ВИДЗӦЙ ДЗОНЬВИДЗАЛУНТӦ
Эмӧсь уна пӧлӧс висьӧмъяс. Кодсюрӧ на пытшкысь нуӧдӧ кокниа, ас бӧрас некутшӧм коляс оз коль; мукӧдыс топӧдлӧ жалиттӧг чорыда, нэм кежлӧ коляс сер.
Миян обласьтын пӧ ёна паськалӧма лёквисьӧм (сифилис). Кутшӧм сэтшӧм сійӧ лёквисьӧмыс, мыйла сідзи нимтӧмаӧсь сійӧс коми йӧзыд, кыдзи висьмӧны сійӧн?
Лёквисьӧм — зэв полана, вуджан висьӧм. Кӧвъясяс кӧ сійӧ — бурӧн он мын. Он кӧ докторъяс отсӧгӧн бурдӧдчы, нэм чӧжыд ачыд висян, сісьмыны пондан ловъя вывсьыд, да и челядьыд висьӧмӧн чужасны. Мам кынӧмас быдмигӧн вуджас налы висьӧмыс, заводитас сісьтыны. Чужӧны — клящӧй дук наысь петӧ, матыстчыны оз позь. Туша-рожа пасьтаыс ставыс анькытш гырся чут. Тӧдӧмысь, сэтшӧм челядь абу кузь нэмаӧсь, регыд кулӧны. Коляс коді овны — нэм чӧжыс мучитчас мам-батьыс вӧсна. Висьӧм ачыс абу сьӧкыд. Висьысь дзоньвидза морт моз ветлӧдлӧ, сёйӧ, юӧ, уджалӧ, гажӧдчӧ. Сӧмын бӧрынджык зэв омӧль сылы лоӧ, кыдз шуӧма водзын — сісьмыны пондас: ныр вӧйӧ, синтӧммӧ, йӧймӧ, кокъяс вабольйӧссьӧны кодь, вежӧдӧм шӧраӧсь. Зывӧк лоӧ морт вылӧ видзӧдны. Мед татшӧм дивӧыс оз ло, колӧ заводитны бырӧдны тайӧ висьӧмсӧ. Вывті кӧ ёна паськалас, вермас лоны — морт рӧд помасяс. Абу весь висьӧмлы сэтшӧм ним сетӧмаӧсь — «лёк». Бурдӧдчыны верман: карса больничаын эмӧсь бур лекарствояс.
Ӧні видзӧдламӧ, кыдзи вуджӧ тайӧ висьӧмыс. Войдӧр думайтлісны, лёквисьӧмӧн висьӧны сӧмын кыдзсюрӧ олысь, гуляйтысь йӧз. Сы вӧсна висьысьяс яндысисны бурдӧдчыны, висисны асьныс, висьмӧдісны мукӧдӧс. Ӧні казялӧмаӧсь, медся ёна висьмӧны лёквисьӧмӧн нем мыжтӧм йӧз — челядь да томулов. Кыдзи нӧ сідз? — Со кыдзи. Чужӧ дзоньвидза кага. Пыртасны сійӧс ӧти купельын, ӧти ваын висян кагакӧд — дзоньвидзалуныс кагаыдлӧн вошӧ: висян кагалӧн висьӧмыс вуджас сы вылӧ. Либӧ босьтамӧ купайтӧм бӧрын мавтӧм. Коді вермас шуны, мый мавтанас некутшӧм висьӧм абу? Сійӧн, гашкӧ, во 50 вӧдитчӧны, кымын сюрс дзоньвидза да висян мортӧс мавтыштлісны. Оз ӧмӧй ен «милӧсьт» пыдди мавтыштігас висьӧм вермыны сетны кагаыдлы? Босьтамӧй даръясьӧмтӧ. Кымын мортӧс паньӧдасны ӧти паньнас, ӧти няйт чышъянӧн чышкасны вом доръяс? Гортад кӧ эськӧ нинӧм вылӧ ӧти паньӧн уна морткӧд он панясь, он весиг киад босьт чышъянсӧ. Сэн немтор, «вежаӧн» лыддян; чайтан, немтор сэтчӧ оз сибды, зэв ещӧ любӧпырысь нюлыштан вом дортӧ. У-у-у! Восӧдас! Эм сэсся мода попъяслысь кияссӧ, ӧбразъяс, крестъяс окавны. Висьысь окыштас найӧс, дульсӧ сэтчӧ коляс. Дзоньвидза морт сы бӧрын нюлыштас сэті — висьмас. Ӧні регыд пондасны ветлӧдлыны-люзьявны керкаысь керкаӧ «вежа» крестъясӧн попъяс. Кымын мортлы вермасны найӧ вуджӧдны висьӧмтӧ! Мед нин эськӧ йӧзыс важ кодь кӧ эскысьӧсь енлы вӧліны, да ӧд оз эскыны, мода вӧснаыс нювсьӧны, кӧлалӧны аслыныс висьӧмъястӧ.
Челядьяс сяръясьӧны, мачасьӧны, бабкиасьӧны, шегъясьӧны, аканьӧн либӧ мукӧдторйӧн ворсӧны. На пиын эм лёквисьӧмӧн висьысь. Сійӧ босьтас чачатӧ да сюяс вомӧ, а вомас гыжна либӧ дой. Висьӧмыд и кӧвъясяс. Челядьлы нӧшта ёна муса чипсасьӧм да пӧлясьӧм. Висьысь пӧлялас-пӧлялас, оз чышкышт ни немтор пӧлян помсӧ — дзурс дзоньвидза ёртыслы вомас. Висьӧмыд бара вермас вуджны. Либӧ куритчигад? Куритчӧ тӧдтӧм морт, гашкӧ, сісьмӧ нин висьӧмысла; немтор: дзоньвидза морт корас сылысь нямлялӧм чигарка помтӧ да зэв долыдапырысь куритас. Дивӧ, мукӧддырйи морттӧ немторйысь оз кезйӧдлы! Деревняясын нывбабаяс кывнаныс синъяс весалӧны. Висьысь кӧ весасьысь нывбабаыс? Кымын мортӧс сійӧ синтӧммӧдас!
Видзчысьны, ёна видзчысьны колӧ лёквисьӧмысь! Висьысьясыслы аслыныс колӧ босьтчыны бырӧдны тайӧ висьӧмсӧ: оз ков дзоньвидзаяскӧд ӧти дозйысь сёйны-юны, ӧти кузьчышъянӧн чышкысьны, ӧти корӧсьӧн пывсьыны, кытчӧсюрӧ сьӧласьны, киасьӧмӧн здоровайтчыны, окасьны. Оз ков яндысьны ни повны висьӧмысь, мый керан — сідз нин лоӧма да. Колӧ зільны регыдджык бурдӧдчыны, медым мукӧдлы оз вудж. Бурдӧдчӧмӧн кымын мортӧс мездас ӧти висьысь нэм чӧж мучитчӧмысь да ловъя вылысь, олігкості сісьмӧмысь!
Жаль сӧмын, прӧстӧй висьтавлӧмыд оз сьӧлӧмӧдз йидж. Колӧ, кӧні эмӧсь висьысьяс, петкӧдлыны серпасъяс (
А — а.
