ВОМЫН КЫВТЫДПОМСА ПОТРЕБИТЕЛЬСКӦЙ ОБЩЕСТВО (ЕПО)

Вомын вӧлӧсьтын эм ичӧтик сикт — Кывтыдпом. 1917 воын сэні воссис Потребительскӧй Общество (Общественнӧй лавка). Самӧй дзескыд воясас лои сылы туйсӧ писькӧдны. Шыльыда, некыт торксявтӧг коли вит во. 1922 воын

Обласьтувса кооперативъяслӧн союз (Обсоюз) кутіс нуӧдны удж кооперация кыпӧдӧм йылысь, уджсӧ сылысь лӧсьӧдны, петкӧдны выль туй вылӧ.

Ноябр 18-ӧд лунӧ сійӧ воас Вомын кывтыдса ЕПО-ын бӧрйисны выль юралысьясӧс — Правленньӧ.

Вомын кывтыдын олысь 389 морт, 68 керка юр (кӧзяин). На пытшкысь ЕПО‐ӧ таво гожӧмӧдз гижсьӧма вӧлі 62 керка юрысь шленӧ, ӧні ставыс нин гижсьӧмаӧсь, весиг Вичкодор сиктсьыс 5 керка юрысь пырӧмаӧсь шленӧ.

Войдӧр пайыс вӧлӧма 45 ур, ӧні содтӧмаӧсь асьныс 1 шайтӧдз.

Кутшӧма уджыс мунӧ.

ЕПО‐лӧн лавкаыс аслас керкаын. Сійӧ жӧ керкаас чукӧртчылӧны йӧзыс прӧст пӧраӧ сёрнитны выль олӧм лӧсьӧдӧм йылысь. Унаысь сёрни пансьылас лавка йылысь. Унджык кӧ йӧз, сэки жӧ восьтасны Общӧй Собранньӧ, гӧгӧр мӧвпаласны, помӧн шуасны, кыдзи-мый лӧсьӧдны. Общӧй Собранньӧясыс таво октябрса 15-ӧд лунӧдз вӧлӧма 14.

Тӧвар ЕПО босьтӧ сӧмын Обсоюзысь. Обсоюзыс босьтӧма деньга вылӧ да прӧмысӧн вежӧм вылӧ 10.000 шайт дон зарниӧн. Тӧлысь лыдӧ сійӧ усьӧ 613 шайт 32 урӧн, морт вылӧ тӧлысь кежӧ 57¾ ур дон.

Йӧзыс Вомын кывтыдын крестьяна, прамӧй вӧралысь-прӧмышленникъяс зэв этша, сы вӧсна ЕПО этша вермӧ лӧсьӧдны сьӧла-ур да мукӧд прӧмыс. Кутшӧм ногӧн нӧ Вомын кывтыдса ЕПО вермӧ бураа нуӧдны ассьыс уджсӧ? Со мыйӧн вермӧ: лавка тӧвар вылӧ сійӧ быдтор босьтӧ крестьянинлысь: вый, яй, нянь, вурун, дӧра, кольк. Босьтасьысь кӧ юалас, мый пӧ корад тӧварыд вылӧ? — Юралысьяс (Правленньӧ шленъяс) шуӧны: «Керкаысь ӧприч быдтор». Босьтасьысьлы сійӧ нимкодь.

Рӧскод вештӧм вылӧ вузалан тӧварӧ содтӧны сӧмын 15% (прӧчент босьтӧм дон сертиыс) — сы вӧсна тӧварыс абу дона, ньӧбысьлы сійӧ и колӧ.

Бӧръя куим тӧлысяс тӧвар вузалӧмаӧсь 1136 ш. 80 ур дон, морт юрӧ тӧлысьӧн усьӧ 97 ур дон, вобыдӧн лоӧ морт юрӧ 10 ш. 8 ур. Ӧнія дзескыд пӧраясӧ сійӧ вель уна нин лоӧ, мукӧд кооператив сы мында оз вузав! Мый вӧсна нӧ сійӧ? Вомын кывтыдса крестьяна тӧдӧны сӧмын ӧти лавка — ассьыныс ЕПО, сы вӧсна тӧждысьӧны, сійӧс кыпӧдӧны. Став вузалӧм тӧварсьыс 78 прӧчент усьӧ гижсьӧм йӧзлы (шленъяслы).

Аслас кирпич завод.

Тайӧ ЕПО оз сӧмын вузась, вермӧ вӧчны крестьяналы коланторъяс. Со стрӧитӧмаӧсь кирпич завод — 49 сыв (сажень) кузя 5 сыв пасьта. Октябрса 15-ӧд лунӧ босьтчӧмаӧсь уджавны 3 роботникӧн. Сійӧ тӧлысяс жӧ 29 лунӧ петӧма пачысь 13.000 кирпич; абу бара дыр тырмӧма вузавныд: 2−3 лунӧн ставыс инасьӧма! Таысь ӧприч на эм 50.000 ӧжигайттӧмыс, вочасӧн кутас петны. Матігӧгӧрын кирпич некод оз вӧч, юасьысь пыр эм — ме думӧн, кирпич завод регыд асьсӧ вештас, сэсся кодсюрӧлы крестьянаыслы гортса нажӧтка вайӧ, оз ков бокӧ мунны. Кирпич завод вӧчӧмыс сувтӧма 987 шайт зарниӧн. Деньгаӧн отсалӧма Обсоюз, уджӧн.

Видз-му кыпӧдны тӧждысьӧ.

Октябр тӧлысь помын 12 шлен ЕПО-ысь ӧтувтчисны видз-му бурджыка нуӧдӧм вылӧ. Лӧсьӧдісны быд мортысь пай 1 шайтӧн. Босьтісны артельӧн кык вӧлаа плуг. Налӧн артельыс шусьӧ «Смычка» («Ӧтувтчӧм»). Сэсся восьтіс ЕПО «Кредитнӧй отдел», мед позяс дзескыд дырйи гӧльджык шленъяслы отсавны деньгаӧн.

Йӧзӧс югдӧдӧ.

Эз вунӧд ЕПО коми йӧзӧс югдӧдӧм йылысь: гижсьӧмаӧсь куим газет вылӧ: «Югыд туй», «Кооперативное дело», «Красная деревня». Эм дум газет-нига лыддянін (читальня) лӧсьӧдны, лавка помас. Абу вунӧдӧмаӧсь том йӧзӧс допризывникъясӧс: ичӧтик деньга помсьыд найӧс велӧдӧм вылӧ 15 шайт лэдзӧмаӧсь.

Ассяньныс мӧдӧдлісны мортӧс Мӧскуаӧ выставка вылӧ.

Став уджсӧ тайӧ Вомын кывтыдса ЕПО нуӧдӧ со кутшӧм овмӧс помысь:

Эм ЕПО-лӧн (актив).

Обсоюзын пай 12 шайт

Тӧвар лавкаын 2719 ш. 32½ ур.

Стрӧйба (керка, кирпич завод) 1443 ш. 15½ ур.

Керка пытшкӧс кӧлуй 158 ш. 95 ур.

Воӧ уджйӧз 805 ш. 52½ ур.

Кирпич завод. уджалӧм 218 ш. 21½ ур.

____________

5357 ш. 17 ур.

ЕПО-сянь воӧ (пассив).

Основнӧй капитал 589 ш. 12 ур.

Шленъяслы паевӧй деньга 32 ш. 85 ур.

Обсоюзлы уджйӧз 4356 ш. 71 ур.

Тӧвар босьтӧм вылӧ пуктӧм деньга 15 ш. 75 ур.

Тӧварӧ сюйӧм % 309 ш. ½ ур.

Прибыль сетны шленъяслы 53 ш. 73½ ур.

____________

5357 ш. 17 ур.

Этша рӧскод вӧчӧ.

Медыджыд рӧскод ЕПО-лӧн патент вылӧ, налогъяс вылӧ, жалӧванньӧ вылӧ. Став рӧскодыс вылӧ мунӧ 74.66% став доходсьыс. Видзӧ сьӧмсӧ бура, кытчӧсюрӧ оз шыблав.

Тшӧт нуӧдӧм.

Тӧвар, гижан нигаяс нуӧдӧ Правленньӧса шлен. Быд здук позьӧ нига гижӧд серти тӧдмавны овмӧс ЕПО-лысь, уна дон приказчик ордын. Тӧвар тшӧтъяс, мукӧд пӧлӧс гижӧдъяс вуралӧма вочасӧн. Кор мый ковмас видлыны, пыр сюрӧ.

Удж нуӧдысьяс, удж видлалысьяс.

Юралысьяссӧ, найӧс видлалысьясӧс тшӧтш бӧрйӧма ноябрса 18 лунӧ 1922 воын. Юралысьыс 3 морт, ставныс Гӧрд армияын вӧлӧм йӧз.

Быд гырысьджык мог вӧчӧны ставӧн чукӧртчылӧмӧн, оз ас костын. Вобыдӧн сэтшӧм гырысь чукӧртчылӧмыс вӧлӧма 14. Юралысьясыслӧн 6. Таво нин куимысь Обществоыслы висьтавлӧмаӧсь, кутшӧма мунӧ ЕПО‐лӧн уджыс (отчёт). Жалӧванньӧ налы пуктӧма 3 ш. 20 урӧн тӧлысь. Ичӧт дон вӧсна оз шуасьны, оз эновтны уджсӧ, нуӧдӧны Общество тшӧктӧм серти.

Ревизионнӧй Комиссия таво куимысь нин видлалӧма став удж нуӧдӧмсӧ юралысьяслысь. Видлалӧм йылысь ыстӧма гижӧд Обсоюзӧ.

Кутшӧма йӧзыс видзӧдӧны.

Вомынын кывтыдса ЕПО-ӧ гижсьӧмаӧсь став сэтчӧс крестьянаыс. Та серти позьӧ тӧдны: омӧльтӧны оз найӧ ассьыныс ЕПО-сӧ. Меным (та йылысь гижысьлы) уна кооператив лолі видлавны, уна пӧлӧс йӧзкӧд сёрнитны, сӧмын татшӧм ӧтувъя олысьясӧс шоча аддзывлі. Вомын кывтыдса гӧгӧрвоӧны асланыс ЕПО-лысь уджсӧ, сетчӧны сылань, радейтӧны ЕПО-сӧ ассьыныс овмӧс моз жӧ. Став бурыс, ыджыд выныс налӧн ЕПО помын — йӧзлӧн ӧтув олӧмын.

Кыв пом.

1) Крестьянскӧй тӧвар лӧсьӧдӧмӧн, ичӧт донӧн вузалӧмӧн мукӧд тӧварсӧ, вермас ЕПО деревняын йӧзӧс ӧтувтны ас бердас.

2) ЕПО-лӧн выныд абу йӧз озырлун сайын — йӧз ӧтувтчӧм сайын.

3) Обсоюзкӧд уджалӧмӧн вермас ЕПО вузасьӧм кындзи уна пӧлӧс мукӧд колантор вӧчны.

4) Бур олӧм кыпӧдны он вермы ас вежӧртӧг, ас водзмӧстчытӧг, войтыр ӧтувтчытӧг.

5) Кымын унаысь ЕПО-лӧн юрнуӧдысьяс йӧз водзын кыввидзӧны асланыс удж йылысь, сымын ёна йӧзлӧн эскӧм сылы содӧ.

6) Обществолӧн озырлуныс — эмбур видзысь сайын.

7) Артельӧн сёрнитӧм, велӧдчӧм, лыддьысьӧм йӧзӧс ӧтувтӧ, мӧда-мӧд дінӧ сибдӧ. Сӧмын ӧтув олӧм йӧзлӧн сетӧ вын да бур уджӧ кыскӧ.

Н. Рам.