ЧУЖАН КЫВ — МЕНАМ ОЛӦМ ДА ВӦТ
Кадыс тай кыккокйыв лэбӧ. Тайӧс быдлунъя олӧмад, ас котырын ноксиг-быдтысигад он и казявлы, но та йылысь ӧтторъя индалӧны тӧдса йӧзлӧн тшупӧда кадпасъяс. Со и кыдзкӧ тӧдлытӧг матыстчӧма, некодлысь юасьтӧг да водзвыв висьтасьтӧг, Е. А. Игушевлы 70 арӧс тыран луныс. Вежӧра коми йӧз пӧвстысь коді тайӧ мортсӧ оз тӧд? Оз кӧ тӧд, дерт, кывліс радиоысь, аддзыліс серпаскудйысь. Асьным ми 33 во нин тӧдсаӧсь тайӧ мортыскӧд да вермам висьтавны сы йылысь ог этша бурсӧ.
Евгений Александрович Игушев чужлӧма ылі войвывса Сосногорск районын 1939 вося рака тӧлысь 11 лунын му вӧдитысьяслӧн семьяын. Ичӧтдырыс абу гажа вӧлӧма: мунӧма Айму вӧсна вир кисьтана ыджыд тыш. Тайӧ тыш вывсьыс айыс бӧрсӧ абу воӧма, усьӧма чорыд косьын. Быдтӧма зонкаӧс ассьыс пиӧс моз дядьыс.
Ыджыд тыш помасьӧм бӧрын коми сиктад олӧмыс эз кокняв, йӧзыс тшыгъялісны, кӧть и ныр вылӧ усьмӧн зілисны-уджалісны. Дерт, ай-мамъяс ас йылӧмыслы пӧтӧса олӧм кӧсйӧны вӧлі, ышӧдӧны вӧлі мунны кытыськӧ мӧдлаысь бурджык удж корсьны. Школа помалӧм бӧрас Женя Игушев пырӧ велӧдчыны Ухтаса горнонефтянӧй техникумӧ, босьтӧ мусир перъян мастерлысь уджсикас. Буретш кольӧм нэмса 50–60-ӧд воясӧ Коми муысь мупытшса озырлунъяссӧ медъёна корсьӧны вӧлі, та понда уна коми ныв-зон лоис геологӧн, мусир-биару перйысьӧн. Ӧти гожӧмӧ Ухтаса студентъясӧс ыстӧмаӧсь практикуйтчыны Удмуртияӧ мусир перъян бурӧвӧйӧ. Том зон сійӧ кадсяньыс кӧдзалӧма мусир перъян уджысь, аддзылӧма ас синнас мусин да вӧр-ва няйтӧсьтӧмсӧ, сьӧкыд няйт удж вӧчысьяслысь ичӧт культурасӧ да. Сэки жӧ писькӧс том морт казялӧма орчча сиктъясысь дзик коми кыв кодь сёрни, ӧткодь кывъяс, кывтэчасъяс, шыяс (нянь, льӧм, выль, зарни, тулыс, тури да мукӧд). Вӧлӧмкӧ, тадзи сёрнитӧны удмуртъяс, комилы медся матысса войтыр. Игушевлӧн став юрвежыс вежсьӧма, кӧсйӧмыс лоӧма дзик мӧд — велӧдны кывъяс, коми да ордвуж войтырлысь культура, пырӧдчыны филологияӧ.
1957 воын техникум помалӧм бӧрын зон оз мун ыджыд сьӧм дорны, а медводдзаысь воас сэки ичӧт на Сыктывкарӧ да пырас велӧдчыны Коми пединститутӧ история-филология факультетса коми юкӧдӧ. Сэки коми кыв да литература велӧдан группаас босьтлӧмаӧсь сӧмын 12 мортӧн, матӧ став студентыс велӧдчылӧма нёль во, диплом уджъяс абу дорйылӧмаӧсь. Чужан кывлысь гусяторъяс тӧдмавны кӧсйӧмыс Евгений Игушев студентлӧн чужӧма буретш сэки. Ачыс казьтывлӧ, мый сэкся кызвынсӧ пу керкаа да асвальттӧм уличаяса, пу москияса Сыктывкарын унджыкыс сёрнитлӧмаӧсь комиӧн, карса школаясас велӧдӧмаӧсь на коми кыв. Студентъяслӧн олӧмыс вӧлӧма гажа: быд ар отсасьӧмаӧсь колхозъяслы, уджавлӧмаӧсь субӧтникъяс вылын, ветлывлӧмаӧсь драмтеатрӧ коми спектакльяс видзӧдны. Сэки Игушевлы мойвиӧма ӧти группаын велӧдчыны Юрий Рочевкӧд да Люция Безносиковакӧд, кодъяс сёрӧнджык лоисны филологияса кандидатъясӧн.
Велӧдчан кадыс лэбыштӧма зэв ӧдйӧ. 1963 восянь 1969 воӧдз Е. А. Игушев уджалӧ Изьва районса школаясын, велӧдӧ челядьӧс чужан кывйӧ. Сійӧ кадколастас том велӧдысьӧс босьтлӧны армияӧ, служитны ковмӧма Шӧр Азияын, кӧні медся жар. Ӧти сайын кывзӧма аслыспӧлӧс узбек сёрни, казялӧма кутшӧмсюрӧ ӧткодьлун коми кывкӧд, шуам, няньсӧ сэні шуӧны нон. Писькӧс том мортыд унатор йылысь мӧвпавлӧма, и окота лоӧма пыдісяньджык пырӧдчыны кывъясӧ, абу сӧмын рочӧ. Изьва районса Гам сиктын уджалігас том велӧдысь гӧтрасьӧма Альбина нима изьватас ныв вылӧ, овмӧдчӧмаӧсь ӧтлаын. Вера нывныс чужӧма сэні.
Сӧмын Евгений Александровичӧс век ёнджыка кыскӧма тӧдӧмлунӧ, зэв окота вӧлӧма велӧдчыны водзӧ. 1969 воӧ Е. А. Игушев воӧма Сыктывкарӧ да пырӧма наукаяс академиялӧн Коми филиалса заочнӧй аспирантураӧ. Босьтӧма туявтӧм на тема — чужан изьваса сёрнисикасысь туявны рочысь босьтӧм кывъяс, налысь аслыспӧлӧслунсӧ, коми сёрниын вежсьӧмсӧ да сёрникузяын бергалӧмсӧ. Тӧдса ӧд: изьватас ёна волысьӧмаӧсь войвывса рочьяскӧд да босьтӧмаӧсь насянь вель уна кыввор, шуам кӧть, рӧбэта «удж», назём «куйӧд», вачег «кушенча», гресь «няйт», курник «черинянь» да мукӧд. Туялан юрнуӧдысьнас сылӧн лоӧма нималана коми кывтуялысь да кывбуралысь, уна муын паськыда тӧдса Илля Вась (В. И. Лыткин), коді олӧма Мӧскуаын. Том аспирантлы сэки ёна мойвиӧма — сійӧс мӧдӧдӧмаӧсь дасьтыны диссертациясӧ Мӧскуаӧ, а удждонсӧ ыстӧмаӧсь сэтчӧ. Сӧвет канмуса юркарын некымын воыс лоӧма Игушев ёртлы ыджыд велӧдчӧмӧн, сэні сійӧ азыма велӧдӧ венгр кыв, регыд сэсся кужӧ нин вӧлӧм сёрнитны маддяр ногӧн. Аспирантура помалігкежлас кандидат ним вылӧ диссертацияыс вӧлӧма дась нин. И 1973 вося рака тӧлысь коймӧд лунӧ Эстонияса Тарту карын, сэтчӧс нималана важ университетын Евгений Александрович лючки-бура дорйӧма ассьыс диссертациясӧ. Донъялӧмаӧсь уджсӧ профессор Пауль Аристэ да славист, филологияса кандидат Саватий Смирнов.
Сыктывкарын наукаса том кандидат водзын воссьӧмаӧсь выль позянлунъяс: буретш воӧн водзджык Сыктывкарын лӧсьӧдісны ас университет, кытчӧ ёна колӧны вӧлі велӧдысьяс. Евгений Александрович дыр мӧвпавтӧг бӧрйӧма университетын велӧдысьлысь уджсӧ да абу ворссьӧма. Аслас этшнас ӧд сійӧ медводз велӧдысь, том йӧзлысь вежӧр ӧзйӧдысь да налӧн ыджыдджык ёрт.
Сыктывкарса канму университет вӧлі котыртӧма, позьӧ шуны, некутшӧм подувтӧг, ставсӧ кыпӧдӧмаӧсь-судзӧдӧмаӧсь, лӧсьӧдӧмаӧсь выльысь, дерт, Ленинградса университетсянь ыджыд отсӧгӧн. Коми юкӧдӧ сетӧмаӧсь пединститутысь 1955 вося
Е. А. Игушев сэки вель уна гижӧма тшӧтш уна йӧзлы лыддьӧм вылӧ быдсяма уджсӧ: «Югыд туйӧ» да «Войвыв кодзулӧ» статьяяс, коми кыв йылысь небӧгъяс — «Тайӧ муса кылӧн чой-вок сёрнитӧны...» (1983), «Чужан кыв — менам олӧм да вӧт» (1988), «Чужан кывтӧ он ньӧб» (1994), «Коми кывйыс гажаджык на биысь» (1998), «Вок кывъяс» (2001). Уна велӧдысьлы да студентлы найӧ восьтісны синнысӧ коми кыв вылӧ, сетісны лача, нимкодьлун, сійӧс пыддиалӧм. Быд лист бокын тӧдчӧдӧма мам кывлысь мичлунсӧ, винёвлунсӧ, юӧртны-донъявны гырысь позянлунъяссӧ.
Университетын Евгений Александрович быдмӧма ассистентсянь профессорӧдз, сьӧкыдлунъяс вылӧ видзӧдтӧг 1990 воӧ гижӧма да дорйӧма докторлысь диссертация. Сылӧн темаыс вӧлӧма «Коми кывйын морфология категорияяслӧн стилистика». Удитӧма Е. А. Игушев тайӧ уджсӧ дорйыны Тартуса университетын Эстониялӧн асшӧрлун тшук босьттӧдзыс. Выльторйыс темаас вӧлӧма зэв уна, ӧд Россияса финн-йӧгра кывъяслысь стилистикасӧ сэк кежлӧ, позьӧ шуны, эз на вӧв туялӧма дзикӧдз. Дорйысигас уджсӧ вылӧ донъялӧмаӧсь оппонентъяс, сӧветӧ пырысь профессоръяс. Выль доктор регыд лоӧма университетса профессорӧн да выль вынӧн велӧдӧма да водзӧ туясьӧма. 1990 восянь Е. А. Игушевӧс библия вуджӧдан институтын уджалысьяс корӧмаӧсь вуджӧдны Ен небӧгъяс, медводз бур юӧръяс, евангелльӧяс.
Е. А. Игушев олӧм чӧжыс велӧдӧ кывъяс, коми да роч кыв тӧдӧмыд кывтуялысьлы зэв этша. Школаас да институтас бура велӧдӧма немеч кыв, томдырйиыс — эсперанто, Венгрияын да Финляндияын курсъяс вылын венгр да суоми кывъяс, сэсся ачыс нин — удмурт, манси да ханты кывъяс.
2003 вося вӧльгым тӧлысьӧ профессор Игушев эновтӧ Коми му да вуджӧ овны и уджавны Сибырӧ, сӧмын на котыртӧм том Йӧгра канму университетӧ. Олӧмыс сылӧн татшӧм ногӧн кыкпӧвъёвтчис, бара сійӧ пондіс кыпӧдны ӧні нин мӧд университет, котыртны ханты да манси том йӧзӧс велӧдӧм. Колӧ шуны, мый войдӧр Йӧгра томулов ветлывлӧмаӧсь велӧдны ас кывсӧ да литературасӧ Ленинградӧ, ӧнія Петыркарса А. Герцен нима пединститутӧ (ӧні педуниверситет). 2001 воын Ханты-Мансийскын котыртӧм выль университетсӧ кыпӧдӧмаӧсь дзик выльысь, Европаын моз ыджыд кыпыд стрӧйба мичмӧдӧ карсӧ.
* * *
Аслас ыджыд туялан авторитет вӧсна Е. А. Игушевӧс бӧрйылісны Ижевскса да Петрозаводскса университетъясысь диссертацияяс доръян сӧветъясӧ. Ачыс уна во нин веськӧдлӧ аспирантъясӧн, петкӧдӧ паськыд туй вылӧ наукаса выль кандидатъясӧс, унаысь ачыс донъялӧ доръяна уджъяссӧ.
Кузь нэм да бур шуд, дона да пыдди пуктана Евгений Александрович!
