РУСЬЫД ДА РОССИЯЫД АБУ ӦТИТОР

(Питирим Сорокинӧс вуджӧдігӧн ӧткымын шыбӧль йылысь)

Локтан тӧв Питирим Александрович Сорокинлӧн чужӧмсянь тырас 130 во. Республикаын паськыда кӧсйӧны пасйыны тайӧ лоӧмторсӧ, лӧсьӧдчӧны нуӧдны ыджыд туялан конференция, йӧзӧдны небӧгъяс...

Буретш та йылысь неважӧнся «Коми му» газетысь лыдди «Ставыс пансьӧма коми йӧз пӧвстын» пасйӧд. Сэні эмӧсь татшӧм кывъяс: «Питирим Сорокинлӧн автобиографияа гижӧдыс заводитчӧ «Ставыс пансис Русьлӧн войвылын, коми войтыр пӧвстын» кывъясӧн, — висьталіс Ольга Кузиванова».

Ме коркӧ ачым 1990-ӧд воясӧ на судзӧдлі П. А. Сорокинлысь англия кывйӧн гижӧм тайӧ небӧгсӧ да весиг вуджӧдлі-комиӧдлі сэтысь водзкывсӧ да медводдза куим юрпассӧ, сёрниыс сэні буретш Коми му йылысь мунӧ да. 1992-ӧд воын «Войвыв кодзув» журналса куим номерын дорвыв найӧс йӧзӧдлісны (Питирим Сорокин. Кузь туй вуджӧм (Ас йылысь гижӧд) // Войвыв кодзув. — 1992. — 7 №. — 52–61 л.б.; 8 №. — 44–51 л.б.; 9 №. — 39–44 л.б. Англия кывъя небӧгыслӧн нимыс со кутшӧм: A lond journey. The autobіoqraphy of Pіtіrіm A. Sorokіn. College and Unіversіty Press, New Hawen, Conn. 1963).

А неуна водзджык, 1991-ӧд воын, Сыктывкарын 50 сюрса тиражӧн петаліс рочӧдӧм «Долгий путь» небӧг. Вуджӧдӧмаӧсь сійӧс П. П. Кротов да А. В. Липский.

Сійӧс лыддьӧм бӧрын пыр жӧ казялі, мый англия кывъя небӧгсӧ вель уналаын рочӧдӧмаӧсь абу стӧча, содталӧмӧн да вежлалӧмӧн.

Сэсся вит во сайын на комиӧн петавліс Питирим Сорокинлӧн «Кузь туй вуджӧм. Олантуй йылысь роман», тиражыс — ӧти сюрс.

Сідзсӧ небӧгыс мича, чорыд дорыша да уна фотосерпаса. Пытшкӧсас гижӧма, английскӧйысь пӧ комиӧдісны В. А. Черных, Г. В. Федюнева да О. И. Уляшев, а дасьтӧма петассӧ В. П. Марковлӧн да А. К. Конюховлӧн ӧтувъя редакция улын. Но и тайӧ уна йӧзӧн лӧсьӧдӧмторас эмӧсь шыбӧльяс да ковтӧг вежлалӧмъяс. Видлалам ӧткымынтор.

Со вайӧдлӧм нин сёрникузяын роч и коми кывъя небӧгас Россия канму нимсӧ вежӧны мыйлакӧ: «Всё начиналось на севере Руси, в Яренском уезде Вологодской губернии, среди народа Коми или зырян», «Ме чужи Роч войвылын, Вӧлӧгда губерняса Яренск уездын, финн-йӧгра кывъя котырӧ пырысь комияс, мӧд ног — зырана, пӧвстын».

Дерт, Питирим Александрович тадзисӧ абу гижлӧма, Русьтӧ да Россиятӧ торйӧдлӧма, и Роч войвывъяс йылысь абу пасйылӧма. Вайӧдам англия кывъя юкӧнсӧ стӧча комиӧдӧмӧн: «The drama begіns іn northern Russіa, іn Yarensky County of Vologda Provіnce, amond the Komі or Syrіan people — one of the Ugro-Fіnnіsh branches of the famіly of men» — «Драмаӧй пансьӧ войвывса Россияын, Вӧлӧгда губерняса Яренск карулын (уездын), коми, мӧд ног, зыряна войтыр пӧвстын — мусярса йӧзлӧн финн-угор котырса вожъясысь ӧтиын».

Лыддьысьысь казялас нӧшта нелючкитор: П. А. Сорокин ассьыс олӧмсӧ ӧд абу сідз-тадз нимтылӧма драмаӧн, а вуджӧдысьяс тайӧс оз петкӧдлыны некыдз. И збыльысь, уна сьӧкыдлун да шог вуджӧма енбиа коми туялысьным, и медводдзаыс на пиысь — мамыслӧн кувсьӧмыс. Буретш тасянь и пансьӧ мортыслӧн драмаыс.

Дай тайӧс вуджӧдчысьясыс петкӧдлӧмаӧсь вежлалӧмӧн. Комиӧдӧм небӧгсьыс лыддям: «Ме ог гӧгӧрво кывъяссӧ, ог гӧгӧрво, мый йылысь сьылӧны, но «яко земля еси и в землю отыдеши» кывъясыс да поплӧн горт вылӧ му шыбитӧмыс вужъясисны юр вежӧрам».

Позьӧ шемӧсмыны, кыдзи кывъяссӧ гӧгӧрвотӧм зонка юрас кутӧма важславяна кывйӧн шуӧм сьӧкыд сёрникузясӧ. Вӧлӧмкӧ, тадзи вуджӧдӧмаӧсь сёрникузясӧ Кротов да Липский, со кӧть: «Я не понимаю слов, но фраза — яко земля еси и в землю отыдеши — вкупе с жестом священника, как бы бросающего горсть земли в гроб, отпечатались в моей памяти».

А кыдзи гижӧма та йылысь Питирим Сорокиныс ачыс? Вайӧдам сылысь кывъяссӧ стӧча комиӧдӧмӧн: «I do not understand the words, but the «dust to dust» and the gesture of the prіest throwіng a handful of earth іnto the koffіn are іmpressed on my memory» — «Сэсся ме казьтывла сиктса вичкоын сьылӧдӧмсӧ. Мамӧй куйлӧ гортйын, айӧй, вокӧй да сиктсаяс чӧла сулалӧны киясас сись кутӧмӧн, а поп, дяк да сьылӧдысьыс ӧтмоза кылана горӧн лыддьӧны кевмысьӧмъяс да вӧчӧны медбӧръя ӧбрадъяс. Ме ог гӧгӧрво кевмысьӧмсӧ, но «бус бус дорӧ, прах к праху» кывъяс да попӧн кабыр тыр мусӧ гортъяс шыбитӧмыс колисны менам юрвежӧ».

Некутшӧм важславяна кывъяс англия оригиналас абу, найӧс содталӧмаӧсь нин.

* * *

Со тадзи мукӧддырйиыс артмывлӧ, кор вуджӧдчысьясыс кежӧны оригиналсьыс, романтизируйтӧны да зільӧны мичмӧдны гижӧдсӧ. Пӧжасыс таысь тшыкӧ. Ӧти сайын вайӧдӧм сёрникузяясыс миянлы петкӧдлӧны, мый комиӧдӧм небӧгсӧ вуджӧдӧмаӧсь немся абу англия кывъя нигаысь, а рочӧн йӧзӧдлӧмсьыс, кокни туйӧд мунӧмӧн.