АДДЗӦНЫ ТАЙ СӦВМЫНЫ СЬӦМТӦ
Тавося тӧвшӧр тӧлысьӧ бара артмис ветлыны Мордовияӧ, сэтчӧс Саранск юркарӧ уджмогӧн. Быд ветліг казяла сэні кутшӧмкӧ выльтор, аддзывлытӧмтор. Кӧть куим лун сӧмын вӧлі, синмӧ шыбитчис унатор: миян дорысь лымйыс усьӧма ёна унджык, донъясыс век на ичӧтджыкӧсь, сӧмын йӧзыслӧн быдлунъя тӧждыс ӧткодь. Тайӧ гӧгӧрвоана: ӧти Россияын олам, ӧти гаж-шог тӧдам. Сэтчӧ мунім Мӧскуаса том менеджеръяскӧд ӧти купеын, нуӧдӧны вӧлі Мордовияӧ Чехияса ӧти фирмаысь йӧзӧс асланыс могӧн. Россияса том йӧз ёна видісны бизнесын ӧнія артсӧ, федерацияса правительстволысь нырвизьсӧ, пӧдтӧны пӧ быдсяма вотнас мыйкӧтор збыльысь вӧчысьяссӧ.
Саранскса шӧриныс ёна вежсьӧма, быдлаын мыйкӧ кыпӧдӧны, стрӧитчысьяс жуӧны-уджалӧны. Вӧлӧмкӧ, 2012 воын сэні нуӧдасны ыджыд гаж, кодӧс сиӧма мордва войтыръяслӧн Россияса мукӧд йӧзкӧд ӧтувтчӧмлы 1000 во тырӧмлы. Тайӧ кадпассӧ мудера мӧвпыштӧмаӧсь, юрсьыныс босьтӧмаӧсь. Та могысь сэтчӧс президентыс корӧма Россияӧн веськӧдлысьяслысь зэв уна сьӧм. Тайӧ кад кежлас жугӧдӧмаӧсь карса стадионсӧ да сы местаӧ кыпӧдӧны сідз шусяна «Ӧтувтчан изэрд». Мордваса университеткӧд орччӧн сулалысь ыджыд шӧр стрӧйбасӧ ставнас разьӧмаӧсь да сы пыдди воӧн-джынйӧнӧн кӧсйӧны лэптыны 14 судтаа выль университет стрӧйба. Сьӧмыс пӧ воӧма нин.
Университет йылысь колӧ пасйыны торйӧн, ӧд сэтчӧ уджмогӧн и ветлі. Сійӧ зэв ӧдйӧ быдмӧ! Буретш менам волытӧдз эштӧдӧмаӧсь кыпӧдны кык ыджыд стрӧйба: 9 судтаа Национальнӧй культура институт да Культура да сяммич (искусство) двореч. Буретш вӧлі факультетъяс да мукӧд служба сэтчӧ вуджӧны, выль ота удж вежӧсъяс да аудиторияяс овмӧдӧны. Пыралі тшӧтш нимкодясьны выль велӧдчаніннас. Орччӧн сулалысь дворечас позяс нуӧдны кыпыд рытъяс, концертъяс да ордйысьӧмъяс. Бур ног веж петіс. Сӧмын ӧтитор шензьӧдіс: выльлаас местаыс абу сюрӧма филология факультетыслы, кытӧн велӧдчӧны эрзя-мокша кывъяс туялысь студентъяс.
Пукалі дорйысьӧм вылын. Докторлысь диссертация дорйис Андрей Данилович Каксин, хант кыв туялысь ӧти тӧдса. Бура дорйысьӧм бӧрас кытшовті уличьясӧд. Казялі уна юӧр — конькиӧн став Россияса ордйысьӧм вылӧ корӧмъяс. Вӧлӧмкӧ, кыпӧдӧмаӧсь сэтшӧм бур йиа двореч, мый позьӧ сэні нуӧдны татшӧм тшупӧда венласьӧмъяс. Волі тшӧтш некымын во сайын кыпӧдлӧм сэтчӧс национальнӧй драма театр дорӧ. Керкаыс дзик на выль кажитчӧ. Афишасьыс тӧдмалі: театрыс уджалӧ тыр ӧдӧн, пуктӧны весиг рочысь вуджӧдӧм спектакльяс, шуам, Алексей Толстойлысь. А ӧд дас вит во сайын на мордвалӧн аслас кывъя театрыс эз вӧв. Ветлі тшӧтш сэтчӧс шӧр небӧгкудйӧ, видзӧдлі выльӧн петӧм книгаяс да газет-журналъяс. Видзӧдалі найӧс да казялі ӧтитор: сэні «пӧльтӧны»-кыпӧдӧны ассьыныс президент Н. И. Меркушкинӧс. Быд газетын зэв уна сы йылысь гижӧдыс, кытчӧ ветлӧма, кодкӧд сёрнитӧма, мый шуӧма. Со и «Россия» телеканалса журналист Сергей Брилев Меркушкинлысь ыджыд интервью босьтӧма, Мордовиялы сиӧм «Федерация» нима торъя петас пӧ дасьтӧ. А, гашкӧ, збыльысь зэв унатор вӧчӧ тайӧ мокша-мордва аймортыс аслас чужанінлы. Гижӧны, 2018-ӧд воӧ пӧ Россияын лоас футболысь став муса ордйысьӧм, мунас 13 карын, тшӧтш и Саранскын. Сідзкӧ, федерациясянь виччысьӧны лыдтӧм сьӧм, сэк кежлӧ бара унатор кыпӧдасны.
Быд воськолысь тӧдчӧ тайӧ муыслӧн сӧвмӧм-вежсьӧмыс, тшӧтш и сэтчӧс кывъя прессаысь. Шуам, сэні 2002-ӧд восянь пондӧмаӧсь йӧзӧдны эрзя кыв вылын том йӧзлы литература журнал, нимыс «Ратор», кутшӧмкӧ ю ним серти шуӧмаӧсь. Челядьлы эрзя кывъя «Чилисема» («Асъя кыа») журналыс 32 лист бока, 4 печатнӧй лист ыджда. А миян озыр республикаын «Би кинь» сӧмын 16 лист бока (йӧзӧдан ыдждаыс кык пӧв ичӧтджык).
Позьӧ унатор на лыддьӧдлыны и ясыда гӧгӧрвоан: дыр кад чӧж узьысь Мордовия бӧръя воясас сӧвмӧ вӧвлытӧм ӧдӧн. Кызвыннас Москваысь пычкӧм сьӧм вылӧ, ӧд сэтчӧс веськӧдлысьяс оз яндысьны шуны ас мусӧ дотация босьтысьӧн да кужӧмӧн корӧны сьӧмсӧ водзӧ сӧвмыны, ас йӧзыслысь олӧмсӧ бурмӧдны.
