ИНӦДЫС МИЯН ВАЖӦН НИН ЭМ
Олег Уляшевлы восьса вочакыв
«Коми муын» май 28 лунӧ петаліс О. Уляшевлӧн восьса шыӧдчӧм уна йӧз дорӧ, тшӧтш, дерт и, сійӧ миянлы инмӧ, «Выль кыввор» небӧг йӧзӧдысьяслы. Ылысянь заводитӧмӧн да кытшлалӧмӧн авторыс бӧр косӧ «Войвыв кодзувса» нёльӧд номерын йӧзӧдлӧм статья дорӧ, кӧні пӧ сёрнитӧма «коми кыв вылын эксперимент йылысь» да вӧзйӧма ассьыс кутшӧмкӧ мӧвпъяс. Тайӧ сідз шусяна сылӧн «мӧвпъяс» йывсьыс ми торйӧн нуӧдам сёрнисӧ асланым гижӧдын сійӧ жӧ «Войвыв кодзулас», а ӧні вочавидзам Уляшевлӧн некымын юалӧм вылӧ.
Сійӧ юалӧ, кыдзи коми кывйыс пӧ лоӧма некымын мортлӧн постатьӧн, мыйла пӧ некымын морт босьтӧма ас вылас чужан кыв да сыӧн вӧдитчӧм вылӧ монополиясӧ, коді пӧ сетӧма налы Уляшев нимсянь жӧ кывсӧ помавны?
Вочавидзтӧдз вӧчам ӧти стӧчмӧдӧм: выль коми кывъяс вӧзйысьыс немся абу «некымын морт», а уна йӧз. Сӧмын термино-орфографическӧй комиссияын 1994 восянь дас кык во чӧжӧн уджавліс 50 сайӧ морт.
Тайӧ комиссияас ас кадӧ зілисны Г. Юшков, И. Торлопов, Г. Беляев, В. Ляшев, Г. Бараксанов, ӧні сэнӧсь В. Тимин, М. Плоскова да мукӧд. «Выль кыввор» небӧгӧ пыртӧма 1.700 юркыв, и ставсӧ найӧс вӧзйисны да пыртісны ас сёрни-гижӧдас миян коми йӧз, гижысьяс да журналистъяс, велӧдысьяс да туялысьяс. Ставнас кывкудйӧ пасйӧма выль кыввор пыртысьяслысь 61 ним-ов. Таысь кындзи сетӧма небӧг да газет-журналлысь 21 ним. Со тэныд, Олег Уляшев, и «кык мортлӧн вежӧрыд». Выль кыввор чужтысьыс зэв уна, и ставныс найӧ комияс, абу кытыськӧ усьӧм либӧ ысталӧмъяс. Али найӧ оз пырны коми войтырӧ нин?
Кыввор вежсьӧ-выльмӧ быд кывйын, и вежӧны тайӧс торъя йӧз. Буретш налӧн и эм тырвыйӧ инӧд (право) артмӧдны выль кывъяс, пыртны важ кывъясӧ выль вежӧртас. И нинӧмла юасьны авторлысь, позьӧ оз тадзитӧ гижны-шуны, позьӧ оз вӧзйыны сійӧ либӧ мӧд кыв али оз нин позь. Быд морт гижӧ ас ногыс, ачыс кыв вылас медыджыдыс. Ӧд А. Пушкин эз юасьлы некодлысь, кыдзи колӧ гижны, М. Шолохов эз корлы виза И. Сталинлысь, Г. Юшков да В. Тимин эз шыӧдчывны Ю. Спиридонов дорӧ. Сӧмын тай мыйлакӧ О. Уляшев тайӧс некыдз оз гӧгӧрво, ачыс кӧть филологияса кандидатӧн шусьӧ.
Кыв выльмӧдны водзмӧстчӧм вылӧ тырвыйӧ инӧд эм и коми кыв комиссиялӧн. Буретш тайӧс официальнӧя вынсьӧдӧма «Республикаса термино-орфографическӧй комиссияса положениеын», тайӧ сылӧн шӧр могъясысь ӧти (документсӧ примитӧма 1994 вося апрель 25 лунӧ Коми Республикаса Министръяс Сӧветӧн).
Кывворсӧ выльмӧдны инӧд эм комиӧн быд сёрнитысь-гижысьлӧн, ӧд кывйыс абу ӧти мортлӧн эмбур (шуам, Уляшев Олеглӧн), а миян ӧтувъя озырлун. Вежӧра йӧз, интеллигенция киын тайӧ век сӧвмантор, тайӧ абу мумия ни енпӧв. Шуам, Геннадий Юшков аслас гижӧдъясас сымда нин выль кывтэчас да кыв пыртіс, мый сійӧс позяс повтӧг шуны кыв реформаторӧн. Мукӧд войтырлӧн татшӧм йӧзыс эмӧсь жӧ. Шуам, Удмуртияын уна выль термин вӧзйӧ филологияса кандидат да сэтчӧс кывбуралысь Вячеслав Шибанов. Сійӧ лӧсьӧдӧма литература туялӧмысь, философияысь, культурологияысь дзонь лексиконъяс. Водзмӧстчысь мортӧн жӧ вӧлӧма XX нэм заводитчигӧн нималана эст туялысь Йоханн Аавик, коді дзик выльысь лӧсьӧдӧма да вӧзйӧма ас войтырыслы некымын сюрс неологизм. И ӧнія эст кывйӧ на пиысь уна кыв вужъясьӧма-пырӧма. Дерт, сэки выль кыввор паныд мунысьыс уна жӧ вӧлӧма, но ӧні найӧс некод нин оз помнит. А сэкся неологизмъясыс бергалӧны сёрни-гижӧдын. Кыдзи тшӧтш комиын кывбур, лыдпас, эскыны, шыпас, дзоридз, вежон, аттьӧ да 20-ӧд воясын пыртӧм мукӧд выль кыв. Кывкӧрталам: кыввор озырмӧдны-паськӧдны миян ставнымлӧн эм тырвыйӧ инӧд (право). И дзик нин кольӧ гӧгӧрвотӧг, кыдзи кывъяс чужӧмсӧ, найӧс паськӧдӧмсӧ позьӧ нимтыны «кыв помалӧмӧн» (?!), О. Уляшев ног кӧ мӧвпавны, тайӧ шуӧмыс сылӧн дзик нин тӧлктӧм.
Бур эськӧ выльысь панлыны тайӧ сёрнисӧ во 15-20 мысти да видлавны, кутшӧм кывъяс пырисны, кутшӧм эз. Сӧмын сэки лоӧ тыдалана, пондасны оз коми войтыр сёрнитны выль сикас кывъясӧн. Видзӧдлам!
И нӧшта ӧти мӧвп. Коми кывйыслӧн эм ӧнія кадӧ кык туй — косьмыны-рочмыны да водзӧ сӧвмыны-ёнмыны, чужтыны выль кыввора озырлун. Ӧдйӧ вежласьысь олӧмас и коми кывлы колӧ ӧдйӧ сӧвмыны. Бӧрӧ косӧмысь некутшӧм водзӧс оз ло. Бурӧн колӧ донъявны миян кывйын чужан озырлунсӧ — выль кывъяссӧ. Ӧд найӧ ас пертасаӧсь, мылаӧсь да мичаӧсь: енби, шылад, айму, биару, оланподув, ордпу, вужвойтыр да уна мукӧд. Вайӧ огӧ нин сетчӧй рочмӧмлы да кыпӧдам ӧтувъя кывнымӧс ёна на вылӧджык.
