СЫКТЫВКАР — ДЗЕСКЫД КАР
Бӧръя кызь вонас миян юркарным тӧдчымӧн вежсис: син водзын быдмисны выль вузасян шӧринъяс да офис-банкъяс, уна судтаа короминаяс, бырины важся пу стрӧйбаяс, а некымынлаын карса ывла выв серпасыс вужвыйӧныс вежсис-выльмис. Сӧмын тай эз быдлаын бурмы. Дай коми йӧзлы да коми кывлы карыс лои ёна дзескыдджык. Та йылысь водзӧ гижышта.
Медводз вайӧдам лыдпасъяс.
Тӧдса бура: республикаын став мукӧд карысь торъялан туйын Сыктывкар паськалӧ-сӧвмӧ, татчӧ воалӧны овны уна йӧз, кызвыннас войвывса каръясысь да тыртӧмман-укшальман сиктъясысь.
1985 воын юркарын олӧма 205.000 морт, 2000-ӧдӧ лоӧма 229.000, а таво пасйӧма нин 242.718 олысьӧс.
Сӧмын тай став олысь пӧвстас коми йӧзлӧн прӧчента пайыс бӧръя 55 воӧ ёна чинӧма: 1959 воын Сыктывкарын комиыс вӧлӧма на джынйыс — 50,3% (32.428 морт), 1989-ӧдын лоӧма нин 33,6% (79.011 морт), 2002 воын лоӧма 30,6% (75.140), а 2010 воын чинӧма 25,9%-ӧдз (64.983 морт).
Тайӧ кадколастас роч да мукӧд кывъя войтырыс карас ӧтарӧ содӧма. Тӧдысь йӧз шуӧны, комиыс пӧ, дерт, оз кулав та мында, прӧстӧ юркарын олысьяссӧ бӧръя кыкысьсӧ пасъялігӧн комилӧн челядьыс да гӧгапи-нукъясыс асьнысӧ гижӧмаӧсь рочӧн нин, пӧрысюловыс жӧ кулӧ-чинӧ. И век жӧ комиыс миян дона юркарын абу этша, быд нёльӧдыс. Та вӧсна Сыктывкарӧс повтӧг позьӧ шуны кык кывъяӧн, коми карӧн.
Кодкӧ зэв сюсь вежӧра шулӧма, архитектураыс пӧ — измӧм шылад, и тайӧ дзик збыль, ӧд быдлаын, быд карын мусерпасыс аслыспӧлӧс, артмӧма уна нэмӧн.
Уна во нин ми нимкодясям карнымлӧн неыджыд да пельк шӧринӧн, веж пуясӧн да мича отаинъясӧн, Степан изэрдӧн, опера да балет театр водзын эрдӧн, Киров нима паркӧн да с. в. Карлысь шӧринсӧ позьӧ подӧн вомӧнавны час джынйӧн: сӧмын некымын отаин капитализм кадӧ чинӧма либӧ дзикӧдз бырӧма. Шуам, коркӧ «Комибанк-Ухтабанклӧн» ыджыд стрӧйба пыдди стрӧитчысьяслӧн пансионат-ӧтуволанін водзас вӧлі мичаник сквер, кӧні позис пукыштны-шойччыштны. Сы пыдди ӧні зымвидзӧ абу зэв мича кантора, сэні культура министерствосаяс мырсьӧны.
Дзик на неважӧн Сыктыв вадорын, помавтӧм ӧзын весьтын, сідз шусяна Паметь аллеяын, шувгисны ниаяс. Сэті ме унаысь лэччывлі вадорас лолыштны, ю кузя кывтысь-катысь пыж-катер видзӧдны. Ӧні сэні ыджыд стрӧитчанін: зіля кыпӧдӧны ФСБ-лы выль комплекс, уна юкӧнаӧс да зумыдӧс, ён сёй-изйысь. Сійӧс панӧм водзвылас став ниасӧ нем жалиттӧг пӧрӧдӧмаӧсь. Нӧшта неважӧн кывсис: Орбитаын Пӧкров бульвар вылын пӧ таво Ыджыд Вермӧм лунӧ выль казьтылан аллея панӧмаӧсь, ниа жӧ садитӧмаӧсь... Гашкӧ, бара коркӧ пӧрӧдӧм вылӧ?
1970-ӧд вояс помын ме велӧдчылі Сыктывкарса канму университетын вӧвлӧм «Парма» кинотеатрсайса 3-ӧд номера корпусын, унаысь пыравлі «Калевала» кафеӧ да орчча ыджыд кинокеркаӧ. А сы водзын вӧлі мича изэрд да сквер, кӧні гожӧмнас бузгӧны вӧлі фонтанъяс. Сэтчӧ волывліс том и верстьӧ, ичӧт и пӧрысь. Тайӧ мича ин пыддиыс ӧні зымвидзӧ кык мисьтӧминик вузасян шӧрин.
Кокӧй ӧні сэтчӧ оз нуӧд, быттьӧ юрвежӧрысь мыйкӧ тӧдчанатор вошӧма-бырӧма. Но эз ӧмӧй сюр тайӧ вузасян шӧринъясыслы местаыс кытыськӧ мӧдлаысь? Мыйла колӧ вӧлі урӧстны мича изэрдсӧ да бырӧдны скверсӧ, кисьтны «Парма» кинокеркасӧ?
Капитализм дырйи, вӧлӧмкӧ, выналӧ сӧмын сьӧм да барыш. Со сёрни мунӧ опера да балет театр кисьтӧм да выльлаӧ кыпӧдӧм йылысь. Абу-ӧ бара кодлыкӧ ковмӧма тайӧ иныс выль гажӧдчан-вузасян шӧрин кыпӧдӧм могысь?
Татшӧмторйыс кӧ лоас, сэки ковмас Иван Куратовӧс казьтылан мыгӧр водзас гижны «Менам муза, дерт нин, вуза...» Дзескалӧма ёна юркарным: шӧринас ӧта-мӧд вылас нин кыпӧдӧны гырысь керка да офис, тӧв и гожӧм пыр унджык машина журъялӧ да быдлаын сулалӧ, вежӧдысь пу-кустыс век этшаджык, а сынӧдыс воысь воӧ няйтджык.
«Се ля ви» дай сӧмын...
Архитектура тшыкӧдӧмкӧд йитчӧма тшӧтш коми кывлӧн мытшӧдыс, ӧд и сылы юркарын лои дзескыд. Кодкӧ синма морт вермас менӧ вомавны, со пӧ мыйта вывеска да казьтылан пӧв комиӧн гижӧны, комиыс каналан кыв туйын нин ветлӧ. Тайӧ, дерт, тадзи, но абу дзоньнас тадзи, ӧд уличвывса кыв оз сӧмын вывескаын, но и гырысь гижӧдъясын олӧ, рекламаын петкӧдчӧ-мыччӧдчӧ. Буретш татысь коми кывным, позьӧ шуны, оз тыдав. Вужвойтырлӧн чужан кывлы Сыктывкарын зэв дзескыд, местаыс сылы абу. Юркар шӧринын эм сӧмын нёль коми аншлаг: Коми Республикаса Юралысь, Печать керка, Коми культура шӧрин да Каналан служба академия. Мукӧд стрӧйба водзас унджык аншлагсӧ лӧсьӧдӧма сӧмын рочӧн, абу кык каналан кывйӧн, шуам, Юралысьлӧн керкалы воча стрӧйбаас гижӧма сӧмын рочӧн: Почта России. Дай Коми культура шӧринлӧн коми нимас шыпасъясыс тӧдчымӧн ичӧтджыкӧсь, а тайӧ нин индӧд торкӧм.
Капитализм кадколастӧ уна пӧв содіс вузасянін, фирма, сёянін-ресторан-кафе. Коми нимыс жӧ содӧма зэв этшаника: «Мича», «Зарни сорс», «Козинпас», «Пельнянь», «Оланін» да ӧткымын мукӧд. Мӧдарӧ, уна пӧв содӧма англия да роч кывъя нимыс, зэв уналаын весигтӧ латин шыпасӧн нин гижӧма ставсӧ. Кӧть кыдзи ӧні оз дольны-гаравны Россия дорӧ патриотизм йылысь, миян йӧз улӧдз век копрасьлісны дай ӧні копрасьӧны став мудорсайсалы. Шуам, быттьӧкӧ унджык кутасны йӧзыс ньӧбасьны, нимтасны кӧ вузасянінсӧ «О Кей», «Хеллоу», «Минимаркет», «Тойз» да мукӧд кывйӧн. Вель уна и сораса нимыс, ӧти юкӧн — роч, мӧдыс англия кывъя, да мӧдарӧ, шуам, «Кухни-лэнд». Некод тайӧс эз эськӧ чайтлы лоны кызь вит во сайын.
Дзик татшӧм серпасыс и мукӧд карын. Шуам кӧть, Ижевскын Сӧвет кадӧ вӧлӧма унакодь вывеска удмурт кывйӧн: «Нянь», «Диськут» (Паськӧм), «Силь» (Яй) да мукӧд. Талун найӧс он нин аддзы, став удмурт нимсӧ бырӧдӧмаӧсь, гӧгӧр выналӧ англия да роч кывъяыс.
Абу коми кывйыс кыдзи коммерческӧй, сідз и социальнӧй рекламаын. Гырысь гажъясӧн уличьясын чолӧмалӧны сӧмын рочӧн, коми кывлы местаыс ни краскаыс оз нин лишав, кӧть зэв тшӧкыда коми шуӧмыс роч дорсьыс ёна дженьыдджык. Ӧткодялӧй: Выль воӧн!
Таво зэв кыпыда Россия пасьтала пасйисны Ыджыд Вермӧмлы 70 во тырӧмсӧ, сымда сьӧм видзисны парад-салют да ветеранъяслы тӧжд вичмӧдӧм вылӧ. Но Сыктывкарын комиӧн ни ӧти чолӧмалӧм ни юӧр абу вӧлі гижӧма да ӧшӧдӧма. Тадзи тешитчӧм артмис: артмӧ, быттьӧкӧ коми йӧзысь Айму вӧсна Ыджыд тыш вылӧ морт абу ветлӧма, некод юрсӧ абу пуктӧма. Но ӧд немся абу тадзи!
Сӧвет Ӧтувлунса кымын Герой петӧма коми пӧвстысь!
Со и артмӧ гажтӧм серпас.
Войдӧр кӧ быдлаын юргисны сьыланкывйысь «Сыктывкар — дона кар» кывъяс, то ӧні дзескыд юркарным йылысь оз нин некыдз сьывсьы.
