ПЕРЫМ МУЫН ОЛӦ КОМИ ОТИР
Неважӧн мойвиис меным ветлыны Перым карӧ, сэтчӧс гуманитарно-педагогическӧй университетӧ (важ нимнас кӧ Перым пединститутӧ) кыв туялан конференция вылӧ.
Водзті эг вӧвлы Перымас да сы йылысь унаторсӧ эг и тӧдлы, видзӧдлі сӧмын «
Збыльвылас карыс дзик мӧд, киноад дорысь ёна мичаджык да гажаджык. Но, кӧть пӧ и олысьыс сэні миллионысь унджык, вывті ыджыд йӧзаинӧн он на вермы шуны тайӧ аслыспӧлӧс важ карсӧ.
Ставнас Перым дормуын йӧзыс асланыс кад серти олӧны, миян дорысь кык часӧн водзджык. Тайӧ зэв бура лӧсялӧ шонді ветлӧмкӧд, а миян, Мӧскуаса кад серти олам да, лунъюгыдыс этша.
Ыджыд карыслӧн шӧрас абуӧсь гырысь стрӧйбаясыс, сэні оз сувтӧдавны Сыктывкарын моз важъяс костас 12–15 судтаа выль керкаяс, и архитектура серпассӧ абу тшыкӧдӧмаӧсь. Дормулысь шӧринсӧ мичмӧдӧ визув, ота Кама ю. Ветлӧ-журъялӧ трамвай-троллейбус, та вӧсна автобусыс кар шӧрас этша да сынӧдыс миян юркарын дорысь сӧстӧмджык. Став ветлан сикасас мунан доныс ӧткодь — 16 шайт.
Карас зэв уна велӧдчанін да уличьясас тырыс том йӧзыс. Таысь нимкодь.
Буретш сэтчӧс педуниверситетса филология факультетысь перым-коми-роч юкӧдыслы таво тырӧма 60 во, да вӧльгым тӧлысь 26–27 лунъясӧ сэтчӧс коми кыв велӧдысьяс котыртӧмаӧсь тайӧ тӧдчана кадпасыслы сиӧм ыджыд конференция, кытчӧ волісны Питерысь, Чебоксарыысь, Ижкарысь, Сыктывкарысь, Кунгурысь да Кудымкарысь кыв туялысьяс да велӧдысьяс.
Восьтӧмаӧсь гаралӧм юкӧдсӧ 1955 воӧ, сэкся нимӧн кӧ, Молотов карса пединститутын сы могысь, медым дасьтыны Перым-Коми асъюралан кытшса школаясӧ бур тӧдӧмлуна коми кыв да литература велӧдысьясӧс. Медводдза группаас вӧлӧма 24 морт. Юкӧдлы подув пуктысьяснас вӧлӧмаӧсь филологияса кандидатъяс Антонина Семёновна Кривощекова-Гантман да Елена Васильевна Ботева. Ӧні сэні коми кывйысь да перым-коми литератураысь тӧдӧмлун босьтӧ 64 морт, а велӧдысьыс сӧмын куим. Нёль во чӧж велӧдчӧм бӧрын том йӧз босьтӧны бакалаврлысь диплом. Кольӧм 60 вонас ставсӧ дасьтӧмаӧсь 1.017 специалистӧс.
Колӧ татчӧ шуны, мый и миян Сыктывкарса канму университетын коми кафедраыс та ыджда жӧ.
Юрнуӧдӧ коми юкӧднас филологияса кандидат, доцент Алевтина Степановна Лобанова, зэв вежӧра, тӧждысьысь веськӧдлысь да велӧдысь. Университетас тшӧтш котыртӧма перым-коми войтырлысь кыв, история да нэмӧвӧйся культура туялан неыджыд институт, кодӧн буретш А. С. Лобанова веськӧдлӧ.
Нимӧдісны тайӧ институтас дасьтӧм дас кыкӧд нин небӧг, челядь фольклорысь гижалӧмторъяса «Боба тэ, боба, кытчӧ тэ ветлін?» петас.
Мӧд лунас вӧлі котыртӧма культура уджтас — ветлім сідз шусяна «Перымса арт-резиденцияӧ», кӧні нуӧдісны Перым-коми этнокультура шӧринлысь лун. Сэні лунтыр позис видзӧдны кытшса сёртысьяслысь да серпасасьысьяслысь уджъяс, ас киӧн вӧчӧмторъяс, а сідзжӧ петкӧдлісны концерт. Вӧлӧмкӧ, сійӧ лунъясас тшӧтш пасйӧны Россия Федерацияса выль субъектлы — Перым дормулы — 10 во тырӧм да тайӧ тӧдчана лоӧмторйыслы сиӧмаӧсь ставсӧ тайӧс. Концертыс вӧлі зэв бур: медводз сьыліс-йӧктіс Ёгва сиктса котыр, сы бӧрын Перым-Коми кытшса «Шондібан» ансамбль.
Комму озыр енбиа том йӧзӧн.
Сідз, видзӧдысьясӧс бурпӧт гажӧдісны гудӧкасьысь да частушка сьылысь Анатолий Полуянов да Мӧскуаысь культура каналан институт кольӧм во помалысь, том сьылысь Надежда Мусатова, коді верӧсыскӧд воӧма Канкарысь «Вольная Русь» казак котырын некымын во уджалӧм бӧрын. Вӧлӧмкӧ, оз ставӧн пышйыны Коммуысь, эмӧсь и бӧр воысьяс.
Торйӧн колӧ висьтыштны Перым дормулӧн казьтыштӧм нин юбилей йылысь. Буретш дас во Перым-Коми кытш абу нин федерацияса субъект, инӧд сертиыс сійӧ олӧ торъя район тшупӧдын. «
Збыльвылас жӧ бурланьӧ вежсьӧмыс абу уна. Та йылысь юӧртісны конференция дырйиыс Перым-Коми кытшса юралысь-министр В. В. Рычков да этнограф А. В. Черных. Рычковлӧн висьталӧм серти, кытшлӧн сӧвмӧмыс абу ёна ӧддзӧма. Дерт, кыдзи и ставнас Россияын, содӧма тӧлысся шӧркодь удждон, нюжалӧма-паськалӧма сиктъясӧ лыдпаса йитӧд, кыпӧдӧма школа-сад, Кудымкарӧдз воӧма биару труба да кельыдлӧз ломтас сюйӧмаӧсь 4.000 патераӧ да 1.000 ас керкаӧ. Сэк жӧ кытшын олысьыс бӧръя дас воӧн ёна чинӧма, а Россия пасьтала артыштӧмӧн 2002 восянь перым-комилӧн лыдыс чинӧма 25 прӧчент.
Перым дормуас ӧні пасйӧма 81.084 перым-коми мортӧс, а ставнас Россияын татшӧмыс 94.456. Ӧткодялӧм могысь кӧ, 1959 вося перепись дырйи пасйӧма Сӧвет ӧтувлунын олысь 143.901 перым-коми мортӧс. Уджтӧмалӧм вӧсна унаӧн корсьӧны шудсӧ Комму ортсыысь. Татшӧмсяма серпасыс и миян республикаын.
Та вылӧ видзӧдтӧг Перым муын олысьяс эскӧны и зільӧны нырччыны бурас. 2012 воӧ Перым-Коми кытшын котыртчӧма ныв-зонлӧн «Том пӧлӧс» йӧзкотырса организация, сійӧ воас жӧ вӧлӧма Перым-Коми войтырлӧн медводдза чукӧртчылӧм, 5 во пасйӧмаӧсь челядьлы «Сизимок» журнал котыртӧмсянь, кӧсйӧны ловзьӧдны коми гижысьяслысь котырсӧ, регыд пӧ петас «Иньва» литература альманах да с. в.
Жугыльтіс менӧ став тайӧ кыпыд лунъясас сӧмын ӧтитор: сэтчӧс ни ӧти чина морт эз и гарыштлы Коми Республикакӧд йитӧд ёнмӧдӧм, кужысь-тӧдысь йӧзӧн да колана бур юӧрӧн вежласьӧм йылысь. Быттьӧ перым-комилы ми абу нин воквойтыр.
