ФИНН-ЙӦГРА КЫВЪЯС ВЫЛӦ ӦТКОДЯЛАНА СИН ЧӦВТӦД

Ассьыс «Сравнительный обзор финно-угорских языков» выль небӧгсӧ нималана кыв туялысь Е. А. Цыпанов гижӧма рочӧн, сиӧма сійӧс Роч муса университетъясын велӧдчысьяслы, кодъяс пырӧдчӧны финн-йӧгра кывъясӧ.

Автор пасйӧ, мый оз тырмыны роч кывйӧн гижӧм велӧдчан небӧгъясыс оз сӧмын Коми Республикаса студентуловлы, но и Удмуртияын, Марий Элын, Мордовияын, Карелияын, Ханты-Манси автономия кытшын велӧдчысьяслы да кыв туялысьяслы. Медбӧръя небӧгъяс, кӧні вӧлі гижӧма рочӧн финн-йӧгра войтыр кывъяс йылысь паськыда ӧткодялӧмӧн, петавлісны Мӧскуаын нелямын во сайын, и найӧс ӧні ёна сьӧкыд аддзыны кыв туялысьяслы, ог нин гаралӧй студентъясӧс да школаын чужан кыв велӧдысьясӧс, чужан му туялысьясӧс, журналистъясӧс.

Кӧть гижӧма небӧгсӧ рочӧн, помкывсӧ сетӧма комиӧн, тшӧтш и англия кывйӧн. Таӧн гижысьыс ӧттшупӧдӧ лэптӧ чужан кывнымӧс роч да англия кывъясӧдз. Тайӧ небӧгас сетӧма финн-йӧгра кывъяслысь ӧтувъялунсӧ тӧдмалӧм йылысь, торъя кывъяслӧн сӧвман туйяс йылысь, ӧнія олӧм-вылӧмын финн-йӧгра кывъяслӧн тӧдчанлун йылысь.

Майшасьӧмпырысь гижысь юӧртӧ, мый бӧръя кызь воӧн Роч муын олысь финн-йӧгра войтырлӧн лыдыс ёна чинӧма, шуам: коми-зыраналӧн — матӧ 43 сюрс, перым-комилӧн — 32 сюрс, мордвалӧн — 300 сюрс, удмуртлӧн — 75 сюрс, марилӧн — 39 сюрс да с. в.

Абу гӧгӧрвоана гижысьлы и сійӧ, мыйла 2002 воын йӧзӧс лыддьӧдлігӧн абу стӧчмӧдӧмаӧсь, мортыслӧн кутшӧм чужан кывйыс да кужӧ-ӧ сёрнитны сыӧн? Коми кыв видлалӧма 20 лист бокын, сэні тырвыйӧ стӧча висьталӧма коми асним артмӧм, коми кыв туялысьяс, важ перым гижӧда кыв йылысь. Тыр-бура петкӧдлӧма эмакывъяслысь вежлӧгъяссӧ да кадакывъяслысь морта формаяссӧ. Лыддьысьысьяслы тӧд выланыс тшӧтш уськӧдӧма и сійӧс, мый роч гижӧда кывйӧ пырӧма комиыс: пельнянь, чум, чага, туесок да с. в. Торъя лист бокын сетӧма видзаасян да аттьӧалан кывтэчасъяс, нёль лист бокын рочӧдӧмӧн йӧзӧдӧма нималана коми сьыланкывъяс: «Ӧтчыд овлӧ», «Маръямоль», перым-коми частушкаяс, на пиысь синмӧ шыбитчӧ вильшасяна:

Лэччам видзьяс вылӧ мийӧ,

Петшӧрысь керам букет,

Ыстам Ельциныслы сійӧс

«Бур олан» понда привет.

Йӧзкостса фольклорысь да национальнӧй литератураысь произведениеясысь юкӧнъяс роч вылӧ вуджӧдӧмӧн сетӧ авторыс и мукӧд финн-йӧгра кывъяс кузя. Тайӧ, дерт, лоӧ виччысьтӧмӧн лыддьысьысьлы, кыв туялысьлы и студентлы, быдӧнлы, коді кӧсйӧ унджык тӧдмавны рӧдвуж кывъяслӧн ӧткодьлун йылысь.

74-ӧд лист бокын автор сьӧлӧм дойӧн пасйӧ, мый 1992 воӧ Коми муын вӧлі пыртӧма оланпас: коми да роч кывъяс пӧ — каналан кывъяс, сӧмын збыльвылассӧ тайӧ оз пӧртсьы олӧмӧ. И перым-коми гижӧда кыв Перым крайын некутшӧм тӧдчанлун оз кут миян лунъясӧ.

Татшӧм сикас пасйӧдъяс вӧчӧ гижысь и мордва, и мари, и удмурт кывъяс йылысь, кӧні оланпас серти найӧ быттьӧ и каналанаӧсь, а збыльвылас некод оз тэрмась пыртны найӧс учреждениеясын вӧдитчынысӧ.

Автор вермӧ тадзсӧ шуны, сійӧ тшӧкыда овлӧ финн-йӧгра регионъясын кыдзи профессор сэтчӧс конференцияяс вылын, студентъяслы лекцияяс лыддигӧн.

Цыпанов Йӧлгиньлӧн выль небӧгыс оз сӧмын сет колана научнӧй юӧръяс талунъя финн-йӧгра кывъяс йылысь. Сійӧ яръюгыда петкӧдлӧ, кутшӧм сьӧкыд кад суӧма Роч муын олысь финн-йӧгра войтырӧс, кодлӧн йӧз лыдыс лунысь-лун чинӧ сэтчӧс веськӧдлысьяслӧн шогмытӧма олан нырвизь нуӧдӧмла.

Тайӧ небӧгыс лоӧ финн-йӧгралӧн оланног да кыв сӧвмӧм йылысь XXІ-ӧд нэм заводитчан кадся тӧдчана документӧн, историческӧй памятникӧн, коді юӧртас локтан кӧленаа йӧзлы, кутшӧм вӧлӧма комилӧн да сылы рӧдвужа кывъяслӧн миян кадся оланногыс да налы сӧвмыны позянлуныс.

Небӧгсӧ автор эськӧ эз вермы йӧзӧднысӧ, эз кӧ вичмӧд сьӧмсӧ Финляндияса правительство, коді мудзлытӧг отсасьӧ асыввывса финн-йӧгра войтырлысь чужан кывсӧ сӧвмӧдны. Таысь автор аттьӧалӧ рӧдвуж мулысь веськӧдлысьяссӧ.