ИЗЬВА ДОРСА СИКТЪЯСЛӦН НЭМ
В. И. Хозяиновлӧн небӧгъяс йылысь пасйӧдъяс
Сосногорск районса Уквавом сикт чужлӧма 1799 воӧ, муртса сёрӧнджык, 1813-ӧ, — Пожня сикт, а 1820-ӧ — Аким сикт. Та йылысь ми тӧдмалам «Уквавомлӧн гора нималӧм», «Юбилейӧн тэнӧ, менам сиктӧй» да «Аким йылысь радейтӧмпырысь» небӧгъясысь, найӧс 2003–2005 воясӧ йӧзӧдлӧма Валерий Хозяинов.
Музейясысь, архивъясысь, важъя газет-журналысь корсьысьӧмӧн, олӧма йӧзлысь юасьӧмӧн, письмӧ-документъяс вылӧ да фотокарточкаяс вылӧ подуласьӧмӧн автор лыддьысьысь син водзӧ сувтӧдӧ ясыд серпас сы йылысь, кыдзи Изьва ю бокӧ пуксьылӧмаӧсь важъя коми сиктъяс, кыдзи мудз тӧдтӧгныс йӧз пӧсьнаныс киськавлӧмаӧсь тайӧ кӧдзыд мусӧ, кыпыд сьыланкывъясӧн гажӧдлӧмаӧсь сьӧд вӧр шӧрӧ вошӧм сикт-грезднысӧ.
Архивысь аддзӧм кабалаясӧн гижысь эскӧдӧ, мый Уквавомӧ медводдза овмӧдчысьнас вӧлӧма ӧнія Княжпогост районувса Кони сиктысь Василий Зотеевич Кустышев, а сы бӧрын локтӧмаӧсь овны Изьва районсаяс: Тшельысь — Василий Трофимович Истомин, Гамысь — Григорий Степанович Рочев, Ластаысь — Иван Степанович Канев.
Уквавом сиктысь петавлӧма медводдза коми лётчик Пётр Анисимович Истомин, коді царскӧй армияын служитігас повтӧг тышкасьӧма фронт вылын. Сьӧлӧмсянь служитӧмсьыс сійӧс мӧдӧдӧмаӧсь велӧдчыны лётчикӧ. Революция бӧрын сійӧ зумыда сувтӧ Сӧвет власьт дор — мунӧ воюйтны Колчаклы паныд и еджыдъяс тылын, Кама дорса Сарапул карын, 1919 воӧ 28 арӧсӧн пуктӧ юрсӧ гӧль йӧзлӧн шуда олӧм вӧсна.
Пӧся гижӧ автор Уквавомӧ Сӧвет власьт пуксьӧм йылысь, ясыда серпасалӧ еджыдъяслы паныд гӧрдъяслысь водзсасьӧмсӧ, вылӧ донъялӧ водзмӧстчӧмсӧ коммунист Афанасий Степанович Кустышевлысь, коді аслас ёртъяскӧд 1920 воӧ котыртӧ сиктын медводдза коммуна.
Небӧгас уна очерк Уквавом сиктын чужлӧм нималана йӧз йылысь. Торйӧн колӧ пасйыны коми литератураса классик Яков Митрофанович Рочев (Митрук Як) йылысь казьтылӧмъяс. Гижысь чужлӧма Уквавомын 1909 воӧ, и сылӧн олӧмыс сиктса войтыр син водзын на. Сылысь нимсӧ сетӧма Сосногорск карса шӧр библиотекалы...
Аким сиктлы 2005 воӧ тырлӧма 185 во. Сиктлы нимсӧ сетлӧмаӧсь сэтчӧ медводзӧн овмӧдчысьыслысь. Тайӧ вӧлӧма Изьва районса Ыб сиктысь петлӧм Аким Павлович Терентьев. Царскӧй армияын 25 во служитӧм бӧрын зумыд вир-яя боцман гортас воӧм бӧрын шуӧма видлыны ассьыс вынсӧ выль му овмӧдӧмын.
Гӧтырсӧ нёньпом каганас сійӧ катӧдас пыжӧн Изьва кузя 200 верст сайӧдз, Сюзью вомӧдз, бӧръяс кыр йывсьыс кушин, пу вожйӧ ӧшӧдас кага потансӧ да босьтчас лӧсьӧдны аслыныс лэбув-чом.
«Аким йылысь радейтӧмпырысь» небӧгас автор серпасалӧма ӧтувъя овмӧс котыртысьясӧс, стахановечьясӧс, кодъяслысь бур уджнысӧ пасйылӧмаӧсь Сыктывкарӧ да Москваӧ выставка-слёт вылӧ ыстывлӧмӧн.
Сьӧлӧмсяньыс автор юӧртӧ Айму вӧсна ыджыд косьясын тышкасьысьяс йылысь. Небӧг помас сійӧ пасйӧ нимсӧ 50 мортлысь, кодъяс ичӧтик Аким сиктысь мунлӧмаӧсь дорйыны чужан мунысӧ, унджыкыс на пиысь бӧрсӧ абу тай волӧмаӧсь.
Орччӧн вайӧдӧма 23 мортлысь нимсӧ, кодъясӧс война кадӧ бур уджысь вӧлі пасйӧма медальӧн.
Акимысь петлӧма Сосногорск районса нач ӧти Социалистическӧй уджвывса Герой — Алексей Иванович Терентьев, кодлы вӧр кыскалан планъяс вевтыртӧмысь 1968 воӧ вӧлі сетӧма Ленин орден да «Чарлаа-Мӧлӧта» зарни медаль.
Ачыс В. И. Хозяинов чужлӧма Пожня сиктын, кодлысь 190 во тырӧмсӧ гижысь ыдждӧдӧма юбилейлы сиӧм небӧгӧн. Шоч документъяс да стӧч лыдпасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн автор серпасалӧ аслас чужан сиктыслысь сӧвмӧмсӧ, сьӧкыд война вояс пыр мунӧмсӧ.
Небӧгын йӧзӧдӧма Андрей Трофимович да Власий Трофимович Хозяиновъяслысь фотоснимок. Кык вок снимайтчылӧмаӧсь Япониялы паныд война вылын, 1904–1905 воясӧ повтӧг тышкасьӧмысь налы вичмылӧма ІІІ да ІV тшупӧда Георгий крестъяс.
Небӧгас Айму вӧсна ыджыд косьясын водзмӧстчысьяслӧн уна снимок. Быд фронтӧвиклы автор бӧрйӧма сьӧлӧмсянь петысь кывъяс.
Торйӧн пӧся висьталӧ гижысь тылын уджалысь аньяс йылысь, кодъяс эз сӧмын быдтыны айтӧг кольӧм ныв-пинысӧ, но и асьнысӧ жалиттӧг мырсисны ӧтувъя овмӧсын — мӧдӧдісны фронтлы нянь, йӧв, вый, яй, шоныд паськӧм.
Ичӧт чужанінлы сиӧм небӧгъяссӧ гижысь Валерий Иванович Хозяинов (сиктса ног Ӧнтяр Вань Валерий) — «Коми му» да «Заря Тимана» газетъясӧ ас водзмӧстчӧм серти гижысь-корреспондент. Уджалӧ сійӧ Сосногорск карса заводын, шоныд сетан машинаӧн веськӧдлысьӧн.
В. И. Хозяиновлысь небӧгъяссӧ лэдзӧма Ухта карса типографияын 700 экземплярӧн. Кӧть найӧс автор гижӧма рочӧн, но сиӧма найӧс комиӧн лыддьысьлы. Этнографическӧй, топонимическӧй терминъяс да морт нимъяс сетӧма комиӧн: вӧр керка, «Гӧрд Ухта» колхоз, Трӧш Пиян, Катыд Видз грездъяс, Мосей Вань Петра, Трӧш Ӧндрей да с.в.
Автор вӧчӧма ыджыд удж, видлалӧма помтӧм-дортӧм ӧшмӧс Изьва дорса сиктъяслысь олан туйсӧ туялӧм могысь, сэтчӧс войтырсӧ нимӧдны мог пуктӧмӧн.
В. И. Хозяинов ассьыс могсӧ лючки пӧртӧма олӧмӧ. Сылӧн небӧгъясыс лоасны пызанвывса лыддянторйӧн Изьва бердса сиктъясын, Коми му туялысьяслӧн.
