МУСИР ДА БИАРУ
Бӧръя дас восӧ коми кыв садьмис да пондіс озырмӧдчыны-паськавны, медводз выльӧн вӧзъяна уна кыв тшӧт весьтӧ. Дерт, збыльысьсӧ медводз коми гижысьяс, туялысьяс, журналистъяс ёна зілисны да и ӧні зільӧны та могысь.
Кызь воӧн коми газет-журналлӧн чужӧмбаныс ёна вежсис-комисяліс, вель уна кыв пондіс бергавны рочысь коркӧ босьтлӧм кывъяс пыдди. На пиысь зумыда пырисны мусир да биару. Найӧ пасйӧны Коми мулысь мупытшса озырлунсӧ — нефть да сотчысь газ. Мусир кывйыс эськӧ вӧлі тӧдса важысянь нин, сійӧс пыртӧма 1961 воын йӧзӧдӧм «Комиа-роча словарӧ». Сӧмын 60–80-ӧд воясӧ коми гижысь войтыр сійӧс эз казявлыны да эз вӧдитчыны сыӧн, кыдзи и уна мукӧд мича коми кывйӧн. Бурпӧт вӧлі рочсӧ пыртӧны сэки. 1990 воясӧ кывйыс быттьӧкӧ ловзис, сыкӧд тшӧтш Геннадий Беляев вӧлі гижлывлӧ мувый кыв на.
Биару кывйыс дзик выльӧн артмӧдӧмтор, зэв стӧча петкӧдлӧ олӧмсьыс лӧсялана эмторсӧ.
А ӧні коми кывсянь вуджам олӧмас. Тӧдлісны-ӧ коми йӧз чужан муыслӧн тайӧ озырлун йывсьыс? Дерт, тӧдлісны, сӧмын, вӧркӧд кӧ ӧткодявны, эз вермыны наӧн вӧдитчынысӧ. Тадзи вӧлі уна нэм чӧж, тадзи кольӧма и ӧні.
Биару петӧм йылысь бура гижӧ Луздор Вась (Василий Юхнин) аслас «Биа нюрас»: «Но тайӧ эз вӧв сёрнитысь сюзь. Кыліс кутшӧмкӧ шпургӧм шы, быттьӧ пуын вӧлӧма ыджыд сир комӧк, и пӧсялӧм сирыс заводитӧма петны сотчысь газӧн векньыдик щельӧд. Шпургӧмыс ӧтарӧ вынсяліс, Буско мӧдіс эргыны да увтыштӧмӧн уськӧдчис конда мырлань. Сеня ёна дрӧгнитіс: сотчысь мыр увсянь быдмис лӧз би кольта!.. Сійӧ быдмис и гораммис. Буско чеччыштіс боквыв и, кажитчӧ, сюркнялыштіс бӧжсӧ. Сеня сулаліс мыр моз. Мышкуӧдыс, кылӧ, мӧдісны визъявны кодзувкотъяс. А лӧз би кольта лои нин суслан судта, шумыс мӧдіс дзенӧдны Сенялысь морӧс пытшкӧссӧ, жарыс сотны чужӧмсӧ...»
Казьта татчӧ, тайӧ повесьтын Сеня нима 1950 воясся комсомолзон оз кольччы дедыскӧд узьны шоныд вӧр керкаӧ, пемыд войнас тэрмасьӧмӧн лэччӧ лызьӧн сиктӧ ӧти ыджыд могӧн: дзик пыр юӧртны Москваӧ Коми муысь озырлун восьтӧм йылысь, медым кыдз позьӧ ӧдйӧджык сійӧс заводитасны перйыны. Сэки кӧсйӧны вӧлі, мед став ыджыд канмулы лои бурджык.
Колис сійӧ кадсяньыс во 60 сайӧ. Мый вежсис? Кольӧм нэмсянь Тэбукын, Вуктылын, мукӧдлаын биарусӧ перйисны уна кубометр, кыпӧдісны сійӧс шӧр дормуясӧ вӧтлыны
Мый таысь вичмӧ сиктса коми йӧзлы XXІ нэмӧ? Позьӧ шуны, немтор на. Ӧд ни ӧти коми юрсиктӧ труба пыр биаруыс оз во, быдлаын ас овмӧсъясас ломтысьӧны донсялӧм пескӧн, тӧвбыд дасьтӧны-керасьӧны. Ӧтувъя оланін овмӧсын ломтӧны дона мазутӧн да из шомӧн, кӧть Россияын да мукӧд канмуын уналаын нин вуджисны ёна донтӧмджык биару ломтас вылӧ. Шуам, Изьва районсянь дзик орччӧн труба пыр вӧтлӧны биарусӧ, сӧмын изьватас важ моз кузь тӧвбыд дона пескӧн ломтысьӧ.
Да мый нин коми сикт йылысь сёрнитны, весигтӧ республикаса юркарын ӧткымын овмӧдчӧминӧ биаруыс оз на во. Та вылӧ серамыс петӧ Россия лунвывса обласьтъясын, Чечняын, Татарстанын, Мордовияын, мукӧдлаын олысьяслӧн, налы важӧн нин воӧ биаруыс да. Дӧвӧльпырысь шпыньялӧны Европа канмуясын олысьяс, налы ӧд Россия сетӧ став колана ломтассӧ, нюжӧдӧны саридзьяс пыдӧсӧд выль биару туйяс, ыджыд барыш босьтысь «Газпром» тӧждысьӧ медводз суйӧрсайса олысь вӧсна.
Артмӧ сідз, мый Коми Республика уна дас во пессьӧ-уджалӧ оз аслас войтырлы буртор вайӧм могысь, а могмӧдӧ мукӧд обласьт-республикасӧ да ылі канмусӧ быдсикас ломтасӧн. Со и йӧз дивӧ!
