РОССИЯЛЫ НАУКАЫД ОЗ КОВ?
Г. Юшков аслас ӧти кывбурын вӧдитчӧ путиндыр выль кывйӧн, тадзи сійӧ пасйӧ ӧнія президенталан каднымӧс. И збыльысь, со Владимир Путиныд квайт во нин юралӧ ыджыд Россияын, а мӧвпышттӧг, лючки дасьтытӧг нуӧдан сідз шусяна реформаяслы помыс оз тыдав. А водзӧ кӧсйӧны ӧнія дорсьыс унджык на вежлавны.
Миян канмуын и йӧзыс, и веськӧдлысьясыс зэв аслыспӧлӧсӧсь, став Му шар пасьтала шензьӧны миян вылӧ. А мый, шензяна и эм. Квайт во сайын Россияса олысьяс бӧрйисны Президентӧ, ас вылас медыджыд мортӧ сэки дзик тӧдтӧм вӧвлӧм «гӧбӧшникӧс», кӧть сылӧн эз вӧв некутшӧм уджтас, ачыс дискуссия-венын телевизор пыр эз петкӧдчыв. Но мыйлакӧ миян йӧз эскисны тайӧ мортыслы. Некутшӧм сӧвмӧмджык канмуын эськӧ татшӧм тӧдтӧм морттӧ власьт дорас матӧ эз сибӧдны, а бӧрйисны эськӧ бурджыка тӧдса да ясыд уджтаса политикӧс.
Квайт во мысти пыр унджыкӧн, медводз пенсионеръяс да бюджетысь сьӧм босьтысьяс, пондісны вӧлисти синмасьны. Ӧд пенсия да удждон вӧліны ичӧтӧсь, и ӧні колины ичӧтӧсь. Содтӧд на таво тыр ӧдӧн пондісны вежны збыль кокньӧдъяссӧ сьӧмӧн. Во джын мысти нин ӧд тайӧ сьӧмторйыс немӧ пӧрас, ӧні сы вылӧ кило калбас да еджыд доз и шедыштӧ сӧмын. Но, гашкӧ, «чупа-чупс» нӧшта шедас.
А кыдзи мукӧд юкӧнын (отрасльын) реформаыс мунӧ? Шуам, наукаын. Мунӧ зэлыда да йӧзӧс дойданаа жӧ. Россияӧн ӧнія веськӧдлысьяс став рӧскодсӧ кӧсйӧны кыдзи позьӧ ёнджыка чинтыны. Медводз лӧсьӧдчӧны чинтыны Россияса наукаяс академияын мырсьысьяслысь лыдсӧ, шуӧны, ӧнія Россияыс пӧ оз вермы ас кошт вылас кутны та мында туялысь войтырӧс. А кымынӧс нӧ колӧ эськӧ кольнысӧ? Ӧні пӧ сэні уджалӧ 112 сюрс морт, на пиысь 56,8 сюрсыс — туялысь. А Россиялы пӧ тырмымӧн лоас и 40 сюрсыс, колӧ пӧ став туялысьсӧ та мындаӧдз чинтыны, а 2008 во кежлӧ пӧ чинтӧм йӧз тшӧт весьтӧ учёнӧйяслысь удждонсӧ вайӧдны 12 сюрс шайтӧдз. Тадзи реформаторъяс кӧсйӧны вӧчны, сэки пӧ 145 миллион морта Россияын 40 сюрс туялысьыс кутас бура овны, а наука вылӧ ӧні сетӧны канму кудсьыс сӧмын ӧти прӧчентысь неуна унджык сьӧм.
Ӧні нин тыдалӧ, мый чинтасьӧм помысь сӧвмӧдӧмӧ он во. Ӧні Россия зумыда кутчысьӧ Му шарын Сӧвет Союз кадӧ шедӧдӧмторъясӧн на: миян вына на медводз наука да йӧзӧс велӧдӧм, кужам на и ӧружие вӧчны да ентыколаӧ лэбавны, кутам на ядернӧй ӧружиеа тышка-вын. Став мукӧдторсӧ кисьтӧма лои, биару да мусир перъян овмӧсысь кындзи. Но кисьтасны кӧ наукаӧс, тайӧ кучкас быдторйӧ. А нӧшта ӧні нин сёрни мунӧ, пондасны пӧ чинтыны вылыс велӧдчанінъяслысь (университет-институтъяслысь) лыдсӧ, чинтыны канму кошт вылын уджалысь театръяс да циркъяс. И тадзи пӧ бырӧдӧма лоӧ гӧльлун да матыстчам оласногӧн ичӧтик Португалиялань.
Россияса веськӧдлысьяслы оз ков, тӧдӧмысь, асшӧр наукаяс академия, кӧсйӧны сійӧс медводз омӧльтны, а сэсся, гашкӧ, и бырӧдны дзикӧдз. Кывсьӧ, наука да йӧзӧс велӧдан министерствоын пӧ дасьтӧмаӧсь нин кабалаяс сы могысь, медым академиялысь институтъяс да стрӧйба-эмбурсӧ асавны, вузавны ставсӧ выль озыръяслы. Позьӧ пӧ сэсся институтъяссӧ «перепрофилируйтны» бар-салонӧ, вузасянін-пывсянӧ, боулинг-казиноӧ. Со кыдзи кӧсйӧны наукасӧ сӧвмӧдны.
И со воӧма Сыктывкарӧ, Коми наука шӧринӧ, индӧд — чинтасьны таво да локтан воӧ мездыны уджысь институтъясын уджалысьясӧс 30 прӧчентӧдз. Шуам, Кыв, литература да история институтысь вӧзйӧны 2005 воын чинтыны став йӧзысь дас прӧчентсӧ, а 2006 воӧ — дас вит прӧчентсӧ. Мый бурыс таысь лоас?
Сэк жӧ сідз шусяна «вынйӧра тэчасъясысь» йӧзсӧ рӧдмӧдӧны, быдсяма погон новлысьлӧн лыдыс пӧ и Россия пасьтала, и быд кар да республика-обласьтын ы-ы-ыджыд гусятор! ФСБ, армия, МЧС да милиция вылӧ пӧ канму кудйысь видзӧны нин матӧ коймӧд юкӧнсӧ, век содтӧны сэтчӧ служитысь лыдсӧ да налысь удждонсӧ. Сӧмын водзӧсыс таысь зэв ичӧт, мӧдарӧ на — став Му шарыс ӧні тӧдӧ роч мафияӧс, унаӧн полӧны волыны Россияӧ криминаллӧн да терроризмлӧн ыджыдалӧм вӧсна. Дай асьным тайӧс тӧдам зэв бура, ӧд матӧ быдӧнлысь бӧръя дас восӧ мыйкӧ да гусявлісны, шышкавлісны.
Тайӧ нӧшта на тӧдчӧдӧ сійӧс, мый канмуын культура, наука да йӧзӧс велӧдӧм чинтӧм помысь некутшӧм сӧвмӧм оз ло. Тайӧс кӧ вӧчасны «греф-кудринъясыд» ӧнія Президент веськӧдлӧм улын, дзоньнас Россияыд коктӧммас.
