ШАЙТ ДА СЁШАЙТ

Бӧръя кызь вонас миян республикаса сикт-кар уличьясын гижӧдъясыс ёна вежсьӧмаӧсь: водзті кӧ ставыс вӧлі рочӧн, ӧні позьӧ аддзыны и коми нимъяс (тайӧ зэв бур!), нӧшта англия, прансуз, немеч да мукӧд кывъяса гижӧмторъяс. Торйӧн нин ас вылӧ уджалысьяс вывтіасьӧны англия кывъя гижӧдъясӧн, наысь синмыд пемдылӧ — быдлаын маркетъяс да лэндъяс, ридеръяс да тойсъяс. Лыддян татшӧм нимъяссӧ да мӧвпалан: дыр на россияса йӧзлы ковмас юрнысӧ лэптыны, ассьыныс кывъяссӧ да гижӧдсерсӧ (графика-шыпасъяссӧ) кӧ вылӧ оз пуктыны. Но и коми гижӧдыс тшӧтш тшӧктаммӧ. Торйӧн нин нимкодь аддзыны уна йӧзлы реклама, а сідзжӧ культура да история тӧдчанаторъяс йылысь комиӧн сетӧм юӧръяс. Бӧръя кадас вель уна керка бердысь позьӧ лыддьыны важ стрӧйбаяс йылысь комиӧн да рочӧн. Неважӧн довги-ветлӧдлі Степан изэрдӧд да шӧр банклы паныда инысь казялі Россияын медшӧр сьӧмпас йылысь выль коми, збыльысьсӧ комиӧдӧм гижӧд. Первӧй нимкодь вӧлі, ӧд гижӧдсӧ зэв мичаа серпасалӧмаӧсь югыд кӧрта из вылӧ.

Сэтчӧ пасйӧма со мый: «Россияса национальнӧй сьӧмлысь статуссӧ ёнмӧдӧм могысь 2013 вося ӧшым 11-ӧд лунӧ Россияса Банкӧн вӧлі вынсьӧдӧма «Рубльлысь пас». Рубльсӧ пасйӧны ыджыд «Р» шыпасӧн, код вылын эм вомӧннога содтӧд визьлӧс...» Чужан кывсӧ пыдди пуктысь быд коми мортлӧн чужӧ юалӧм, корсянь нӧ миян сёрниын бергалӧ рубль кыв? Оз ӧмӧй коми йӧз сёрниын важысянь юргы шайт кыв?

Да и босьтӧм кывйыс коми сёрниын юргӧ бӧръя небыд ль шытӧгыс — руб. Быд коми мортлы шайт кывйыс тӧдса, сы отсӧгӧн весиг артмӧма сёшайт ошканкыв. «Юрган» телеканалӧд быд лун велӧдӧны: кошкаыс пӧ коминас кань, ложкаыс — кукань, а ӧшкамӧшкаыс рочӧн радуга.

Мыйла нӧ вуджӧдчысьяс абу гижӧмаӧсь стӧч коми весьтассӧ? Ӧні унаысь позьӧ казявны мисьтӧмтор: газет-журналын да медсясӧ телеуджтасъясын вуджӧдчигӧн мыйлакӧ нэмӧвӧйся коми кывворысь ӧтдортчӧны. Шуам, важ коми яран пыдди пондісны пыртны ненеч кыв.

Тӧдчӧдам, шайт кыв зэв бура петкӧдлӧ коми кывворлысь озырлунсӧ да ыджыд вынйӧрсӧ. Позьӧ шуны, тайӧ дженьыдик кывнас комияс нималӧны фин-угор кыв котырын, сы понда мый став мукӧд кывъясас юргӧ рочысь босьтӧм рубль. Нималана роч лингвист Лев Владимирович Щерба на шулӧма, чужан кывтӧ пӧ тырвыйӧ он гӧгӧрво, он кӧ велӧд мукӧд кывъяс. Видзӧдлам, кыдзи «шайт» да нӧшта «ур» вежӧртаса кывъяс юргӧны мудор сайын, тшӧтш и куим гырысь фин-угор войтыр сёрниын — суоми, эст да венгр кывъясын.

роч	англия	немеч	суоми	эст	венгр
рубль	ruble	Rubel	rupla	rubla	rubel
копейка	copeck	Kopeke	kopeekka	kopikas	kopek

Кыдзи аддзам, став кывйын бергалӧны рочысь босьтӧмторъяс. Да тайӧ гӧгӧрвоана, ӧд рочӧ дай комиӧ сы пыр пырӧмаӧсь мукӧд канмуын бергалан сьӧмпас нимъяс: доллар, марка, крона, шекель, фунт, иена, юань да с. в. А кыдзи «шайт» да «ур» вежӧртаса кывъяс юргӧны Россияса ордвужа фин-угор кывъясын? Видзӧдлӧй тайӧс таблицаысь.

роч	коми	удмурт	марий	эрзя-мордва	мокша-мордва
рубль	шайт	манет	теҥге	целковой	целковай
копейка	ур	копейка, коньы	ыр	трёшник	трёшник

Зэв ясыда тыдалӧ коми кывлӧн вынйӧрыс, ӧд миян кыкнан сьӧмпас нимыс ас коми. Роч кӧпейка пыдди удмурт кывйын бергалӧ коньы да мариын коми кывлы ыр стӧч весьтас-кыв. Роч руб пыдди сӧмын комиын кольӧма зэв важ сьӧм кыв, мукӧдас сы пыдди рочысь неважӧнъя пырӧмторъяс. Мариын тенге лексема пырӧма тотара кывйысь. Казьтам татчӧ: роч деньга кыв тшӧтш тотара кывйысь босьтӧмтор. Кытысь артмӧма сьӧм кыв? Та вылӧ эм кык видзӧдлас. Ӧти сертиыс, сійӧ артмӧма чери сьӧм вежӧртасысь. Мӧд сертиыс, кыввужыс зэв важӧн пӧ вуджлӧма иран кывъясысь. Кыкнан видзӧдласыслӧн эмӧсь эскӧдана подувъяс. Тӧдчӧдам сӧмын ӧтитор — тайӧ кывйыс дзик коми, весиг матысса-ордвуж удмурт кывйын некутшӧм весьтас сылы абу. Та йылысь висьталӧ тшӧтш сёшайт ошканкыв, кодӧс бӧръя коми-роч кывкудйын гӧгӧрвоӧдӧны со кыдз: сёшайт ласк. бесценный, милый, дорогой, любимый. Вайӧдам Иван Куратовлӧн ӧти кывбурысь неыджыд тор:

Бӧрдӧ-бӧрдӧ мам;

Пиыс дінас рам

Сёшайт вильыш, шань,

Кор эм йӧв да нянь!

Коми йӧз ёна важӧнсянь вузасьлӧмаӧсь, тӧдлӧмаӧсь сьӧмыслысь донсӧ, овлӧмаӧсь водзӧ сьӧм чӧжӧмӧн-видзтӧмӧн, та понда и матысса йӧзлысь медся ыджыд донсӧ ӧткодялӧмаӧсь сё шайтӧн. Вочасӧн тайӧ тэчассьыс артмӧма ошканкыв, код отсӧгӧн шыӧдчылӧмаӧсь челядь-йылӧм, муса йӧз, бур ай-мам да мукӧд дона йӧз дорӧ. Со мыйта юӧр позьӧ тӧдмавны уличвывса гижӧдысь ӧти шыбӧль видлалігӧн.