ЛАЧАСӦ АС ВЫЛАНЫС КУТӦНЫ
Мысӧ менам волігӧн став верстьӧыс, челядь и пӧрысь быд лун вӧрын вотчисны. Кузь тӧвбыд унаӧн виччысисны буретш тайӧ кадколастсӧ: ӧд арын позьӧ «ловъя» сьӧм нажӧвитны, тшак-вотӧстӧ вель уна инавны да и гортын запастор вӧчны.
Кулӧмдін районын Мыс сикт пуксьӧма аслыспӧлӧсногӧн: Эжва кузя катчӧс гырысь сиктъясӧдз сэсянь вель ылын, медматысса сиктыс — Нэмдін. Кузя мегыртчӧм керӧсъяс вылӧ шевкнитчӧмаӧсь грездъясгӧгӧрса ты-ю да тшем парма.
Йӧзыс ассьыныс сиктсӧ шуӧны Мыс, роч нимыс Мыёлдино. Олысьыс некод нин оз тӧд коми сикт нимыслысь вежӧртассӧ. Коми иннимъяс туялысь Адольф Иванович Туркин пасйыліс, Мыс кывйыс пӧ «керӧс, гӧра», сійӧ паныдасьлӧ сыктывйывса сёрнисикасын, войвывса перым-комилӧн сёрниын. Буретш Перым-Коми кытш войвылын эм Мыс сикт, рочнас шуӧны Мысы. Тайӧ мегыр кодь мыс вылас да улас шевкнитчӧмаӧсь-поздысьӧмаӧсь татшӧм грездъяс (кывтыдсяньыс катыдланьыс лыддьӧдлӧмӧн): Куръядор, Кирсикт, Кӧджувдор, Даньсикт, Ӧньӧсикт, Попсикт, Вичкодор, Грезд, Кимсикт, Чоййыв.
Мыс сикт йылысь медводдза пасйӧдыс кольӧма 1678 восянь, сэки тані вӧлӧма Куръядор (Усть-Курья) дзик ӧти пӧчинӧк. Медводдза йӧзыс овмӧдчӧмаӧсь Нэмдінысь, важысянь медся ёна тані паськалӧмаӧсь Паршуков, Ермолин, Игнатов, Мамонтов, Липин, Логинов овъяс. Пӧрысь йӧз казьтылӧны, войдӧр пӧ сикт гӧгӧрыс овлӧмаӧсь йӧгра войтыр. Та вылӧ жӧ индӧ Мыс сиктдорса Йӧграмыльк ним.
1696 воын Мысын кыпӧдӧмаӧсь пу вичко, 1861 сиктас воссьӧма школа, а 1904 воын — небӧгкуд-библиотека.
Сиктыс ыдждӧма, олысьыс содӧма. Со, шуам, 1784 воын олӧма 198 морт, 1926 воын артавсьӧма 1.038, а 1970 воын 1.072 морт. Сэсся йӧз лыдыс вочасӧн пондӧма чинны: 1979 воын сиктын олӧма 902, а 2000 воын 662 морт нин. Ӧні сиктын 587 олысь.
Мыссаяс вуджӧмаӧсь Ыджыд война, сьӧкыд да тшыг вояс, выльысь кыпӧдӧмаӧсь «
Кутшӧм серпасыс талунъя Мыс сиктыслӧн?
Ортсысяньыс зэв на и кыпыд: джуджыдкодь керӧсъяс вылын сулалысь сиктсӧ мичмӧдӧ бура дзоньталӧм еджыда-лӧз рӧма вичко. Иоанно-Предтеченскӧй вичкосӧ кыпӧдлӧмаӧсь 1807 воын. Ӧні тайӧ уджалан вичко, сиктас олӧ ас вежай. Йӧзыс попӧс ошкӧны, вежалунся школаын пӧ велӧдӧ, комиӧн сёрнитӧ оз лёка.
Мыс сиктса юралысь Валентин Александрович Паршуковлӧн кывъяс серти, удж абутӧм вӧсна кызвын йӧзыс олӧны гортгӧгӧрса овмӧс весьтӧ. Талун школаын велӧдчӧ 35 морт, а коркӧ пӧ вӧлӧма кыксёысь унджык. Кодсюрӧ и водзӧ на велӧдчӧны. Шуам, неважӧн на бура помалӧма Сыктывкарса госуниверситет Александра Паршукова, ӧні сэні велӧдчӧны нӧшта кык нывка.
Таво сиктас панӧмаӧсь выль школа-сад. Дерт, эмӧсь уджтӧмалысьяс, а сідзжӧ олӧмсьыс эновтчӧм йӧз.
Сиктсаяс элясьӧны, бӧръя кызь вонас пӧ абу на волӧмаӧсь республикаысь сьылан-йӧктан котыръяс. Миянӧс пӧ, ылі пельӧсад олысьясӧс, дзикӧдз, тыдалӧ, вунӧдісны...
Юрсиктысь пӧ эськӧ волывлӧны гажӧдчысьясыд, но сӧмын бӧрйысьӧм водзвылын.
Бурӧ эскӧмсӧ сетӧ сӧмын ӧтитор: сиктас кызвын коми йӧзыс оз лэдзчысьны корсьӧны кутшӧмкӧ нажӧтка, ас вылас мырсьӧны, скӧт видзӧны, челядьӧс быдтӧны. Татшӧм йӧзыслӧн лачаыс медводз ас выланыс.
Мысӧ волігӧн вель дыр нимкодяси енэжтас сайӧ лэччысь шондіӧн. Видзӧда, кодкӧ вадорас мошкоритчӧ, пыж кыскӧ. Ылісяньыс он и гӧгӧрво коді. Сэсся матыстчи да вочаалі пелыс-бурскан да чери катӧдысь аньӧс. Вӧлӧмкӧ, тайӧ повтӧм кыйсьысьыс 80 арӧс сайӧ важӧн нин вуджӧм Сара Петровна Паршукова. Висьталіс: гожӧмбыд пӧ кыйся пыжсянь мӧдлапӧвса тыас, ачым ботанася да бурска.
Мысӧ волігӧн анкета серти стӧчмӧді торъя кывъяслысь шуанногсӧ. Ӧти сайын тӧдмалі, бура-ӧ сёрнитӧны коми кывйӧн эжвайывса ылі сиктын. Серпасыс абу лёк: коми кыв юргӧ Эжва йылын, юркаргӧгӧрса лёк рочасян модаыс татчӧ абу на воӧма. Пыдди пуктӧны пӧль-пӧчыслысь оланногсӧ. Шуам, Михаил Александрович Паршуков, сиктсӧветса вӧвлӧм веськӧдлысь, петкӧдліс важ вӧралан календар, коді пӧльсяньыс на сылы кольӧма.
Сиктса олӧма йӧзлӧн сёрниыс диалект нога на, а вот томджыкъяслӧн оз-оз да и петӧ сёрниас гижӧд кывлӧн мода-сямыс. Со кӧть, кодзувкотсӧ шулывлӧны и коткодзуу (сёрнисикасын моз), и коткодзув; картупельсӧ шулӧны и картапель, и картупель. Бура кольӧма тшӧтш аслыспӧлӧс кывворыс, шуам кӧть, ньыытшак «путник тшак», катшаблюд «катшасин», нянь пегыртны «нянь чегны-бертны», нинӧкод «некод», нинӧкор «некор» да с.в. Кывлі зэв аслыспӧлӧс, зэв мӧрччана шуӧмъяс: ру кодь вӧсни «зэв вӧсни», ӧмидзыс ӧні кын на «кисьмытӧм», ой йой бур морт вӧлі «вывті бур морт» да с.в.
Торъя уджтас серти ме юасьлі, а бергалӧны-ӧ сиктсёрниас важ коми пемӧс — мӧс, вӧв, пон нимъяс. Вочакывйыс эз вай радлун: кызвын гортса пемӧссӧ ӧнія олысьяс нимтӧмаӧсь рочнога нимъясӧн. Коми важ нимъясын кольӧмаӧсь сӧмын Иль, Лыско, Чарко, Серко, Лӧзым вӧв нимъяс.
Сӧмын йӧзӧс нимталӧмас сюрины чуймӧданаторъяс. Чоййыв да матысса грездъясас, вӧлӧмкӧ, матӧ став айлолыслӧн бергалӧны мӧд нимтысянторъяс. Мыйлакӧ аньяс пӧвстын татшӧмыс абу паськалӧма. Ӧти кывйӧн кӧ, айловъяссӧ тшӧкыда ним-овнас оз и шулыны, а вӧдитчӧны уна сикас нимтысянторйӧн. Мария Андреевна Игнатова аслас пӧдругаыскӧд вель дыр лыддьӧдлісны татшӧм аслыссикас кывъяссӧ. Вайӧдам некымын нимтысян, а скобкаын паспортса збыль нимсӧ: Пӧльӧман (Алексей), Санчон (Леонид), Чукля (Вячеслав), Турзю (Иван), Тутурук (Саша), Кузь Легун (Иван) да мукӧд. Уна нимтысьӧмторйысь тыдалӧны бӧръя воясся лоӧмторъясыс, со кӧть, Дух Серга, Афган Мишӧ, Доллар Сергей. Но медся аслыспӧлӧса нимтӧны Иван нима ӧти айлолӧс — Майӧг Потшӧс Сюръевич. Татшӧм аслыспӧлӧс нимтысьӧмас тшӧтш олӧ-пӧртмасьӧ ӧнія коми кывным.
Окота аттьӧавны мекӧд медся лышкыда сёрнитысьясӧс — Ольга Михайловна Богдановаӧс, Мария Андреевна Игнатоваӧс, Нина Егоровна Поповаӧс, Мария Егоровна Липинаӧс, Татьяна Анатольевна Ермолинаӧс да мукӧдӧс.
* * *
Мысысь мунан асывнас пуксьӧма вӧлі сиктас сук ру, туруныс гӧгӧр вӧлі гыӧра. Час джын мысти руыс вочасӧн разаліс, петіс шонді. Том и пӧрысь бара тэрмасьӧмӧн кайисны вотчыны ягӧ...
