КОМИЫС НӦ КӦНІ?
Суоми муын кык тӧлысь чӧж оліг зэв окота вӧлі тӧдмавны Комиысь выльторъяссӧ. Майбыр, ӧні эм ӧтуввез да сэтысь зэв кокниа позьӧ лыддьыны Коми Республикаса инувъяс (сайтъяс). Сӧмын тай тӧвся юӧръясыс вӧліны зэв гажтӧмӧсь: Воркутаын сыркмунӧма шахтаын да из шом перйысьяс кувсьӧмаӧсь, Сыктывкарын стрӧитчанінын сотчӧма Кулӧмдін районысь квайт морт, сиктъясын кадысь кадӧ ӧзйӧны керкаяс...
Но сійӧтӧ ме ачым верма вӧлі лыддьыны, а мый тӧдмалӧны финнъяс миян Коми Республиканым йылысь? Тані ошйысьнысӧ немторйӧн жӧ. Менам вӧлі позянлун быд рыт видзӧдны Суомиса телевидение каналъяс да пырӧдчыны финн кывйӧ.
Колӧ шуны, кыдзи и быдлаын, сэні канал лыдыс тшӧтш содӧма, позьӧ ӧні ёнджыка бӧрйысьны. Такӧд тшӧтш уна уджтаслӧн вӧчан тшупӧдыс абу ёна вылын, торйӧн нин сэтчӧс сериалъяслӧн, ӧд дасьтӧмаӧсь найӧс тэрмасьӧмӧн.
Медшӧр каналъясас Россия йылысь унасӧ оз юӧртны, корсюрӧ сӧмын
Торйӧн уна юӧртісны Кипрын сьӧм кризис да сэтчӧ ӧшйӧм роч валюта йылысь, сэсся — Борис Березовскийлӧн кувсьӧм йылысь. Позьӧ вӧлі чайтны, мый Европаын тайӧ лоӧмторйыс сэки вӧлі медтӧдчанаяс лыдын.
Ӧти кывйӧн кӧ, Коми Республика йылысь гарыштлісны сӧмын Воркутаын шог лоӧмтор вӧсна. Татшӧм серпасыс миян Россия айму вӧсна нимкодьлун эз чужты, став юӧрыс ӧд омӧль рӧма вӧлі, торйӧн нин унатор висьтавлісны юркарса гырысь чинаяслӧн гусясьӧм йылысь.
Бурног позьӧ пасйыны «Тема» канал: сэні эм вель ыджыд интерес культура, важ олӧм да тшӧтш и Россия дорӧ.
Тайӧ тыдалӧ сыысь нин, мый миян канму йылысь вель уна документа телеуджтас да кино дасьтӧны, унатор босьтӧны и мукӧд муса телевидениеысь.
Тайӧ менӧ медъёна кыскис, ӧд мукӧд канмуын олысьяслӧн син пыр ассьыным став дзугсӧ аддзан. Шуам, Францияысь телеканал петкӧдліс «Россия» туйморт керка» документа вель кузь кино, кыдзи ыджыд стрӧйбасӧ Сӧвет кадӧ кыпӧдісны, овмӧдісны, чередитісны, а сэсся демократия кадӧ пытшкӧссьыс ставсӧ вузалісны-шердйисны да дзоньнас кисьтісны. Ӧні ыджыдсьыс-ыджыд «Россия» пыдди тыртӧмин, сэні немтор абу кыпӧдӧмаӧсь. Ставсӧ петкӧдлӧма зэв стӧча, уна сэтчӧс уджалысьӧс юасьӧмӧн. Артмӧма зэв стӧч пас: тайӧ «Россия» туйморт керкасӧ кисьтӧмыс петкӧдлӧ ыджыд канмулысь бӧръя кадколастса гажтӧм туйсӧ.
Финляндияса телевидение вель жӧ уна кино снимайтӧ Россияын. Кызвынсӧ Карелияын. Такӧд йитӧдын окота висьтыштны налӧн ыджыд телеуджтас йылысь, коді шусьӧ «30 лунӧн финн-йӧгра муясӧд». Документа сериалыслӧн шӧр нуӧдысьыс — Суомиса нималана киноартист Вилле Хаапасало (снимок вылын). Снимайтӧмаӧсь 2012 вося тулысын 30 лун чӧж финн-йӧгра республикаясын. Волӧмаӧсь и Комиӧ.
Окота висьтыштны Вилле Юхана Хаапасало йылысь. Чужлӧма сійӧ 1972 вося урасьӧм тӧлысь 28 лунӧ неыджыд Лахти карын. Гимназия помалӧм бӧрын мунӧма велӧдчыны Вежа-Петыркарӧ Ленинградса театр, шылад да кинематография каналан институтӧ да помалӧма сійӧс 1995 воын. Сэтчӧдз роч кывсӧ Вилле ньӧти абу тӧдлӧма, велӧдчӧма сёрнитны институтас.
Снимайтчылӧма уна теш киноын, но медся мӧрччана рольсӧ ворсӧма 2002 воын петӧм «Кукушка» фильмын. Сэні ворсӧма финн салдатӧс, кодӧс роч салдаткӧд ӧтлаын видзӧ да бурдӧдӧ саам том ань. Киноас сёрнитӧны роч, суоми да саам кывъясӧн, ӧта-мӧдсӧ бура гӧгӧрвотӧг.
Тыдалӧ, буретш тайӧ нималана артистыслы абу веськодь лоӧма Россияын олысь ордвуж финн-йӧгра войтырыс да та вӧсна босьтчӧма тайӧ сьӧкыд уджас. Кытшовтӧма Казань, Марий Эл, Удмуртия. Сы бӧрын Мордовия, Коми му да медбӧрти Йӧгра кытш.
Дерт, татшӧм тэрмасяна снимайтчан уджыс уналаын лоӧма веркӧса. Но бур нин сійӧ, мый Суомиын тайӧ документа сериалыс отсалӧма унджык тӧдмавны асыввылын олысь ордвуж войтыръяс йывсьыс.
Коми Республика йылысь куим юкӧна телекиносӧ Россияын эз петкӧдлыны, та вӧсна эм коланлун унджык юӧртны буретш сы йылысь.
Колӧ висьтавны, мый киноыс Виллелӧн артмӧма буретш республика, а абу коми войтыр йылысь. Медводдза юкӧнас ставыс вӧчсьӧ Сыктывкарын. Петкӧдлісны Раиса Сметанина нима лызьӧн исласян стадион. Вилле вель дыр сёрнитіс мирса нималана чемпионкакӧд. Ставнас киноас петкӧдлӧма вӧлі сӧмын ӧти коми мортӧс, кӧть и, гашкӧ, талун Му шарын медся нималанаӧс. Раиса висьталіс ичӧтдырся кад йывсьыс да юксис гусяторйӧн, кыдзи вермыны ставнысӧ лызьӧн котӧртігӧн. Сэсся Вилле мунӧ Ӧ шыпаслы сиӧм пас дорӧ да шензьӧ татшӧм аслыссяматорнас.
Сэккості Сыктывкарса коми культура шӧринысь котӧртӧ айлов дорӧ Ольга Аверина нывъёртыскӧд да корӧ пыравны гӧститны. Но мыйлакӧ суоми морт оз пыр сэтчӧ да мӧдӧдчӧ культура министерствоӧ. Степан изэрд вуджигӧн сылы паныдасьӧ республикаын нималана серпасасьысь да скульптор Анатолий Неверов, гажа нин. Сэсся кык айлов костас сёрниысь тӧдмалам, мый Неверовлӧн буретш талун, ода-кора 14 лунӧ, тырӧма 60 арӧс. Сійӧ нуӧдӧ Виллеӧс аслас мастерскӧйӧ водзӧ пасйыны гажсӧ.
Министерство йылысь дзик пыр лои вунӧдӧма. Мунӧны сэсся Неверов дорӧ да гажӧдчӧны бурпӧт. Вина юигмоз сьылӧны-окасьӧны. Вилле тӧдмалӧ, мый скульптор ас кадӧ вӧчлӧма афганса салдатлы сиӧм зэв бур казьтылан мыгӧр, кодӧс сэсся и мунӧны снимайтны.
Уджтасыс помасьӧ кутшӧмкӧ пилорамаын мӧд афганеч дорын гажӧн, кӧні бара вина румка лэпталӧны.
Мӧд юкӧнас Вилле мунӧ Ухтаӧ, сэсся Ярегаӧ. Тӧдмасьӧ мусир перъян шахтаӧн да сэні зільысьяслӧн олӧмӧн. Водзӧ туйыс мунӧ Печора-Ылыдзса вӧрзьӧдтӧминӧ, йӧра быдтан фермаӧ. Дерт, Финляндияын олысьяслы тайӧ ёна воӧма сьӧлӧм вылас, татшӧмыс ӧд Европаас некӧн абу, йӧраяссӧ горт овмӧсын оз видзны ни оз лысьтыны. Вилле ачыс видлӧ лысьтыны йӧрасӧ, но сылӧн немтор оз артмы. А кор сылы кисьтӧны йӧра йӧв, оз вермы юны, чукрасьӧ-вежнясьӧ.
Бура тыдалӧ уджтассьыс Комиын лючки туй абутӧмыс: Печоралань мунігӧн налӧн «Газельыс» ёна сибдылӧ.
Коймӧд петасас Якшасянь Виллеӧс лэбӧдӧны Ичӧт Бӧлбанаизъяс дорӧ, найӧс ӧні ёна ошкӧны-нимӧдӧны да шуӧны Маньпупунёрӧн, кӧть нэмӧвӧйся коми нимыс эм, дерт. Весиг пуктӧны Коми да Россия нимӧданторйӧ — брендӧ.
Сэтчӧс мичлунсӧ снимайтӧм бӧрын ставӧн бӧр лэбзьӧны Сыктывкарӧ. Аскинас Вилле мунӧ Кадам тыӧ чери кыйны да чӧжъясӧс лыйлыны. Туяс сувтлӧны кутшӧмкӧ вӧр посёлокӧ да пыралӧны ӧти олысь дорӧ, снимайтӧны ичӧтик куканьясӧс, йӧрсӧ да пукалӧны сэні олысь гозъякӧд аскур юышталігмоз.
Сэсся вель дыр петкӧдлӧны дзонь араваӧн пыжъясӧн Кадамӧ кывтӧмсӧ. Сэні вӧралӧмӧн, лыйсьӧмӧн да бипур дорын пукалӧмӧн помасьӧ Коми му йылысь телеуджтасыс.
Юасис эськӧ тшӧтш ӧти вӧралысьӧс, но сійӧ сёрни сертиыс эз коми морт вӧв. Кӧнкӧ бипур дорас ноксьысьяс пиас эськӧ тыдалӧ вӧлі Сергей Иванович Габов, но и сійӧс лючки-бура эз петкӧдлыны.
Татшӧм ногӧн, Вилле Хаапасалолӧн Коми му йылысь уджтасас коми йӧз эз тыдавны (Раиса Сметанинаысь кындзи), коми сикт эз петкӧдлыны, коми кыв, сёрни ни сьылан эз кыв.
Нӧшта ӧти сэтчӧс выльтор йылысь колӧ пасйыштны торйӧн. Вой шӧр кад гӧгӧр весьлунъясӧ Суомиса медводдза каналас 15 минут чӧж позьӧ видзӧдны саамъяслы сиӧм да саам кыв вылын торъя уджтас. Сёрниыс мунӧ сӧмын саамъяслӧн олӧм да выльторъяс йылысь, Норвегияысь да Швецияысь юӧръясыс тшӧтш сэтчӧ воӧны.
Мыйлакӧ сэтчӧс саам уджъёртъясыс аддзӧны позянлун матӧ став вочасёрнисӧ гижны саам кывйӧн. Тайӧ нӧшта на шемӧстӧ сы понда, мый саамыс Финляндияын сӧмын НЁЛЬ сюрс и эм, миян ног кӧ, кык шӧркодь коми сикт.
Казьтышта татчӧ, миян «Талун» уджтасысь унаысь ни ӧти интервью комиӧн он кывлы. Та вӧсна унаторйӧ позяс юргансалы велӧдчыны оз сӧмын финнъяслысь, но и этша лыда саамъяслысь.
