ТОМСЯНЬЫС НИН ВӦЛӦМА «ВАРЫШ»

2000-ӧд воӧ Сыктывкарын, Коми небӧг лэдзанінын, чужан кыв вылын петавліс Коми мулӧн история йылысь «Коми нэм» небӧг. Медводдзаысь на татшӧм уджсӧ лэдзлісны сэки эз рочӧн, а вужвойтыр кывйӧн. Сӧмын петан лыдсӧ небӧгыслы урчитӧмаӧсь вӧлі сӧмын сюрсӧс, матӧ миллион йӧза республикалы тайӧ, дерт, зэв этша. И тайӧ небӧгыс разалӧма зэв ӧдйӧ.

Дзик на неважӧн меным, кыдзи тайӧ небӧгсӧ дасьтысьясысь ӧтилы, Мӧскуаысь воис Елизавета Григорьевна Артемовасянь сераку (письмӧ). Лыддьӧма аньыд «Коми нэмсӧ» Мӧскуаын Коми Республикаӧс петкӧдланінса небӧгкудйысь босьтлӧмӧн. Тайӧ серакусӧ лыддигӧн шемӧсми: гижӧма сійӧс нималана йӧзӧс тӧдысь да юрвежас унатор кутысь нывбаба. Сета водзӧ Е. Артемовалысь письмӧсӧ дженьдӧдӧмӧн.

«Ме торйӧн эг пуктыв мог сетны дон тіян велӧдчан отсӧгныдлы. Пасъя сӧмын меным медся матыссасӧ. Шуам, «Йӧзӧс велӧдӧм» юкӧнын колӧ эськӧ вӧлі пасйыны ӧти мортӧс, коді зэв унатор вӧчис коми йӧзӧс югдӧдӧмын — тайӧ войтырӧс велӧданінъясса инспектор В. В. Кичин. Чужлӧма сійӧ Вӧлӧгдаын. Старовскийкӧд ӧтлаын унатор вӧчлӧма земствоын на. А ми тӧдам на, мый колян нэм заводитчигӧн зіля кыпӧдлісны школаяс, бурдӧдчанінъяс Коми му пасьтала. Ме ачым татшӧм школаясас вӧвлі.

Кичиныс инспекторавлӧма уна во. Ме сійӧс помнита менам мамлӧн (А. А. Маеговалӧн) казьтылӧм серти. Мамӧй бура тӧдлӧма Кичинсӧ да висьтавліс кыдзи бур велӧдысь да эскӧдана морт йылысь.

Окотапырысь лыдди и 20–30-ӧд воясӧ культуралӧн сӧвмӧм йылысь. Зэв буртор казялі — торйӧн гижӧма и мам серти менам дядь А. А. Маегов йылысь («Варышлӧн бӧръя лэбзьӧм»). Кӧсъя сӧмын пасйыштны, мый Философия институтын да «Под знаменем марксизма» журналын уджалӧмысь кындзи сійӧ велӧдлӧма и М. Фрунзе нима военнӧй академияын. Сэні и сетлӧмаӧсь сылы профессор нимсӧ. Тайӧ письмӧас ыста тшӧтш и миян семьяса альбомысь миянӧдз кыдзкӧ воӧм ӧти фотосерпас. Сэні А. А. Маеговӧс фотокамераыс серпасалӧма Мусярса медводдза тыш вылӧ тшук мунтӧдзыс, фотоснимок мышкас сійӧ сиӧма бур кывъяс менам сэки челядя нин мамӧйлы. Том морт сэсся вуджӧма став мувыв курыдторсӧ, кыдзи тайӧ миян муын став медбур йӧзыс.

Меным сійӧ кольӧма паметьӧ кыдзи шмонь сора морт, дзик Виктор Савин кодь вӧлі. Такӧд тшӧтш вӧвлі синмӧ шыбитчана мичлуна айлов.

Ӧні ме коли ай-мамлӧн кык ыджыд семьяысь медбӧръя морт. Олі зэв кузь да сьӧкыд олӧм. Инмисны меным 30-ӧд воясся тшыгъялӧм да Сталин дырся дзескӧдӧмъясыд, С. М. Кировӧс виӧмсянь заводитчӧмӧн (миянын медводдза шобсьӧмыс вӧлі 1934-ӧд воын). Сэсся заводитчис Айму вӧсна тыш. Со и став менам томдырӧй».

Тайӧ пӧрысь коми эньловыслысь гижӧдсӧ лыддьӧм бӧрын син водзад сувтӧ Аймулӧн дзоньнас 20-ӧд нэмся историяыс, став аслас дзугнас да сьӧкыдлуннас. А видзӧдлан кӧ ыстӧм фотосерпассӧ, аддзан сэтысь ясыд чужӧма, вежӧра синъяса том мортӧс, ыджыд тыш-косьӧ уськӧдчыны дась да варыш кодь синвидзӧдласа том апичерӧс. Збыльысь, А. А. Маегов томсяньыс нин вӧлӧма «Варыш».