ВАЖ ДА ВЫЛЬ ТУРКУ
Олӧмыс вайӧдліс таво тӧвнас менӧ Суоми муӧ, Турку карӧ. Сэтчӧс, миян рӧдвуж войтырлӧн олӧм-удж йывсьыс, кодлыкӧ, гашкӧ, окота тӧдмавны да татчӧ дженьыдика вайӧда кар йывсьыс медводз ӧтувъя юӧръяссӧ.
Турку — канмулӧн дзик рытыв-лунвылас, Ботника куръяӧ Аура ю усянінын. Буретш сэтчӧ, важ ӧзын дорас, овмӧдчылӧмаӧсь медваж йӧзыс да сэсся кыпӧдӧмаӧсь ю вомас ыджыд ён изкар, коді ӧнӧдз кольӧма лючки-бура.
Ачыс Туркуыс унаторйӧн ӧткодь Сыктывкаркӧд, но сэк жӧ унаторйӧн торъялӧ. Колян вося ӧшым тӧлысьӧ сэні овлӧма 180.314 морт, миян юркарын мында жӧ, Эжватӧг кӧ лыддьыны. Олысь лыд да индустрия сертиыс Финляндияын тайӧ коймӧд медыджыд кар. Буретш тасянь и артмӧма ӧнія Суоми канмуыс. Артманног сертиыс медводдза суоми кар да швед каналандыр кадӧ — важ юркар. Войдӧр сэні уна швед овлӧма, но ӧні найӧ этшаӧнӧсь, став карса олысьясысь сӧмын 5,3 прӧчентыс...
Турку шӧрын сулалӧ ыджыд крам — Туомикиркко. Тайӧ вӧлӧма лютеран эскӧмлӧн ыджыд шӧрин, кысянь петӧма тшӧтш суоми гижӧд кывйыс да став литератураыс. Буретш 1543 воын Туркуса аркирей Микаэл Агрикола лӧсьӧдӧма да йӧзӧдӧма медводдза суоми шыпаскуд, а сэсся вуджӧдӧма финн кывйӧ Библия. Турку, кыдзи саридзса ӧзын, вӧлӧма век восьса став выльторйыслы: сэтчӧ кыпӧдӧмаӧсь медводдза типография, кытысь 1772 воын петӧма медводдза газет, а 1640 воын швед король панӧма университет.
XІX нэм унатор вежӧма карса олӧмсьыс. Медводз, Россия да Швеция костын тыш бӧрын Суоми му вуджӧма Россияӧ, да юркарсӧ 1812 воын вуджӧдӧмаӧсь Хельсинкиӧ. Сэсся 1827 воын Туркуас вӧлӧма ыджыд бишог: сотчӧма матӧ ставнас карыс. Та бӧрын университетсӧ тшӧтш вуджӧдӧмаӧсь канмуса выль юркарас.
XX нэмӧ карас ёна сӧвмӧма индустрия: кыпӧдӧмаӧсь гырысь заводъяс, на лыдын Европаас медыджыд докъясысь ӧтиӧс. Орчча неыджыд карас чукӧртӧны «Нокиа» зептелепонъяс, вӧчӧны бурдӧдчанторъяс, «Нэстэ» фирмалысь сёян, мукӧдтор. Туркуын эм ыджыд театр, уна музей, стадион, йиа дворечьяс, кык университет.
Туркуса университет йылысь колӧ пасйыны унджык, ӧд буретш сэні вель дыр уджалі, лыддьыси небӧгкудъясын. Сыысь кындзи карас эм швед кывъя университет — Або академия. Финн кывъя университетсӧ восьтӧмаӧсь 1920 воӧ, Суомиӧн асшӧрлун шедӧдӧм бӧрас. Том канмуас сэки сьӧмыс вӧлӧма зэв этша, но йӧзыслӧн патриотизмыс вӧлӧма зэв вылын. Унаӧн кӧсйӧмаӧсь, мед налӧн лоас суоми кывйӧн велӧдан асланыс университет, и та могысь заводитӧмаӧсь чукӧртны сьӧм, коді мыйта вермас сетны. Сэки Хельсинкиын университетас став профессорыс велӧдлӧма швед кывйӧн, финн кывйӧ абу кӧсйӧмаӧсь вуджны. Сьӧмсӧ сетӧма сэки 22.040 морт, овъяссӧ налысь позьӧ тӧдмавны университетса музейысь.
Талунъя Турку университет абу ичӧт ни абу ыджыд, шӧркост — 20 сюрс сайӧ студент, 3.500 велӧдысь да уджалысь. Студент лыдысь нёль прӧчент гӧгӧрыс — мукӧд муысь воӧмаяс, эмӧсь и Россияысь том йӧз. Сэні квайт факультет: гуманитарнӧй, математика да вӧр-ва туялан, бурдӧдан (медицина), оланпаслун (юридическӧй), педагогика кузя, а сідзжӧ экономикалӧн вылыс школа. Став факультетыс ӧтилаын, ыджыд кампусын, кӧні неважӧнсянь оз позь куритчыны весиг ывлаас. Финн-угор кывъяс туялан-велӧдан шӧриныс пырӧ гуманитарнӧй факультетӧ, кӧні позьӧ пыдісянь велӧдны тшӧтш суоми да мудорсайса кывъяс.
Татшӧм традициясӧ подулалӧма вӧлі университет панӧмсяньыс, ыджыд пай тайӧ уджас пуктӧмаӧсь академик Осмо Икола, профессоръяс Алхо Алхониеми да Сиркка Сааринен. Бӧръяыс ӧні буретш веськӧдлӧ финн-угор кывъяс туялан шӧриннас. Уна во чӧж сэні туялӧны мари да мордва кывъяс, но бӧръя каднас бергӧдчисны тшӧтш удмурт да коми дорӧ. Шуам, колян во помын сэтчӧс доцент Ёрма Луутонэнлӧн да Комиын бура тӧдса Ӧньӧ Лавлӧн петӧма «Зырян-коми мӧдара кывкуд».
Турку аслыспӧлӧс сыӧн, мый сэні шӧриныс оз вежсьы, уна судтаа выль гырысь керкаяс сэтчӧ оз кыпӧдны, видзӧны важся мусерпассӧ. Дивӧ, но сэні он аддзывлы машинаясӧн йӧрмӧм уличьяссӧ, сынӧдыс сӧстӧм, вывті уна машинаыс абу да.
Карыслӧн пасьтаыс Сыктывкар дорысь матӧ куим пӧв ыджыдджык, йӧзыс олӧны зэв паськыда, тшӧкыда вӧр нисьӧ паркын. Суоми йӧз — войвывсаяс, найӧ оз кӧсйыны овны гырысь из стрӧйбаясын, зільӧны овмӧдчыны 1–3 судтаа керкаясӧ кар саяс, вӧр-ва дорӧ матӧджык, кӧні ӧшиньясыс петӧны пожӧма ягӧ, ӧшинь улас быдмӧ чӧд-оз, котралӧны ур-кӧч.
Кар саяс петкӧдӧмаӧсь тшӧтш гырысь вузасян шӧринъяссӧ да предприятиеяссӧ. Гӧгӧр зэв бур туйяс да быдлаӧ ветлӧ автобус. Билетыслӧн доныс 2 евро да джын. Быттьӧкӧ донакодь. Но тайӧ билетнас кык час чӧж позьӧ ветлыны да пуксьывны и мукӧд автобусӧ.
Дерт, Финляндияын йӧзыслы енэжсьыс сідз-тадз нинӧм оз усь. Кыдзи и быдлаын, колӧ бура уджавны. Но уджалысь йӧзыслӧн олӧмыс пӧтӧсаджык, лӧньджык да на вӧсна тӧждыс сэні ёна ыджыдджык. Позьӧ шуны, странаыс — вермӧм социализма канму. Тайӧ тыдалӧ быд воськолын. Но та йылысь лыддьӧй водзӧ гижӧдъясысь.
