ЛАЧАНЫМ ЭЗ НА КУС

Миян республикаӧ волысьяс медводдза видзӧдлас серти кокниа вермасны воны мӧвпӧ, мый ми воклы, коми вужвойтырлы, быттьӧ и норасьнысӧ ёнасӧ немтор вылӧ. Кабала вылад ӧд, документъяс серти кӧ, ставыс быттьӧкӧ шыльыд-мольыд, лючки-бур. Коми Республика — Россиялы «вир сетысь — донор», шӧр удждоныс тані вель ыджыд, орчча дінмуяс серти унджык нажӧтка позьӧ босьтны. Веськӧдлан котыр пӧсь петтӧдзыс уджалӧ-мырсьӧ и. Та йылысь быд лун юӧртӧны газетъяс, серпаскуд пыр ӧтторъя петкӧдлӧны веськӧдлан котырлысь зіль уджсӧ. Со, збыльысь пӧ кутасны коркӧ Белкомур кӧрт туй нюжӧдны, сёрнитӧны тайӧ «коми БАМ» йывсьыс во дас вит нин. Сэсся во нёль-ӧ-вит мысти пӧ уна сиктӧдз воас биару. Но мыйла сійӧ эз во ёна водзджык? Перйӧны ӧд сійӧс Коми муын 60-ӧд вояссянь нин.

Но збыль вылас, торйӧн нин сиктса коми йӧз, олӧны зэв на сьӧкыда. Чорыд веркӧса туйяс абуӧсь весиг каръяс да юрсиктъяс костын. Удораӧ, шуам, ветлӧны гожӧмнас зэв лёк туйті Кардор обласьт пыр. Россияса Думаӧ бӧрйысьӧм водзвылын чинаяс ёна ошйысисны гырысь вермӧмъясӧн. Тадз нин, тыдалӧ, Россияас вужъясьӧма — ошйысьтӧг оз позь овны. Ме помнита да кольӧм нэмса 60-ӧд вояс шӧрын ошйысьлісны, регыд пӧ Америкаӧс панъям да коммунизмӧ пырам. Век на со пырам...

Чӧвтлыны кӧ видзӧдласнымӧс Коми Республикаса Оланподулӧ, сэтысь лыддям зэв бур кывъяс сы йылысь, мый республика видзӧ да сӧвмӧдӧ коми войтырлысь оланногсӧ да культурасӧ. А кывъяс йылысь оланпасын и дзик нин мойдын моз, ыштӧкӧ коми ветлӧ каналан кыв туйын. Рочкӧд ӧти тшупӧдын. Дерт, гӧгӧрвоана: тайӧ кабалаыс сӧмын мича кывъяса куд, а збыль олӧмас этшатор на вежсис бурланьӧ.

Медводз видзӧдлам миян чужан Сыктывкар вылӧ, петалам шӧр туйясӧ да уличьясӧ. Ас йӧзлысь сьӧлӧмсӧ шонтӧны тшӧтш и комиӧн гижӧм улич нимъяс да ӧдзӧсдорса пӧвъяс. Уналаын комиӧн пасйӧма учрежденньӧ нимъяс да налысь уджалан кадсӧ. Но ӧд тайӧ тадзи вӧлі нин дас во сайын, а водзӧ сӧвмӧмыс оз зэв тӧдчы. Бурторйыс эськӧ неуна да эм: казьтылан пӧвъяссӧ кык каналан кывйӧн вӧчӧны, шуам, неважӧн Зосима Панев паметьлы сиӧм роч-комиа гижӧда пӧв ӧшӧдісны Печать керка стенмын. А став мукӧд гижӧдыс сӧмын рочӧн на, кӧть Сыктывкарын олысьяс пӧвстын коми йӧзыс коймӧд пайыс. Ыджыд гажъясӧн, Выль воӧн чолӧмалан гижӧдъяс весиг век гижӧны рочӧн. Радио да серпаскуд пыр республикаса олысьясӧс чолӧмалӧны бара сӧмын рочӧн. Тадзи вӧлі и кольӧм во помын. А тайӧ кывъяс йылысь оланпас торкалӧм нин! Сӧмын тай видзӧдысьыс, чорыд кыв шуысьыс, тшӧктысь-туйдӧдысьыс вылыс веськӧдлысьяс пӧвстын абу.

Бӧръя кадас юркарным вежӧ чужӧмбансӧ — кыпӧдӧны выль мича керкаяс, наӧ поздысьӧны лыдтӧм фирма-лавкаяс. И ставныслӧн нимыс абу коми. Дурӧны, пукталӧны роч, англия да мукӧд мудорсайса кывъяс-нимъяс: «Села», «Ив роше», «Панда», «Норд», ӧтсяма «Ассорти», «Эльдорадо» да «Ням-ням». Роч ни коми йӧзлы найӧ немтор оз висьтавны, шыпас чукӧр дай ставыс. Шуам, кар шӧрын восьтӧмаӧсь выль туйморт керка, нимыс «Авалон». А кыдзи вежӧртсьӧ тайӧ кывйыс, некод оз тӧд. Абу Вавилон ни немся, абу татчӧс руа кыв дай ставыс. Ветлӧй Киров либӧ Вӧлӧгда обласьтӧ, сэні серпасыс ӧткодь. Татчӧс коммерсантъяслӧн лавкаясыс (овъяс сертиыс казялан) абу жӧ коми нимаӧсь, весигтӧ сиктъясын, юргытӧм да дӧнзьӧм нин «Уютъяс», «Березкаяс» да «Русьяс». А ӧд мыйта лӧсялана, юргана да мича коми кывйӧн позьӧ нимтыны сійӧ жӧ вузасянінъяссӧ. Шуам, айловъяслы паськӧм да шылльӧ-мылльӧ вузалан лавкалы бура лӧсяласны «Пера», «Туган», «Йиркап» нимъяс, аньяслы кӧмпась да баситчантор вузаланінлы туясны «Райда», «Мичань», «Оз тусь», «Мусалы», «Зарни ань». Коммерсантъяс оз гӧгӧрвоны, мый татчӧс кывъя нимыс выльджык, синмӧ шыбитчӧджык, сэтчӧ окотапырысь кежалас коми мортыс. Дай оз сӧмын коми, став татчӧс олысьыс.

Лӧсялӧ-ӧ Сыктывкарлы юркар нимыс, ыджыд культураа юркар-ӧ сійӧ миян коми вужвойтырлы? Олам со юркарын, но коми нимъястӧ тані ӧтдортӧны жӧ. Шуам, Мордовия Республикаса Саранск юркарын эм национальнӧй ресторан, сэтчӧс нима, эрзя-мокша йӧзкостса сёяна, серпаса да шылада. Миян татшӧмыс абу, но эм китайса, испанияса, италияса да уна мукӧд сикас кафе-ресторан. Татшӧм сяма кымын вӧлі сӧмын «Зарни ёль» ресторан, но сійӧ пӧдласис нин. Коми нога козин-сувенир вузалан лавкалӧн нимыс ныж — «Сувениры». Вузасянінъяс йылысь кӧ водзӧ сёрнисӧ нуӧдны, юркараным кольӧм во пӧдласис неыджыд, но вужвойтырлы зэв тӧдчана небӧг лавка. Нимыс пӧдлалӧмторйыслӧн вӧлі коми — «Востым». Та йылысь колӧ висьтавны унджык. Кыдзи тӧдса, республикаын лэдзисны асэмбуравны Коми небӧг лэдзанінтӧ, вузалісны сійӧс 200 сайӧ сюрс шайтысь коммерсант-аньлы. Тайӧ месаньыс дыр эз мӧвпав дай пӧдлаліс чуктӧс-барыш вайтӧмлун вӧснаыс тайӧ дзик ӧти вузасянінсӧ, кытысь позис ньӧбны татчӧс небӧгъяс, коми да роч кывъяӧс. И со ӧні республика пасьтала коми небӧг вузаланінъяс абуӧсь. Позьӧ та подув вылын шуны, ыштӧкӧ эм миян вужвойтырлы веськӧдӧм кутшӧмкӧ политика? Россияса некутшӧм мукӧд автономия республикаын татшӧмыс абу, медым сэтчӧс кывъя небӧг эз позь ньӧбны. Да, бур зэв, мый петӧны республикааным комиӧн да рочӧн выль, колана да мича небӧгъяс. Но найӧс он на ни судзӧд, ни ньӧб. А ӧд ас небӧгӧн вузасьлісны век 20-ӧд вояссянь нин. Медводдза коми небӧг мышкас пыр пасйӧма сылысь донсӧ. Коми му пасьталаысь волывлісны Сыктывкарӧ да ньӧбавлісны ас кывъя небӧгъяс, весиг медся сьӧкыд кадӧ. Айму вӧсна Ыджыд тыш мунӧ, вӧрӧг сулалӧ Мӧскуа да Сталинкар дорын. А Сыктывкарын йӧзӧдӧны небӧгъяс да вузасьӧны наӧн. Тшыг 50-ӧд вояс, олӧмыс карын и сиктын судзсьытӧм, гӧль, но коми сиктъясӧ ысталӧны вузӧс вылӧ Яков Рочевлысь да Василий Юхнинлысь романъяс, Висер вожса мойдъяс, уна вуджӧдӧм небӧг. 70–80-ӧд воясӧ быд гырыськодь сиктын вӧлі небӧг лавка, эз сӧмын юркарын. Сӧвет кадас бурыс вӧлі эз этша, кыдз кӧть важсӧ эз пинявлыны кодсюрӧ. И со XXІ-ӧд нэмын ставыс киссис-дудіс, республикаын эз коль ни ӧти коми небӧг лавка. Дерт, тайӧ мисьтӧм серпассӧ кыдзкӧ колӧ бырӧдны, вочасӧн веськӧдчыны бӧр важас, ловзьӧдны коми небӧгӧн вузасьӧмсӧ.

Миян войтыр бурӧ эскысьӧсь, лачаным эз на кус. Со неважӧн коми йӧзлӧн ӧкмысӧд съезд юркарын муніс, сэні гижысь котырӧн веськӧдлысь Елена Козлова сёрнитӧма коми небӧг лэдзанін ловзьӧдӧм йылысь, чина юралысьяс кывзӧмаӧсь сійӧс. И со бара лача ыпмуніс, гашкӧ, мытшӧдсӧ позьӧ бырӧдны. Позис тай восьтыны кольӧм во «Коми йӧзкостса радиолысь» выль редакция. Колӧ сӧмын паськӧдны сылысь шысӧ республика пасьтала радиогыяс пыр, медым вермисны кыйны найӧс дзик быд пельӧсын. Со тай FM-радиоыс Марий Эл республикаын тшӧтш сынӧдті паськалӧ, а оз сӧмын сутуга туйӧд.

Кыптӧ юркарын вель ӧдйӧ выль драма театр. Гашкӧ, сэтысь коркӧ позяс выль коми спектакъяс видзӧдны-кывзыны. Ловзьӧдісны бӧр Войтыркост политика министерство, тайӧ тшӧтш воськов водзӧ. Гашкӧ, коми кыв сӧвмӧдӧмыс некымын во коставлӧм мысти водзӧ ӧддзас. Бурас эскӧмыс тай пыр на шонтӧ сьӧлӧмнымӧс.