КУИМ ЛУН ДА ДЗОНЬ ОЛӦМ...

Коми Республикаын веськӧдлан котырсаяс тавосӧ йӧзӧдісны Спортлӧн воӧн, кӧть эськӧ бурджык вӧлі сины Нёбдінса Витторлы. 125 во сайын чужлӧма тайӧ коми кодзулыс да ӧнӧдз на югзьӧдӧ миянлы таладор югыдса туйяснымӧс. Дерт, медводз аслас медбур гижӧдъясас сійӧ век на ловъя: мыла сьыланын, пьеса-ворсӧмын, прозаа гижӧдын.

Колисны вӧльгым тӧлысьын тшупӧда кад пасъян лунъясыс. Мый таысь коли юр вежӧрӧ? Дерт, унатор лои вӧчӧма: вӧлі кыпыд концерт, Нёбдінса Витторлы сиӧм туялан конференция, чукӧртчылӧмаӧсь коми гижысьяс, драмтеатрын сы йылысь спектак видзӧдім.

Сӧмын тай Виктор Савинлысь некутшӧм небӧг эз ло йӧзӧдӧма, да таысь шуштӧмкодь: быттьӧкӧ абу нин гижысь ли мый вӧлӧма Нёбдінын чужлӧм енбиыс?

Быдӧн тӧдӧ: В. А. Савин збыльысь вӧлі коми кывъя театр подулалысь, сылы вель уна ворсӧм гижысь, уна сьылан вылӧ шылад тэчысь. А торйӧн нин радейтана сылӧн ворсӧмъясын, дерт, «Райын» да «Адын», Сюзь Матвейыд медся на коми персонаж.

Драма театрным миян Савин нима, сы дорын кывбуралысьлӧн мича казьтылан мыгӧр сулалӧ. Дерт, сійӧ важӧн нин виччысьӧ шуда здукъяссӧ, кор театрсаяс петкӧдласны Витторлысь кутшӧмкӧ ворсӧм, да сійӧс видзӧдны воласны коми йӧзыс.

И воысь воӧ изйысь сёртӧм Виттор пыр шогалӧ: оз пуктыны драма театрын сылӧн ворсӧмъяс серти спектаксӧ дай ставыс. Весиг таво эз пуктыны. Коркӧ 20 кымын во сайын петкӧдлісны «Кулӧмдінса бунт», а сы бӧрын сэсся шы ни тӧв.

Ме кадысь кадӧ выльысь лыддьывла Нёбдінса Витторлысь «Райын» да «Адын» ворсӧмъяссӧ да век шензя, кутшӧм мича, озыр да серамбана кывйӧн найӧс гижӧма. Кутшӧм эськӧ, мися, долыд вӧлі кывзыны тайӧс театрса посйӧдсянь. Серпасалӧм могысь вайӧда «Райынысь» неыджыд юкӧн:

МАТВЕЙ. Тані нӧ, раяныд, ставныс коми йӧз?

АНДЕЛ. Тані абу коми ни, абу роч ни, тані тӧдӧны быдсяма сёрни. Тэ со коми дай ставыс кутасны тэ дырйи комиӧн сёрнитны.

МАТВЕЙ. Саваопыд и?.. Сійӧ нӧ зэв скӧр?

АНДЕЛ. Он кӧ дӧзмӧд — зэв бур, дӧзмас кӧ — виччысь! Печиктас да — зэв ылӧдз тутан.

Тані Виттор петкӧдлӧма райсӧ тшӧтш коми кывлы: мед быд коми морткӧд сёрнитісны комиӧн, ставныс мед миянлысь кывсӧ гӧгӧрвоисны, коми кӧть абу коми мортыс. Сӧвет кад бӧрын республикаын зэв ёна пондісны повны выль обкомысь, вичко-епаркияысь. Зэв ёна полӧны сыысь и культура министерствосаяс, и театрса режиссёръяс. Оз повны сӧмын сиктса асшӧра ворсысь ичӧтик театръяс, найӧ ӧнія либерализм кадӧ медся на повтӧмӧсь.

Тайӧс артыштӧмӧн менсьым ыджыд интерес чужтіс драмтеатрын «Хроники Савина» спектак пуктӧмыс, том ворсӧмпуктысь Евгений Софроновлӧн бӧръя уджыс. Буретш Нёбдінса Витторлӧн чужан лунас ворсӧмсӧ петкӧдлӧма лои медводдзаысь.

Ветлі сэтчӧ тшӧтш ме да сьӧлӧмсянь нимкодяси тайӧ збыльысь енбиа уджнас. Медводз том артист Андрей Третьяковлӧн ворсӧмнас, Савинлысь пытшкӧсса этшсӧ сыӧн петкӧдлӧмнас.

Айму вӧсна Ыджыд тыш кадӧ Сибырса ылі дзескыдінын коллялӧ ассьыс бӧръя куим лунсӧ Нёбдінса Виттор да казьтывлӧ олӧмсӧ, медгажа да шуштӧм олан здукъяссӧ. Тайӧ спектаксӧ вылӧ донъялана гижӧд петіс сэсся «Республика» газетын (Марина Щербининалӧн «Три дня и вся жизнь»).

Лыдди сійӧс да мӧвпӧ вои: спектаксьыс став бурторсӧ лыддьӧдлӧмын мыйкӧ да оз тырмы, медводз аслас Савинлӧн горыс. Подулала тайӧс сӧмын сыӧн, мый ворсӧм-пуктысьыс, режиссёрыс, ассьыс видзӧдлассӧ йиджтӧма сӧмын Нёбдінса Витторлӧн олан туй вылас да абу казялӧма коми гижысьсӧ кыдзи енбиа мортӧс да Коми му сьылысьӧс.

И збыль, спектакляс унатор висьталӧма кольӧм нэмса 20–30-ӧд воясся лоӧмторъяс йылысь, быттьӧкӧ найӧс и казьтывлӧ Нёбдінса Витторыс тшук кувтӧдзыс: кывбуралысьӧс нимӧдӧм да сиктса гаж, пионеръяс вӧчӧны пирамидаяс, лыддьӧны Савинлысь рочӧн гижӧм кывбур, сэсся енбиа поэтӧс мыжалӧны, выль драматургия сылысь пычкӧны, сиктсаяс пуксьӧдӧм нин гижысьӧс ёрӧны, небӧгъяссӧ сотӧны да с. в.

Но став тайӧ сценкаыс артмӧдӧ зэв веркӧса серпас, тані выналӧ сӧмын политика. Шуам, ӧти пионер лыддьӧ Витторлысь «От октября до октября» агитка сяма кывбур, нинӧм бурджыксӧ быттьӧкӧ эз нин тӧдлыны ни лыддьывлыны сэки.

Да и ӧдвакӧ кулысь мортлы бӧръя здукас волісны юрас тайӧ агиткаясыс, оз казьтывлы Савин ай-мамсӧ, гӧтырсӧ ни челядьсӧ, Нёбдін сиктсӧ ни матысса ёртъяссӧ.

Медся шензьӧданаыс мӧдтор: сиктса коми рыт дырйи эз сьывны Витторлысь некутшӧм сьыланкыв, дзоньнас спектакыс вӧлі сылӧн мыла шыладтӧг. А ӧд коми йӧз сьӧлӧмын Савин медводз кольӧма кыдзи лирик да драматург. Бур кӧть, Е. Софронов пыртӧма аслас ворсӧмас Витторлысь «Адын» спектакысь юкӧн, тайӧн дзоньнас петкӧдлӧмсӧ ёна ловзьӧдӧмӧн.

Торйӧн нин он эскы ӧти шуштӧм серпасӧ, кор коми сиктын быд ногыс лякӧны Витторӧс да сотӧны сылысь небӧгъяссӧ ыджыд бипурын, дзик фашистъяс моз.

Збыльысьсӧ вӧлӧма дзик мӧд серпас: коми йӧз абу ӧтдортӧмаӧсь радейтана кывбуралысьӧс, медся шуштӧм кадас век сьывлӧмаӧсь Савинлысь сьыланкывъяс, Коми му пасьтала век юргӧмаӧсь сылӧн кывбуръясыс. Та йылысь зэв бура гижліс енбиа коми кывбуралысь Владимир Попов «Сьылісны бабаяс, сьылісны...» поэмаын. Вӧзъя Евгений Софроновлы сійӧс лыддьыны, оз на кӧ татшӧмторъяссӧ тӧд.

Эм тшӧтш и спектакса мукӧд лӧсявтӧмтор. Шуам, ӧти лунӧ Витторӧс кольӧдӧны баракас дежуритысь пыдди. Ломтысьысь пач дорын ӧтнас кольӧмӧн Виттор ас кежсьыс лӧня пондӧ сьывны... украина кывйӧн сьыланкыв.

Таӧ некыдзи он вермы эскыны, ӧд ачыс Савиныс йӧзкостса уна коми сьылан тӧдлӧма, чукӧртлӧма фольклор, ачыс гижлӧма уна мыла выль коми сьыланкыв, наысь некымын лои йӧзкостсаӧн, тшӧтш и Перым-Коми кытшын. Медводдза коми композиторсянь украина сьыланкыв сьылӧмыс вермыны позьтӧмтор, ме серти. Спектакас сэсся тайӧ сьылансӧ кылӧ конвоирыс, коді, вӧлӧмкӧ, тшӧтш украинеч. Найӧ сэсся сьылӧны ӧтвылысь.

Драматурглӧн тайӧ сюжет чукыльыс ас дорас, дерт, кыскана, сьӧлӧмтӧ пыдзыртӧ ӧтвылысь сьылӧмыс. Сӧмын ёна на вӧлі эськӧ ас дорас кысканаджык мӧдтор, веськаліс кӧ конвояс Нёбдін сиктысь армияӧ босьтӧм коми морт да Витторкӧд кӧ найӧ сьылісны «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...». Дзоньнас эськӧ ворсӧмыс кыпаліс ёна вылӧджык тшупӧдӧ.

Спектак помыс шогӧн тырӧма (Виттор кулӧ) да ӧттшӧтш лача сетана, ӧд сійӧ кольӧ ловъя коми йӧз сьӧлӧмъясын. Таӧ эскӧдӧ помас юргысь роч бардлӧн сьыланкыв.

Татчӧ бара на он-он кӧсйы, да крукасян, мыйла буретш рочӧн сьылӧны? Эз ӧмӧй позь сетны асьсӧ перым-коми мортӧн лыддьысь режиссёрлы «Югыд кодзув» сьыланысь водзсӧ?

Югыд кодзув, петав, петав,

Эзысь кодзув, петав!

Дзирдав, пӧртмась вылісянь,

Дзирдав рытъя кыа бӧрын!

Татчӧ бара окота юавны, а мыйла эськӧ эз позь дзоньнас спектаксӧ пуктыны комиӧн? Ошкана академическӧй нима драма театрас ӧд коми артистыс ӧні тырмымӧн нин, сёрнисӧ рочӧ вуджӧдны позянлуныс эм. Кӧсйӧм сӧмын колӧ. Коркӧ 80-ӧд вояс помын ӧд пуктывлісны нин Нёбдінса Виттор йылысь спектаксӧ комиӧн, поэтсӧ сэки зэв бура ворсліс Александр Трибельгорн.

Кывкӧртӧдыс тані лоӧ кык сикас. Бур, мый Нёбдінса Витторӧс драмтеатрсаяс казьтыштісны, нимӧдісны, но лёк, мый пуктӧм спектакляс комилуныс этша лоӧма, Витторлӧн енбиа туйыс омӧля тыдалӧ, а хроникаясыс артмӧмаӧсь дзик веркӧсаӧсь. Енбиа кывбуралысьлысь гижӧм-лӧсьӧдӧмторсӧ тӧдысь йӧзлы тайӧ зэв бура тыдалӧ.