МУНТАСЬ, КӦТЬМЫЙ ДА УЗЬКА
Цыпанов Йӧлгиньлӧн «Коми пемӧс нимкуд» йылысь мӧвпъяс
Пемӧс нимъяс — миян сёрниын сэтшӧм жӧ кывъяс, кутшӧмӧсь и мукӧдыс, сӧмын наын унджык поэзияыс, сьӧлӧм кылӧмыс. Наын тыдовтчӧ мортлӧн пемӧскӧд топыд йитӧдыс. Татшӧм кывкӧртӧдӧ вайӧдӧ Е. А. Цыпановлӧн выль небӧгыс. Мудз тӧдтӧм кывтуялысь сэтчӧ вайӧдӧма 16 пемӧссикаслысь нимсӧ.
Коми кыв йылысь татшӧм гижӧдыс эз на петавлы. Оз на ӧд быд мортлы юрас во татшӧм кӧсйӧмыс — корсьны йӧзкост сёрниысь да чуймӧдны лыддьысьысьӧс, кыдзи нимтӧны пемӧсъястӧ миян кадӧ.
Евгений Цыпанов ӧкмыс во чукӧртӧма серпаса гижӧдъясысь да йӧзкост сёрниысь пемӧсъяслысь да гут-гаглысь аснимъяссӧ. 368 ӧкмӧма, на пиысь 88-ыс — пон нимъяс. Сідзкӧ, коми морт медся тшӧкыда шыӧдчылӧ пон дінӧ, коді керка видзӧ да вӧравны отсасьӧ.
Вӧралысьяс сетӧны понныслы аснимсӧ вӧралан ю да ёль нимъяс серти: Йирва, Кедва, Гудырей (Юрий Яковлев висьт серти). Пон ним тэчигӧн коми морт вӧдитчӧ оз сӧмын эмакывйӧн, но и кадакывъясӧн дай кывтэчасъясӧн тшӧтш. Тадзи веськалӧмаӧсь серпаса литератураӧ Мунтась (Иван Белых), Татілок (Иван Торопов), Троньган (Василий Лодыгин), Кӧтьмый...
Керкапытшса пемӧс — кань — кыскӧ пельсадьсӧ и поснилысь, и гырысьлысь. Кань аснимын тыдовтчӧ аслыссикас поэзия, шуам кӧть, «Пӧль-пӧчлӧн вӧлӧма кань, Курганӧн сійӧс шулӧмаӧсь, мичаа кургӧм-мургӧмысла» («Йӧлӧга»);
«Каньнымӧс чуксала Узькаӧн, уна узьӧмсьыс тадзи шуам» («Йӧлӧга»). Александра Мишарина (Петыр Саньӧ) сиӧма кывбур каньыслы, кодкӧд лӧсясьӧмысь тыдовтчӧ нималана гижысь аньлӧн быд лунъя олан гажыс:
Семӧ, Семӧ, менам сьӧлӧм дойӧй,
Тэ кодь мусаыс нӧ кодкӧ эм-ӧ?
Семӧ Семӧ, Семӧ, медбур ёрт пӧрысьӧ-нэмӧ,
Менам каньӧй — кывтӧм пемӧс.
Торйӧн нин тырӧсь поэзияӧн мӧсъяслы сетӧм аснимъяс. Мӧс лысьтысь аньяс вердан-вердысьнысӧ нимтігӧн вӧдитчӧны -ань суффиксӧн, коді сетӧ мусмӧдан вежӧртас пемӧсныслы: Рудань, Сьӧдань (рӧм серти), Лунань, Рытань, Воянь (куканьлӧн чужан кад сертиыс). Автор вайӧдӧ и Иван Куратовлӧн кывбурысь юкӧн, кӧні нарицательнӧй мӧс ним пыдди сетӧма асним.
Пондіс увтны Сюраньӧс,
М,оз во турун дінӧ.
(Иван Куратов).
Небӧгын паныдасьлӧны и виччысьтӧм аснимъяс. На лыдын черилӧн — Дулько (дуль кодь нильӧг), кӧчлӧн да йӧралӧн.
Нимкудысь ми аддзам и тӧрӧканлысь асним:
Тӧрӧ нима тӧрӧкан
Паччӧр вылын олӧ,
Лунтыр мышсӧ пӧжӧ тан,
Кӧдзыдысь зэв полӧ.
(Вячеслав Бабин).
Гижысь туялӧ тӧрӧкан кывлысь артмӧмсӧ: сійӧ воӧма татара кывйысь, сэні сылӧн вежӧртасыс — котӧртысь. Е. А. Цыпанов гӧгӧрвоӧдӧ лыддьысьысьӧс, мый Коми муын тӧрӧканысь мынтӧдчӧм могысь керканысӧ тӧвъяснас лун-мӧд кежлӧ кынтывлӧмаӧсь, асьныс сэк кості овмӧдчывлӧмаӧсь орчча олысьяс дорӧ либӧ ордвуж керкаӧ.
Казялӧм тырмытӧмторъяс лыдӧ колӧ вайӧдны посни пасйӧдъяс:
20-ӧд лист бокын гижӧма, мый Лапо, Лапӧ пон ним артмӧма лапа эмакывйысь -ӧ суффиксӧн. Но тайӧ аснимъясыс артмӧмаӧсь абу тадзи, а лапмунны (лэдзчыны пельлы) кадакывйысь, кыдзи и Лаппель, Лапъяпель аснимъяс.
81-ӧд лист бокын гижӧма: «Йӧра некор эз вӧвлы гортса пемӧсӧн». Татчӧ колӧ неуна содтыштны, мый Печора-Ылыдз вожын йӧра рӧдмӧданінын (заповедникын) уна дас во нин гортмӧдӧны тайӧ пемӧссӧ, и йӧраяс сэні гортса кодьӧсь нин: сёйӧны заптӧм турун, налысь йӧвсӧ лысьтӧны мӧслысь моз.
79-ӧд лист бокын гижӧма: «Важысянь кыйлӧмаӧсь вӧрын олысь гырысь кӧръясӧс». Тані орччӧн сувтӧдӧма пытшкӧсса рифма артмӧдысь олысь да гырысь кывъяс. Найӧ артмӧдӧны сідз шусяна какофония, коді торкӧ лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ. Тайӧ кывъяссӧ колӧ торйӧдны ӧта-мӧдсьыныс либӧ гижны вӧрса гырысь кӧръясӧс.
Цыпанов Йӧлгиньлӧн небӧгыс унаӧс ышӧдас водзӧ чукӧртны гортса пемӧс нимъяс, медым пыдісяньджык туявны асним артманногъяс. «Коми пемӧс нимкуд» лоас радейтана лыддянторйӧн верстьӧлы и школаын велӧдчысьлы. Сійӧ отсалас водзӧ сӧвмӧдны коми кывнымӧс.
