СЛӦН ПЫДДИ БУЙВОЛ?
Бӧръя кадӧ кутісны петавны, розя мешӧкысь тай кыдзи киссьӧны, «коми-роч» да «роч-коми» юргижӧда словарьяс. Но мыйла нӧ коми-роч да роч-коми, а абу комиа-роча да роча-комиа, кыдзи важысянь шулісны да ӧні шуӧны коми войтыр? Дай гижӧда коми кывйын тайӧ кывтэчасыс вужъясьӧма, сійӧ быдӧнлы гӧгӧрвоана: 1961 воын профессор В. И. Лыткинлӧн (Илля Вась) редакция улын петаліс «Комиа-роча словарь», 1966-ын Д. А. Тимушевлӧн редактируйтӧмӧн — «Роча-комиа словарь», на бӧрын лэдзлісны школаын велӧдчысьяслы З. А. Прошева да А. А. Безносикова «Комиа-роча да роча-комиа словарь».
Эз на коль и нэм джын, а выль словарьяс нимӧ вынӧн пыртӧны некодлы гӧгӧрвотӧм вежсьӧмъяс. Сэтшӧма-ӧ сэк кості вежсис коми кывйыс? Ньӧти эз. Грамматикаыд оз вежлась ӧти морт нэм джыннад. Войдӧр комиын, кыдзи и рӧдвуж финн-йӧгра кывъясын, вӧлӧма нимъяслӧн кыка лыд. Кыка лыднас тӧдчӧдлӧмаӧсь кык эмакывлысь либӧ кык мортлысь зумыд йитӧдсӧ. Тайӧ йитӧдыс петкӧдчывлӧма кыв артмӧдан -а суффиксӧн. Тайӧ жӧ суффикснас петкӧдлысьӧма асалӧм, шуам: чоя-вока кывйын, кӧні -а -ыс — асалан суффикс.
Кыка лыдыс петкӧдлӧма ас костаныс йитӧм кык эмакывлысь тӧдчӧдӧм ӧткалуннысӧ. Та йылысь гижӧма
Дерт, комиӧн позьӧ шуны йӧй-прӧсуж гозъя и йӧя-прӧсужа гозъя. Воддза кывтэчасыс индӧ сы вылӧ, мый гозъя пиысь кыкнанныс ӧткодьӧсь: йӧйӧсь нисьӧ прӧсужӧсь. Мӧд кывтэчасыс тӧдчӧдӧ, мый гозъя пиысь ӧтиыс — йӧй, а мӧдыс — прӧсуж. Асалан -а суффиксыс зумыда йитчӧм кык мортсӧ торйӧдӧ налы лӧсялана признакъяс серти.
Петыр Шахов мортлысь олӧм вояссӧ серпасалӧмӧн ӧткодялӧ еджыда-турунвижа коръясӧн, кӧні еджыдыс — тӧв, а турунвижыс — гожӧм. Найӧ зумыда йитчӧмаӧсь, артмӧдӧны волы лӧсялана ӧтувъялун, кӧні тӧвлӧн аслас торъялана признак (еджыд лым), а гожӧмлӧн — аслас жӧ (турунвиж коръя — быдмӧгъяслӧн рӧмыс). Тайӧ признакъясыс йитчӧмаӧсь ас костаныс -а суффиксӧн.
Геннадий Юшков аслас «Рӧдвуж пас» романын война кадӧ йӧзлӧн тшӧкыда кулалӧм йылысь гижӧ: «Шойна вылӧ содісны кузя-дженьыда мылькъяс». Тані авторыс тэчӧ вежӧрӧ сидзана серпас: верстьӧ мортӧс гуалӧма кузь мыльк улӧ, а челядюловӧс — дженьыд мыльк улӧ. Кыв тэчасса быд юкӧнлӧн торъя мог: кузь мылькыслӧн аслас асалӧм — сыӧн петкӧдлӧма верстьӧлысь куйланінсӧ, а дженьыдыслӧн — аслас жӧ, быдмыны удиттӧм мортлысь куйланінсӧ асалӧм. И гижысьлы дай лыддьысьысьлы юрас оз во шуны: кузь-дженьыд мылькъяс! Сэки эськӧ артмис гӧгӧрвотӧмтор: мылькйыс ӧтпырйӧ и кузь, и дженьыд!
Тадзи жӧ и комиа-роча да роча-комиа кыв тэчасъясын зумыда йитчӧмаӧсь асланыс признакъясӧн кык эмакыв: коми да роч, комилӧн — аслас признакъяс, а рочлӧн — аслас. Сэн -а суффикснас асавсьӧны паныда сулалысь эмакывъяслӧн признакъясныс.
Ми аддзам, мый коми кывлӧн мӧвп тӧдчӧдан позянлунъясыс ыджыдӧсь, весиг важъя кыка лыда суффикс отсалӧ вӧчны юӧртӧмсӧ вежӧрӧ мӧрччанаӧн.
Сідзкӧ, некыдз оз позь словарь юрнимысь нетшыштны тайӧ быть колана суффикссӧ. Коми грамматика дзугӧмыс вайӧдӧ вылӧ пуктана Илля Васьӧс, Д. А. Тимушевӧс, Е. С. Гуляевӧс, Н. А. Колеговаӧс да мукӧд авъя йӧзӧс увтыртӧмӧ, кодъяс олӧмнысӧ сиисны коми кыв нимӧдӧм-сӧвмӧдӧмлы, но ӧні найӧ абу нин ловъяӧсь либӧ ёна нин пӧрысьмисны и оз вермыны сувтны кывсӧ дзугысьяслы паныд.
А мый вылӧ нӧ видзӧдӧны Коми книжнӧй издательствоын? Мыйла лэдзӧны татшӧм шыбӧльяссӧ?
Но колӧ шуны, мый татшӧм ӧшыбкаа словарь нимъясыс оз падмӧдны велӧдчысьясӧс ни велӧдысьясӧс. Университетын велӧдысьяс Мира Валерьяновна Чуяшкова, Галина Васильевна Пунегова, Марина Серафимовна Федина да мукӧд век вӧдитчӧны комиа-роча, роча-комиа кывтэчасъясӧн — студентъяс ас костса сёрниын да курсӧвӧй да дипломнӧй уджъясаныс некор жӧ оз дзугны коми кывлысь оланпассӧ словарь ним шуалӧмын. Найӧ сёрнитӧны сідз, кыдзи сёрнитӧны коми сиктъясын «ай-мам да чой-вок», кыдзи гижӧма грамматика правилӧясын. А оз сідзи, кыдзи выль словарьяс нимтысьясыс.
А университетса небӧг джаджъясын сулалӧны выльӧн ньӧбӧм кыз словарьяс, кодъяслӧн юрниманыс синмад пыр и шыбитчӧны ӧшыбкаяс. На вылӧ видзӧдігӧн быть казьтыштан вунӧдлытӧм Козьма Прутковӧс, коді шулӧма: «Слӧн клетка вылысь кӧ аддзан буйвол гижӧд, аслад синмыдлы эн эскы!»
