И ГӦГӦРВОАМ, МЫЙ ЙЫЛЫСЬ СЬЫЛӦНЫ УДМУРТ ДА ВЕНГР...

Коми муын нималана мортлӧн, филологияса доктор, профессор Евгений Александрович Игушевлӧн тайӧ воыс збыльысь лышкыд, ӧттшӧтш тшупӧда — рака тӧлысьӧ сылы тырӧма 80 арӧс. А дзик на неважӧн сылӧн петӧма печатьысь кык небӧг.

Ӧтиыс — «Культура финно-угорских народов». 144 лист бока рочӧн гижӧм уджсӧ йӧзӧдны ёна корӧмаӧсь Коми Республикаса небӧгкудъясын уджалысьяс, кодъяс дорӧ пӧ тшӧкыда шыӧдчылӧны школаын велӧдчысьяс, студентъяс, асму туялысьяс да юасьӧны, эмӧсь абу пӧ финн-угор войтыръяслӧн культура йылысь небӧгъяс.

Колӧ шуны, мый татшӧмсяма уджыс этша паныдасьлӧ. Оз быдӧн вермы гижны татшӧм паськыд темаа небӧгъяссӧ. Колӧ ӧд медводз унатор тӧдмавны да лыддьыны. Шуам, Сыктывкарса канму университетын уджалысь ань, филологияса кандидат Валентина Викторовна Филиппова (жаль, абу нин ловъя) гижліс финн-угор войтыръяслӧн фольклор йылысь зэв бур велӧдчан небӧг.

Евгений Александрович ассьыс уджсӧ дасьтӧма зумыд подув вылын, ӧд сійӧ уна во нин зільӧ Коми Республикаса канму служба академияын, сетӧ бур тӧдӧмлун финн-угор войтыръяслысь культура велӧдысь студентъяслы.

Выль небӧгсӧ гижысь медводз вайӧдӧ финн-угор войтыръяслӧн ӧнія оланін да лыд, важвылӧмын налӧн сӧвмӧм йылысь тӧдӧмлунъяс. Бур сійӧ, мый Евгений Александрович подуласьӧ традицияногса войтыръясӧс юклӧм вылӧ, сійӧ оз торйӧд асшӧр пыдди сэтшӧм «выль» войтыръясӧс, кыдзи изьватас, керӧсвыв мари, бесермяна, свенъяс да с. в. Татшӧм посньӧдӧм войтыръясыс сӧмын торкӧны ӧтувъя серпассӧ.

Быдсикас войтырлы небӧгас сиӧма торъя юрпас, кӧні вайӧдӧма финн-угор йӧзлӧн фольклор, кыв, эскӧм, литература да бӧръя кадӧ культура сӧвмӧм-вежсьӧм йылысь юӧръяс. Дерт, тайӧс вӧчӧма дженьыда, ӧд войтырыс уна, висьталанторйыс тшӧтш.

Шуам кӧть, коми йӧзлӧн культураысь торйӧдӧма важ вӧралан календар, Вежа Степанлысь лӧсьӧдӧм анбур, Иван Куратовлӧн енбиа туй йылысь висьт да мукӧдтор. Мари культураын торъялӧ аслыспӧлӧс язычество-эскӧм, мордвалӧн «Сияжар» эпос, финнъяслӧн «Калевала» эпос да с. в.

Торйӧн бура гижӧма небӧгас йӧгра войтыръяслӧн (мансилӧн да хантылӧн) культура йылысь, ӧд Е. А. Игушев 11 во олӧма да уджалӧма Сибырын, Ханты-Мансийск карын, велӧдӧма сэтчӧс университетын.

Зэв тӧдчана, мый быд юрпасын автор сетӧ лыддьысьысьлы финн-угор кывъяса уна лыддянтор (сьыланкыв, шусьӧг, нӧдкыв, кевмысьӧм, шмонь да с. в.).

Ставсӧ вуджӧдӧма роч кыв вылӧ, та вӧсна позьӧ кокниа гӧгӧрвоны, мый йылысь, шуам, сьылӧны удмуртъяс да венгръяс, мари да эстонечьяс, коми да мордва.

Е. А. Игушевлӧн мӧд небӧгыс йитчӧма аслас олӧмыскӧд. Тайӧ казьтылана удж. Нимыс сылӧн «Ас кывлӧн ловзьӧдан гор», гижӧма комиӧн, йӧрышыс 130 лист бок. Небӧгсӧ Евгений Александрович йӧзӧдӧма ас сьӧм вылас, та вӧсна петан лыдыс абу ыджыд. Татшӧм нима казьтылана небӧгыс профессорлӧн петавліс нин кольӧм во, сійӧ ёна шызьӧдліс Комиын олысьясӧс, медводз велӧдчӧм йӧзӧс.

Кымын казьтылан небӧг позьӧ лыддьыны комиӧн? Тайӧ юалӧм вылӧ уналы вочакывйыс оз сюр, ӧд ас йывсьыс торъя небӧг эз кольны Илля Вась ни Луздор Вась, Геннадий Юшков ни Альберт Ванеев, Анатолий Микушев ни Адольф Туркин, уна мукӧд нималана коми морт. Ловъядырйиыс найӧ век кытчӧкӧ тэрмасисны, зілисны унджык вӧчны-керны да эз удитны йӧзӧдны-кольны ас бӧрсяыс мемуаръяссӧ. Збыльвылас кӧ, тӧдӧмысь, эз и кӧсйывлыны гижнысӧ, чайтлісны тайӧс ковтӧмторйӧн. Дзик весьшӧрӧ! Казьтылӧмъяс йылысь Илля Вась профессор 1967 воын гижлӧма Митрук Яклы (Яков Рочевлы) со татшӧм кывъяс: «Зэв буртор вӧчин, казьтыштӧмтӧ гижин да. Найӧ ӧд зэв коланатор миян литература историялы! Зэв забеднӧ, казьтылӧмъяссӧ оз гижны да. Олӧмаясджык литераторъяс эськӧ унатор вермисны гижны да. Изъюр Иван, Педь Гень, Жугыль мыйтӧм эськӧ вермисны гижны! Чӧв олӧны, тшӧк ланьтӧмаӧсь! Ме, дерт, и ачым сэтшӧм жӧ» (Торлопов Г. Письмӧасьӧны гижысьяс // Войвыв кодзув. 1995. 9 № 33 л. б.).

Тайӧ тырмытӧмторсӧ Евгений Александрович Игушев ас пайысь бырӧдӧма. «Ас кывлӧн ловзьӧдан гор» небӧгысь тӧдмалан гижысьлӧн кузь олӧмсьыс унатор, быттьӧ суныштлан бӧрӧ кольӧм кадколастъясӧ, паныдасьлан миян дорысь важӧн нин мунӧм йӧзкӧд, кылан ёна нин ылыстчӧм Сӧвет кадся кывъяс да шыяс, тӧдмалан мунӧм вояслысь кӧрсӧ.

Таво йӧзӧдӧм выль небӧгас Евгений Александрович унатор содталӧма аслас томдырся олӧм йылысь, финн-угор кывъяс да культураяс туялысьяслӧн ставмирса конгрессъяс йылысь, важ тӧдсаяс йывсьыс, кодъяскӧд волысьӧма, уджавлӧма. Небӧгас пыртӧма уна фотосерпас. Е. А. Игушевлӧн гижанногыс зэв ясыд да кокни. Да тайӧ и гӧгӧрвоана, мыйла: Евгений Александрович кузь олӧм чӧжнас гижавлӧма чужан коми кывнас статьяяс «Югыд туй» газетӧ, «Войвыв кодзув» журналӧ, дасьтӧма да йӧзӧдӧма комиӧн вель уна небӧг.

Чолӧмалам Евгений Александровичӧс ыджыд вермӧмӧн, ӧд оз тшӧкыда мозды йӧзӧдны ӧти воӧ кык бур небӧг. Виччысям мудзлытӧм да зіль авторлысь выль бур «пӧжасъяс».

Кыкнан тайӧ небӧгсӧ позьӧ ньӧбны Сыктывкарын «Ордым» лавкаысь.