КОМИ ЙӦЗЫД — АБУ ВОЙВЫВСА
Коми Республикаса олысьяс пӧвстын эм кутшӧмкӧ мисьтӧм юклӧм. Ортсысяньыс быттьӧкӧ ставыс бур: миян ыджыд веськӧдлысьяссянь век кылан уна войтырлӧн ёртасьӧм, репрессируйтӧмаяс да налы коми йӧзсянь ыджыд отсӧг, а корсюрӧ и вужвойтырлӧн рамлун йылысь сёрни. Комиясӧс чинаыд некор оз нимтыв вужвойтырӧн, и налӧн ӧтувъя инӧдъясыс (правояс) та вӧсна быттьӧкӧ абуӧсь.
Збыльысьсӧ мисьтӧм торъялӧмыс мунӧ мӧдлаын: республикаса олысьясысь торйӧдӧны «вылыс тшупӧда йӧзӧс» — сідз шусяна войвывсаӧс. Тайӧ Вӧркута, Инта, Печора каръясын олысьяс, медводз из шом перйысьяс. На вӧсна ыджыд тӧжд йылысь и сёрнитӧны век республикаса юралысьяс, найӧс пӧ канму тшӧт весьтӧ (збыльысьсӧ миян сьӧм вылӧ) колӧ овмӧдны лунвылӧ, нуны сэтчӧ налысь эмбурсӧ...
Кыв шутӧг, кӧдзыдінын уджалысьяслы, пенсия вылӧ петӧмаяслы отсӧгыс колӧ. Сӧмын пыр жӧ чужӧ юалӧм, а войвылын мукӧд олысьыс, тшӧтш и вужвойтырыс — войвывса тундраын да вӧр-тундраын олысь-уджалысьыс, Печорабердса сиктын мырсьысьыс мыйӧн омӧльджык? Мыйла на вӧсна некутшӧм тӧжд абу? Найӧ абу ӧмӧй тшӧтш войвывсаяс?
Вӧлӧмкӧ, коми йӧзӧс важысянь нин кедзовтӧны. 1950 воясын нин став кокньӧдыс сӧмын татчӧ вайӧдӧм уджалысьяслӧн вӧлӧма. Зэв тӧдчанатор: та йылысь историкъяс мыйлакӧ некор оз гижны, оз весиг гаравны, кутшӧм гӧля олӧмаӧсь коми йӧз Айму вӧсна Ыджыд тыш бӧрын. Татчӧс уджалысьяслӧн некутшӧм войвывса содтӧд уна во абу вӧвлӧма.
Со кыдзи казьтывлӧ та йылысь нималана велӧдысь Николай Иванович Козлов: «Сьӧкыд оланногыс сійӧ каднас вӧлі учительяслӧн ылі войвылын. Сэтчӧ воӧм йӧз босьтлісны содтӧд удждон, пӧльзуйтчисны уна сикас льготаӧн, а сэтчӧс коми йӧзлӧн тайӧ эз вӧв. Артмис, мый воӧм йӧзлӧн удждоныс вӧлі кык пӧв ыджыдджык. Выльысь гижа Москваӧ, пасъя национальнӧй (коми) кадръяс увтыртӧм йылысь, тӧдчӧда, мый комияс вылӧ видзӧдӧны кыдз туземецъяс вылӧ да оз сетны налы некутшӧм льгота. Гижӧдас содті, мый Верховнӧй Сӧвет Президиумлӧн указас висьталӧма, мый льготаяс сетсьӧны ылі войвылын став уджалысьлы. Та вылӧ видзӧдтӧг, минфин аслас инструкцияын тшӧктіс льготаяс сетны сӧмын налы, кодъяс локтӧмаӧсь уджалан местаӧ 1.000 километр сайысь кӧрт туй вывті либӧ 500 километр мукӧд ногӧн. Тайӧ пӧрйӧ вочакыв воис. Гижисны, мый войвывса льготаясӧн шымыртасны регыдъя кадӧн став уджалысьсӧ. И сӧмын 1960-ӧд воын збыльмисны тайӧ кӧсйысьӧмъясыс» («Войвыв кодзув», 1991 во, 2 1).
Тадзи вӧлӧма сӧвет кадӧ абу сӧмын ылі войвылын, а матӧ быдлаын. Весиг сиктса районъясын вӧр пӧрӧдысьяслӧн посёлокъясын овлӧмаӧсь пӧтӧсаджык, торйӧн нин кольӧм нэмса 60–70 воясӧ, быдсяма вузӧс да сёян-юаныс сэтчӧ волӧма ёна унджык. Со и коми сиктысь том уджалысь мунлӧма войвыв кар-посёлокӧ, бурджык олӧм корсьӧм вӧсна, дерт. Ёна укшальмӧдӧма коми сиктнымӧс аскиа лунтӧм сикт бырӧдӧм. Шуам, лунвывса Кобра сикт тупкӧмаӧсь сідзи, мый сэні олысьяс канмусянь некутшӧм отсӧг аддзывтӧг асьныс овмӧдчалӧмаӧсь коді кытчӧ. Ас неыджыд сьӧм вылӧ, дерт.
Киссис Сӧвет ӧтувлун, коркӧ вына ӧтувъя канму, лэбыштіс-коли сысянь тӧдлытӧг кызь во. Унатор вежсис омӧльлань коми войвылын: уна шахта да карьер пӧдласис, уна совхоз да вӧрпункт быри. Сӧмын мыйлакӧ социальнӧй отсӧгыс бара мунӧ ӧти туйӧд: медся ёна дорйӧма лоины сідз шусяна «войвывсаяс» (Интаса да Вӧркутаса олысьяс), мыйтакӧ — дзикӧдз пӧдлалӧм вӧр посёлоксаяс. А коми сиктын вӧвлӧм совхозын зільысьлы немтор эз вичмы. Канму найӧс эновтӧмӧн эновтіс, олӧй пӧ кыдз кужад, сёйӧй мый судзӧдад. Со и уна коми йӧз уськӧдчисны вахтаӧн уджавны, чери-пӧтка кыйны, тшак-вотӧс вотны. Коркӧ лючки-бур сикт вочасӧн тыртӧммӧ, ичӧт грездын кольӧм пӧрысюлов йылысь корсюрӧ сӧмын журналистъяс гижӧны, ыджыд дивӧ пыдди петкӧдлӧны сэнъясын бӧръя олысьяссӧ. Таысь уналӧн курыд нюм петлӧ: коми йӧз нимӧн нимтӧма республиканымӧс, войтырӧс ошкывлӧны рамлун да мукӧдлы отсӧг сетӧмысь, сэки жӧ вунӧдӧм сиктъясын олысьяслы сетӧны «позянлун» кынӧмпӧтсӧ перйыны кодлӧн кыдзи гажыс лоас.
