АСКӦДЫС ВОСЬСА СЁРНИ
Паськыда тӧдса коми гижысь Николай Щукинлӧн кольӧм во петӧма «Став олӧм да нелямын лун» роман. Та йылысь «Коми му» газетын вӧлі нин неважӧн таладоръюгыдсьыс мунӧм коми кывбуралысь Александр Некрасовлӧн гижӧд.
Ассянь содта гажтӧмтор: олӧма коми гижысьыс кольӧ пыр этшаджык и этшаджык. Эз лоны и Владимир Тимин да Александр Ларев. Та вӧсна Николай Щукинлӧн выль петасыслӧн доныс кыпалӧ ёна вылӧ: сійӧ удитіс ас йывсьыс гижны да йӧзӧдны 393 лист бока коми небӧг. Татшӧм уджъясыс зэв ёна колӧны коми йӧзыслы, оз сӧмын ми воклы, кыв да литература туялысьяслы. Жаль, эз кольны асланыс олӧм йывсьыс гижӧдъяс Иван Торопов, Геннадий Юшков, сійӧ жӧ Владимир Тиминыс. А ӧд сылӧн вӧлі мода быд лун пасъявны мыйсюрӧ аслас луннебӧгӧ, аскӧдыс век вӧлі сійӧс новлӧдлӧ. Владимир Васильевичкӧд вель унаысь веськавлі Паджгаӧ мунысь автобусӧ, пукавлім орччӧн да варовитлім. Эз удит сійӧ нинӧм гырысьсӧ ас йывсьыс гижны миянлы, а вермис эськӧ!
Неважӧн кывзі коми войтырлӧн чукӧртчылӧм дырйи сёрнияссӧ да казялі ӧтитор: коми йӧз пӧвстысь унаӧн асьныс ёна водзмӧстчӧны, оз виччысьны некутшӧм отсӧг министерствояссянь, асланыс сьӧм вылӧ унатор котыртӧны-сӧвмӧдӧны. Николай Щукин моз ас сьӧм вылас со лэдзӧны Сыктыв вожса Чуклӧм сиктын «Олӧм-вылӧм» нима газет (кабала вылын и ӧтуввезйын йӧзӧдӧмӧн тшӧтш). Некымын во нин та могысь зільӧ коми войтырлӧн чукӧртчӧм вылӧ тшӧтш волысь Е. А. Лапшина. Сёрниті сэки сыкӧд да гӧгӧрвои: кымын унджык лоӧ татшӧм йӧзыс, сымын ӧдйӧджык сӧвмас коми кывйыс да культураыс.
Бӧр кӧ косны «Став олӧм да нелямын лун» небӧг дорас, то буретш Николай Щукинлӧн водзмӧстчӧмӧн артмӧма сійӧс йӧзӧдӧмыс. Гижыськӧд сёрниысь тӧдмалі, мый Николай Александрович «Дачникъяс» спектакльысь сылы мынтӧм сьӧм вылӧ лэдзӧма романсӧ. Небӧгас висьтасьӧмыс — гижысьлӧн ичӧтдырсяньыс тайӧ нэм пуксян кадӧдзыс.
Казьтыштам татчӧ: Николай Щукин чужлӧма 1933 вося моз тӧлысь мӧд лунӧ Емдін районса Лыаты грездын, но матӧ нэм чӧжыс олӧма Сыктывкарын, велӧдчӧма школаын, ремесленнӧй училищеын, ичӧтсяньыс уджалӧма, служитӧма армияын, журналисталӧма радиоын, босьтӧма тӧдӧмлун Литература институтын, помалӧма вылыс тшупӧда парткурсъяс, пыравлӧма коммунистъяслӧн ютырӧ.
Кӧть «Войвыв кодзув» журналын сылӧн медводдза кывбурыс петавлӧма 1958 воын на, гижысь котырас босьтӧмаӧсь сӧмын 1991 воӧ. Таысь кындзи, унаысь радейтчылӧма, тшӧкыда шмонитлӧма, веськавлӧма быдсяма тешкодьторъясӧ.
Ставсӧ тайӧс позяс тӧдмавны сылӧн романысь.
Торйӧн кӧсъя гижыштны Николай Щукинлӧн коми кыв йывсьыс. Романыс сылӧн аслыспӧлӧс, сэні помтӧг мунӧ гижысь да сылӧн андел костын сёрни. Казьтышта татчӧ романыслысь водзсӧ.
Гижысьыс быттьӧ кувсьӧ, да сылӧн лолыс олӧ таладоръюгыдас 40 лун, и сыкӧд век лэбалӧ Коля-анделыс, коді дасьтӧ ловсӧ райӧ каян кад кежлас. Тадзи найӧ волӧны уналаӧ, век мыйкӧ казьтывліг, сёрнитіг да юасиг.
Анделыс абу прӧстӧ кывзысьысь идӧг, сійӧ унаысь вензьӧ да весиг видчӧ гижысьыскӧд.
Тадзи быттьӧ век мунӧ Николай Щукинлӧн аскӧдыс восьса сёрни.
Татшӧм помтӧм диалога да монолога ыджыд йӧрыша небӧгыс коми литератураын эз на вӧвлы. Гижысьыслӧн кывйыс озыр да шыльӧдтӧм, некутшӧм редакторлӧн карандаш оз тӧдчы, и тайӧ аслысногӧн буртор, ӧд быдтор йылысь гижӧма восьсӧн, абу гӧгрӧдлӧмӧн да нӧдкывъясӧн (шуам, аньяскӧд мусукасьӧм йылысь).
Вель тшӧкыда романас пыртӧма и кывбур юкӧнъяс, шуам кӧть:
Быдтіс мам менӧ батьтӧг,
Юрсӧ пуктіс, эз лок.
Ме нин куритчи, матьки,
Кӧть и ачым сіт ноп.
Та вӧсна романас кывйыс ловъя, уна пӧлӧс, пӧртмасьӧ.
Пыртӧма тшӧтш уна коми видчанкыв, но сӧткӧм-матькӧмӧдз гижӧдыс дзоньнассӧ абу усьӧма.
Вайӧдам видлӧгъяс: Ким Кузнецов бӧрынджык менӧ весиг свӧякӧн шуліс. Буракӧ, радейтчылӧма Аля вылӧ, но эз тай видзӧдлы ичӧтик дристун вылад; — Но сӧтана пызь. Збыль ӧд сӧтны кӧсйӧ. Часлы, ме видла торкны. На тэныд, сволоч! Но мый, этатшӧм дылдалы уджавнысӧ дыш да рамаяс перъялан, час, ме тэныд петкӧдла гаж...; Кыдз нӧ эськӧ нывсӧ чужтіс? Ме чайта, нывбабаӧн вӧлі, мед кӧть и эз вӧв мича.
Раяыс ӧд абу жӧ кутшӧмкӧ цаца, сідз-тадз, но менӧ тай мыйлакӧ кыскис сы дорӧ; — Тэ тан, Марья, мый вӧчан?
Висьтала кӧ Иваныдлы, сійӧ тэнӧ виас! — Он лысьт, коктӧм чокыр! Висьталан кӧ, ме тэнсьыд мӧд коктӧ чега! Тэ нинӧм эн аддзыв, он тӧд, ме пырысьтӧм-пыр муна.
Кывйыс гижысьлӧн аслыспӧлӧс нӧшта и сы понда, мый некымын кыв да кывтэчас он аддзы коми кывчукӧръяссьыс, абу сюялӧма найӧс сэтчӧ да. Со тайӧ кывъясыс: ... Меным та бӧрын Габовыс лои весиг зывӧк, мый сійӧ али вузалысь и ещӧ больгысь. Мый кӧть ме и корреспондент, сэсся тайӧс колӧ мен висьтавлыны? Пыр вӧлі и казялас еврейтӧ да строй водзӧ петкӧдас. Ӧти асылӧ стройысь петкӧдіс морт комынӧс. Но, шуӧ, али вузалысьяс, сідзкӧ, тэ ворсін, тэ сьылін, а тэ артасин?; — Но-о, мый ланьтін, Николаюшко, коркӧ тэ, ок и, вальсюн мортӧн вӧвлін.
Сідзи и вӧлі кыйӧдан кодӧскӧ крукыштны. И гижӧдъясад тешитчывлін; Коркӧ ӧти роч морткӧд ми зыкӧ воим, зэв вӧлі вышшитчысь. Мен сійӧ шуӧ, ми пӧ тіянлы, комъякъяслы, ыджыд культура вайим. Мися, чичсӧ ті энӧ вайӧ!
Та вӧсна уна кывлысь стӧч вежӧртассӧ позяс тӧдмавны сӧмын Николай Александровичлысь юасьӧмӧн да паськыдджык контекстсьыс.
Со кӧть видлӧгъяс: — Ме тэнӧ, кырсунӧс, верда и юктала, не кӧ ме, тшыг лоӧ кувны, — чушкӧ да рожасӧ мисьтӧма кӧрлӧ Ляля. Видзӧда, пиян, зять на нӧшта кутшӧмкӧ мужичӧйяс век на пукалӧны, ставӧн нин люлюбайяс кодьӧсь. Буракӧ, войбыд юисны. Мый ӧні не юны; — Но и патрак жӧ тэ, андел Коля, со ӧд мый мен шуалӧ. Тэ мый, дзик нин йӧй али мый?; — Правильнӧ, пыр и тӧдчӧ, мый кагатӧ абу вайлӧмыд, топыд на тэнад и нёньыд абу ӧшӧдчӧма. Со кутшӧм юмов нёньыд. — Вот сир гагйыд; А тӧдан мый, андел Коля, а ӧд миян комияс пиысь, пӧжалуй, некод сэсся эз и ветлы отпускад.
Ме тай ог и помнит. Сідзкӧ, ме эг нин вӧв сэтшӧм тюмӧтей.
Татшӧм кывъяс отсӧгӧн артмӧ зэв иронияа гижӧд, авторыс ас вылас сералӧ дай дзоньнас олӧм вылас, коді оз овлы век нюмбана да гажа, мича да сӧстӧм.
Романсӧ лыддигӧн нӧшта на ӧтчыдысь волан мӧвпӧ, мый коми сёрнитан кывйыс помтӧм озыр да тырвыйӧ туявтӧм на, ӧд кутшӧм аслыспӧлӧс кывйӧн гижӧма ассьыс тайӧ небӧгсӧ Николай Щукин. Романыс помавтӧм на, виччысям водзӧ лоана юкӧнсӧ.
Сиам гижысьлы мӧд юкӧнсӧ ӧдйӧджык эштӧдны йӧзӧдны, аддзыны та могысь кад, выль вын да сьӧм.
