проповедьяс. И кыдзи жӧ весьӧпӧрӧмаӧсь ставныс, кор биӧн-косьӧн воӧм Сӧвет власьт быд ногыс кутӧма дзескӧдны Енлы эскысьясӧс да весиг босьтчӧма пузувтны вирӧн-пӧсьӧн кыпӧдӧм вежа керкасӧ. Со и талунъя вичкоын Спас Нерукотворныйлӧн ӧбразын пыр на тӧдчӧны штык туйяс.

Сюрс ӧкмыссё дас кӧкъямысӧд вося сентябрь. Мориц Мандельбаумӧн веськӧдлӧм улын гӧрд отряд Мылдінӧ мунігмоз сувтӧма Немдінӧ. Кӧть и пароходыслӧн нимыс вӧлӧма «Доброжелатель», бурсӧ насянь, вӧлӧмкӧ, виччысьны нинӧм. Со мый казьтывлӧ сэкся вӧвлӧмторъяс йылысь Дмитрий Спасскийлӧн нылыс — Галина Дмитриевна Карманова: —

Лунтыр ӧтилаын и мӧдлаын кыліс лыйсьӧм, горзӧм, код юра гӧрд армеечьяс йиркӧдчисны керкаясӧ, путкылялісны, мый веськалӧ — корсисны донаджыкторъяс, а эз кӧ сюр, горша асалісны дозмуксянь кӧлуйӧдз. Медсясӧ корсисны зарни, но кытысь нӧ сійӧ крестьянаыдлы? Торйӧн нин ёна веськаліс купечьяс Габовлы да Игнатовлы. Менам бать, пыр сэтшӧм кыпыд да кыввора, зумыша ветлӧдліс гортын ӧтарӧ-мӧдарӧ. Мый мӧвпаліс — код тӧдас. Ми сылӧн вӧлім нёльӧнӧсь, меным, медся ыджыдыслы, тырис сӧмын на 8 арӧс, а Георгий вокӧй неважӧн на чужис. Лӧним и ми. А рытнас, кыдзи век, батьным муніс вичкоӧ служба вылӧ.

Сиктсаяс бӧрыннас висьталісны, мый некор на эз аддзывны отеч Дмитрийӧс татшӧм ӧзйӧманас. Служба бӧрын сійӧ лыддьӧма комиӧн проповедь. Чужан кывъя проповедьяссӧ йӧз зэв ёна радейтісны, найӧ вичкоӧ медсясӧ сійӧн и волісны, мед кывзыштны отеч Дмитрийӧс, мый висьталас , кыдзи овны водзӧ. Лӧня кывзісны сійӧс прихожана. Вежа ай тайӧ пӧрйӧ сёрнитіс торйӧн нин вӧрзьӧдана: шуис, мый вывтіасьӧмыслы регыд воас пом и Енмыд быдӧнлы сетас водзӧс...

Проповедь помланьӧ вичкоӧ гым-гам пырӧмаӧсь Мандельбаумлӧн салдатъяс. Найӧ абу гӧгӧрвоӧмаӧсь, мый йылысь гараліс отеч Дмитрий. Но яндысьтӧг матыстчӧмаӧсь сы дорӧ да тшӧктӧмаӧсь висьтавны йӧзыслы, мый найӧ — Сӧвет власьт дорйысьяс, и оз кӧ кутны налысь кывзысьны, лоӧ лёк. Вежа ай нинӧм абу вочавидзӧма да вылын юрӧн лӧня петӧма юрбитанінысь...

— Гортӧ бать локтіс кымӧр кодь, — водзӧ казьтылӧ Г. Д. Карманова. — Сӧмын на пырис, эз удит пӧрччысьнысӧ, кыдзи камӧдчӧмӧн бӧрсяньыс зырӧбтісны винтовкаяса салдатъяс. Кӧть и вӧлі сёр нин, и челядь узисны нин, медыджыдыс равӧстіс: «Пасьтась, поп!» Мукӧд салдатыс кутісны гугӧдавны гӧгӧрбок. Нинӧм туянасӧ эз аддзыны да нӧшта на звермисны, мӧдісны чиршӧдлыны-тэрмӧдлыны. Мам бӧрддзис, лимзавны босьтчисны челядь.

— Кытчӧ нӧ сійӧс нуанныд, мый сійӧ тіянлы вӧчис? — видліс кутны батьӧс синваӧн ойдӧм мамным.

— Абу тэнад делӧ, — йӧткыштіс салдат.

Сэки мамук уськӧдчис джоджӧ да шашаритчис батьлӧн кокъясас.

— Кодлы нӧ тэ миянӧс колян?

— Енмыс тіянӧс оз эновт, — вӧліны батьлӧн бӧръя кывъясыс.

Тайӧ луныс Галиналӧн паметьысь некор оз вушйы. Приходсаяс колльӧдӧмаӧсь ассьыныс вежа айсӧ зумыша, синвасӧ чышкалӧмӧн. Нӧйтӧм сорӧн отеч Дмитрийӧс тойлалӧмаӧсь пароход вылӧ, домалӧмаӧсь сэтчӧ понйӧс моз.

Пожӧгын йӧзсӧ нӧйтӧм-грабитӧм бӧрын гӧрд армеечьяс бӧр катӧмаӧсь Помӧсдінлань. А сэсся Мандельбаумлӧн отряд Печора вӧлӧкті мӧдӧдчӧма Мылдінӧ. Аскӧдыс нуӧмаӧсь и Немдінса вежа айӧс. Подора местаын сылы аслыс тшӧктӧмаӧсь кодйыны гу да сэні и лыйлӧмаӧсь. Лыаӧн тыртыштӧм гу вылысь зэрыс лэдзӧма мудӧдсӧ, тыдовтчӧма лыйлӧмалӧн киыс, коді быттьӧ ёрӧма немортъясӧс...

Куим лун мысти Анна Иоанновна, Д. Спасскийлӧн гӧтырыс, Помӧсдінса да Вӧльдінса олысьяскӧд одноколкаӧн вайӧмаӧсь верӧссӧ Помӧсдінӧ, кӧні и дзебӧмаӧсь колана ногӧн. Сьылӧдӧма отеч Алексей Тюрнин, кодӧс гӧрдъясыд бӧрыннас сідзжӧ лыйлӧмаӧсь. Ӧні гу местаас сулалӧ школа, сыӧдз вӧлі райисполком.

Отеч Дмитрийлысь челядьсӧ быдтӧма дедыс — вежа ай Васиан. Писӧ лыйлӧм бӧрын сійӧ, арлыд вылас видзӧдтӧг, кӧкъямыс во на веськӧдлӧма Немдінса вежа Спас храмӧн. 1926 воын и сійӧс вӧтлӧмаӧсь вичкосьыс, мортыдлы лоӧма мунны Нёбдінӧ, кӧні и кувсьӧма 1928 воын.

Отеч Дмитрийлӧн талун ловъяӧсь куим ныв — Галина, Антонина, Таисия. Вӧлі и пи — Яков, коді воюйтлӧма финнъяскӧд, вӧлӧма ротаса политрукӧн. Майорӧн нин пӧгибнитӧма 1942 воын Ленинград дорын.

Лыйлӧм Дмитрий Спасскийлӧн ордпуысь ӧні Сыктывкарын олӧны паськыда тӧдса йӧз: Феликс Григорьевич Карманов, Аделия Николаевна Басырова, Галина Ивановна Медуха, Валерий Николаевич Туркин. Тайӧ жӧ рӧдысь петлӧма и Ревир Григорьевич Карманов, СССР-са Госпремияа лауреат, нималана геолог. Сылысь нимсӧ сетӧма Немдінса шӧр школалы.

* * *

А пыравлыны кӧ талун Немдінса вичкоӧ, Спас Нерукотворныйлӧн ӧбразкӧд тшӧтш казявтӧг он коль и вежа ай Д. Спасскийлысь ӧбразсӧ, коді ӧшалӧ медся югыдінас. Мортыс и збыльысь вежа. 2000 волӧн октябрь 6 лунӧ Священнӧй Синод шуис пыртны отеч Дмитрий Спасскийӧс Россияса новомученикъяслӧн да исповедникъяслӧн Соборӧ. Эжва йылын тайӧ сӧмын ӧти морт, кодӧс шуӧма вежаӧн да нимсӧ пасйӧма вежа гижӧдӧ.