«КОМИ ГИЖӦД КЫВ ИСТОРИЯ»
Тадзи шусьӧ небӧг, кодӧс дасьтӧма Валентина Лудыкова, Сыктывкарса университетын велӧдысь. Йӧзӧднысӧ отсалӧма Финн муысь Матиас Алексентери Кастрен нима котыр, кодӧс гижысьыс сьӧлӧмсяньыс аттьӧалӧ, тшӧтш и студентъяс нимсянь.
Валентина Матвеевна уна во нин лыддьӧ тайӧ курссӧ университетын велӧдчысьяслы. Чукӧртӧма веж петкӧдлана материал сы йылысь, кыдзи чужлӧмаӧсь медводдза коми гижӧд петасъяс. Автор зэв пыдісянь тӧдмӧдӧ лыддьысьысьӧс Перымса Степанӧн лӧсьӧдӧм коми анбурӧн, сыӧн комиӧдӧм вичко небӧгъясӧн, пасйӧ, кыдзи 14-ӧд нэмсянь вежсьӧма коми кывъяслӧн вежӧртасыс, сӧвмӧма сылӧн грамматикаыс. Велӧдчан небӧгын зэв гӧгӧрвоана кывйӧн видлалӧма, кыдзи туявлӧмаӧсь важъя коми гижӧда памятникъяссӧ история чӧжӧн суйӧрсайса да коми учёнӧйяс. Торъя юрпасын тӧдчӧдӧма, кутшӧм кыв туялысьяс, ветлысь-мунысьяс, выль муяс восьтысьяс пасъявлӧмаӧсь асланыс гижӧдъясӧ 17–18 нэмся коми йӧзлысь сёрнитанногсӧ, кыдзи найӧ гижлӧмаӧсь рочысь торъялана коми сёрни шыяссӧ: дз, дж, тш, ӧ, і.
Тайӧ велӧдан небӧгыс сетӧ ясыд серпас сы йылысь, кыдзи революция бӧрын вӧлі котыртӧма коми гижӧда кыв сӧвмӧдӧмсӧ, коми кыв школаясӧ да йӧзкостса олӧмӧ вужйӧдӧмсӧ.
Лыддьысьысь син водзӧ сувтӧ сэкся олӧмыслӧн серпасыс, коми культура да кыв дорйысьяслӧн сьӧлӧмӧ сидзана водзмӧстчӧмныс, ас кыв вӧсна налӧн вийсьӧмныс, коді вайӧдіс коми гижӧда кыв артмӧмӧ, коми художествоа литература сӧвмӧмӧ, школаын да вылыс велӧдчанінын коми кыв вужйӧдӧмӧ.
Сизимӧд юрпассӧ автор дзоньнас сиӧма коми гижӧда кыв сӧвмӧдӧмын гижысьяслӧн пайлы. Тані авторыс зэв пыдісянь видлалӧма, кыдзи И. А. Куратов, Илля Вась, Нёбдінса Виттор да мукӧд гижысь озырмӧдӧмаӧсь гижӧда коми кывлысь кывворсӧ, паськӧдӧмаӧсь сылысь мӧвп тӧдчӧдан позянлунъяссӧ.
Велӧдан небӧгыс мичаа серпасалӧма коми гижӧда кыв сӧвмӧдысьяслӧн чужӧмбанъясӧн, на лыдын Илля Вась, Е. С. Гуляев, А. С. Сидоров, П. И. Савваитов, коді 19-ӧд нэмын Вӧлӧгдаса духовнӧй семинарияын велӧдӧма коми кывйӧ вичкоын уджавны дасьтысьысь том йӧзӧс. Небӧг помас сетӧма и Перымса Степанлысь анбурсӧ, М. А. Кастренлысь коми грамматика юргижӧдсӧ, Г. С. Лыткинлысь (Ёгушлысь)
22-ӧд лист бокын автор шуӧ: «карта вӧлӧма «керка овмӧс» вежӧртасын, ӧні гортса пемӧсъяслӧн оланін — хлев, «карта» кывйыс медводдза вежӧртасас кольӧма сӧмын сёрнисикасъясын паныдасьлысь зумыд тэчасъясын: «картаӧ пырны». Татчӧ колӧ эськӧ содтыны, мый и рӧдвуж войтыр сёрниын «карта» кывйыс кутӧ жӧ «овмӧс» вежӧртассӧ. Сідз, финн кывйын kartano -ӧн нимтӧны сиктса олысьлысь керка-картасӧ.
Колӧ висьтавны, мый В. М. Лудыкова велӧдан небӧгас быд пӧрйӧ вӧдитчӧ «комиа-роча» кывтэчасъясӧн. Но 153-ӧд лист бокын автор гижӧ «... дасьтӧны да йӧзӧдӧны нормативнӧй, отраслевӧй да мукӧд кывкуд. 2000 воӧ петіс Л. Безносиковалӧн, Е. Айбабиналӧн, Р. Косныревалӧн «Коми-роч кывчукӧр», 2005 воӧ Л. Безносикова кипод улын петіс «Роч-коми кывчукӧр». Но ӧд «коми-роч», «роч-коми» кывтэчасъясыс абуӧсь, на пыдди вӧдитчӧны «комиа-роча», «роча-комиа» тэчасъясӧн». И тайӧс В. М. Лудыкова 55-ӧд, 61-ӧд да мукӧд лист бокын ясыда тӧдчӧдӧ. Вылі индӧм кывкуд нимъясас, кодъяс петӧмаӧсь Л. Безносикова кипод улысь, артмӧма вывтіасьӧм, коми кывлысь грамматика нормасӧ торкалӧм. И тайӧс колӧ вӧлі тӧдчӧдны «Коми гижӧд кыв история» вӧчысьлы, ӧд тайӧ небӧгсӧ сиӧма коми кывйӧ пырӧдчысьяслы, коми кыв сӧвмӧдысьяслы, медым найӧ асланыс уджын эз вӧчны татшӧм шыбӧльяссӧ.
В. М. Лудыковалӧн небӧгыс, дерт, ыджыд тӧдчанлуна лоӧмтор коми кыв туялӧмын, коми кыв вылі школаын велӧдӧмын. Сійӧ лоас коланаӧн и чужан му туялысьяслы, и быдӧнлы, коді радейтӧ коми кывсӧ да сылысь историясӧ.
