«БОГОСЛОВӦ ВЕТЛӦМӦЙ ДА ЯРОСЛАВӦДЗ ВОЛӦМӦЙ»
Ичӧтсянь быдӧнлы сьӧлӧмӧдзыс сидзана «Шондібанӧй-олӧмӧй» сьыланкывйысь тайӧ юрвизьясыс воӧны вежӧрӧ, кор лыддян Валентина Грабежовалысь «Эз ло Перымса барушняӧн» висьтсӧ, кодӧс вӧлі йӧзӧдӧма «Коми му» газетлӧн мӧймуса 88–91 номеръясын.
Тайӧ висьтнас гижысь ань косӧдӧ лыддьысьысьӧс матӧ сё во сайӧ, медводдза мирӧвӧй война заводитчан кадӧ. Висьт подулас босьтӧма збыль вӧвлӧмтор. Висьтса шӧр мортыслы — томиник Манялы — прототипнас гижысьыс бӧрйӧма ассьыс пӧчсӧ — Сыктыв вожса Гаръя сиктысь ань Меланья Алексеевна Оверинаӧс.
Тайӧ аньыслӧн синъяс пыр буретш петкӧдчӧ сійӧ кадся оласногыс, йӧзкостса волысьӧмъясыс, овмӧс вӧдитӧмыс, нажӧткала ветлӧмыс, «кузь туй помсӧ дженьдӧдӧмыс», кыдзи сьывсьӧ казьтыштӧм нин нималана сьыланкывйын.
Тайӧ гижӧдас ставыс кыскӧ лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ: том йӧзӧс ассьыныс юавтӧг гӧтралӧмыс, приданнӧйяс йылысь сёрнитчӧмыс, арся уджъяс помалӧм бӧрын мужичӧйяслӧн вӧравны дыр кад кежлӧ кайӧмныс, нывъяслӧн да том аньяслӧн матысса каръясӧ служанкаавны нажӧткала медасьны петавлӧмъясныс.
Автор серпасалӧ сэкся коми сиктлысь олӧмсӧ. Гижигмозыс сійӧ нимкодясьӧ чужан вӧр-валӧн мичлуннас, сиктсаяслӧн идӧра вӧдитчӧмнас:
Виддзыс Маланнялӧн шыльквидзӧ Сыктыв таладорас, гуран ни вутш некутшӧм абу. А туруныс! Мича да кос быд во артмывлӧ, кӧть ачыд сёй!
Пырмунігмоз автор ичӧтик визьторъясӧн тӧдчӧдӧ важъя олӧмыслысь торъялана серъяссӧ:
Марья чойыскӧд котӧртлісны Кӧджӧдз приданнӧй видз вылас тӧрытъя ытшкӧм турунсӧ бергӧдлыны, лёддзалыштны.
Талунъя лыддьысьысьӧс дӧзмӧдтӧг автор тӧдчӧдӧ, мый войдӧр Коми муад нывлы верӧс сайӧ петігас козьнавлӧмаӧсь весиг видзьяс. Татшӧм ногӧн кужлӧмаӧсь бать-мамныс сибӧдлыны видз-му бергӧдан удж дінӧ ассьыныс йылӧмнысӧ.
Дженьыдика автор пасйыштӧ ыджыд мирын шыалысь война йылысь. Медводдза мирӧвӧйлӧн кӧдзыд лов шыыс кылӧ и фронтсянь ылӧдз — Перым карӧдз. Манялы шог юӧр кывсьӧма нин:
Кучерыслӧн вокыс тай со усьӧма, шогалӧ, кӧсйӧ ас чужанінас мунны. Сьӧкыд лоӧ семьяыслы мужичӧй китӧг овны да.
Автор кужӧ кыскыны лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ. Сійӧ кокниа вӧдитчӧ коми кывлӧн мӧвп тӧдчӧдан позянлунъясӧн.
Елис колльӧдыштіс на Маланняӧс мир туй вылӧдзыс, пернапасаліс, кутшӧмкӧ пӧ юӧр сет жӧ миянлы, Ен водзас тэ миян быдтаснымлӧн пӧлыс да Перымъясад эн вунӧд сы йылысь.
«Тӧдтӧм ылі муясад» пыдди Елис дженьыда шуӧ «Перымъясад», -яс суффикс тані кутӧ стиль боксянь тӧдчӧдан мог, оз инды уна лыд вылӧ: ӧд Перымыс ӧти. Но энька-мамлы тайӧ карыс, кытчӧ мӧдӧдчӧма томиник моньыс, — нач тӧдтӧм, дай Малання дыр кутас воӧдчынысӧ тайӧ карӧдзыс, уна мукӧд сикт-грезд ковмас сылы вуджны, и тайӧ кузь да сьӧкыд туйсӧ тӧдчӧдӧм могысь Перым асним дорӧ сувтӧдӧма -яс суффикс! И тайӧ суффиксыс зэв стӧча юӧртӧ энька-мамлысь аскылӧмсӧ.
Сулалысьыс быттьӧ дзик мамыслӧн вӧвлӧм кодь шоныд чышъяна.
Дженьыдика, этша кывйӧн автор висьталӧ, мый тыдовтчӧм нывкаыслӧн юрас зэв тӧдса чышъяныс, ӧд татшӧм юркышӧд вӧвлӧма важӧнкодь нин кувсьылӧм мамныслӧн. Нывлысь ылі карын аскылӧмсӧ гижысь серпасалӧ художествоа тропӧн:
Быттьӧ и лӧсьыда эськӧ овсьӧ, но гортсаяссьыс гажтӧмчӧмыс да на вӧсна майшасьӧмыс поздысьӧма сьӧлӧмас, оз и бырлы.
Том аньлысь ас чужан му йывсьыс быд лунъя тӧждъяссӧ автор серпасалӧ сьӧлӧмӧ поздысьӧм ловъя лолӧн, коді дугдывтӧг чужтӧ шог мӧвпъяс.
Гижысь шмонитӧмӧн серпасалӧ ассьыс геройяссӧ:
Жӧниксӧ ёнджыка тӧдліс сапӧга кок шы сертиыс: «круп-кроп, круп-кроп» — Тима Ӧльӧксей керка бокӧд вадорӧ лэччӧдысь вӧла телега туйӧдыс Мелкой рӧдысь Педӧр нима зон кропӧдліс водз асывнас вадорӧ чери кыйны либӧ вой кежлас домавлӧм вӧлысла. Сійӧ и лои верӧснас, Маланнялысь асъя унсӧ пальӧдысь кок шылӧн кӧзяиныс!
Маланняӧс моньнад вайисны да, энькаыслы кык кокньыд лои.
«Ёна кокни» пыдди автор вайӧдӧ фразеологизм — кык кокни, и тайӧ вӧчӧ юӧртӧмсӧ серпасаӧн. Кӧть и кокнилунсӧ оз позь артавны лыдпасъясӧн, лыддьысьысь гӧгӧрвоӧ, кутшӧм долыд лоӧма сьӧлӧм вылас пӧрысь аньлы — ӧд кык пӧв этшаджык сійӧ кутас ӧні бергавны овмӧсаныс, олӧма аньлӧн озджык кут ёна мудзны ки-кокыс!
Висьтысь казялӧм тырмытӧмторъяс лыдӧ позьӧ вайӧдны асалан суффиксӧн абуджык стӧча вӧдитчӧмсӧ:
Буретш налӧн вочаасисны синъясыс.
Комиӧн тырмымӧн шуны: буретш налӧн вочаасис синныс. Артмӧ дженьыда и стӧча. Кык морт ӧттшӧтш видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс.
Вир-яйлысь кыка юкӧнъяс, кыдзи и рӧдвуж финн-йӧгра кывъясын, ми нимтам ӧтка лыд формаын. Шуам: синмӧй висьмис, кӧть сёрниыс мунӧ кыкнан син йылысь. А ӧти син йылысь кӧ, шуам, син пӧлӧй пӧ висьмис. -Ныс суффиксысь н-ыс индӧ нин уна лыд вылӧ, тӧдчӧдӧ, мый синмыс кык мортлӧн. Сійӧ мунӧ -яс суффикс пыдди.
Видлалісны вӧвъяслысь подковъяссӧ. Подков пыдди коми сёрнисикасъясын вӧдитчӧны кӧрткок кывйӧн.
Ас овмӧснад олігӧн он на зэв волывлы бать-мам дорад, кӧть сьӧлӧмыд чепӧльтлас гажтӧмысла.
Зумыд кывтэчасын шуӧны: сьӧлӧмтӧ чепӧльтлас (мыйкӧ), а оз ачыс сьӧлӧмыс чепӧльтлы (кодӧскӧ).
Казялӧм нелючкиясыс ичӧтикӧсь, найӧ синмӧ оз шыбитчыны, оз уськӧдны донсӧ Валентина Грабежова висьтлысь, кӧні оз сӧмын сувт лыддьысьысь син водзӧ коми йӧзлӧн сё восайса оласногыс, но коді корӧ том йӧзӧс пыдди пуктыны чужан мунымӧс, сылысь уджач да киподтуя ныв-пиянсӧ, кодъяс быдтор велавлӧмаӧсь вӧчны: и чужан му дорйыны, и видз-му вӧдитны, и вӧравны, весиг подӧн ыджыд каръясӧдз воӧдчылӧмаӧсь, и сэні абу вошлӧмаӧсь, лолӧмаӧсь пыдди пуктанаяс лыдын!
Медым эськӧ быдӧн миян пиысь Валентина Грабежова моз татшӧм шоныда кужис висьтавны бур йӧзыс водзын асланым пӧль-пӧчьяс йылысь.
Найӧ, дерт жӧ, сулалӧны та доныс!
