КОР МИЯНӦС МЫЙКӦ ЫЗЗЬӦДӦ
Зэв аслыссикас кывкуд дасьтӧма филологияса доктор Цыпанов Йӧлгинь. Аслас сьӧм вылӧ лэдзӧм небӧгас сійӧ пыртӧма коми сёрниысь... видчанкывъяс.
Кыв туялысьяс уджалӧны унатор вылын: гижӧны роча-комиа, комиа-роча кывкудъяс, ӧткодялӧны коми кывсӧ удмурт, венгр, финн, эст рӧдвуж кывъяскӧд, дасьтӧны унджык сикас войтыр кыв шымыртан кывкудъяс. Шуам, 1985 воӧ Мӧскуаын лэдзлісны роча-комиа-венгра-финна-немеча-англияа сёрнитан небӧг, кодӧс сиӧма Сыктывкарын ставмирса финн-угор войтырӧс туялысьяслӧн VI конгрессвывса делегатъяслы.
А вот видчанкывъяс йӧзӧдана кывкудтӧ лои гижӧма медводдзаысь на, и сійӧ кыскӧ пельсадьсӧ верстьӧлысь и томуловлысь. Видчанкывйыд сёрниад чужӧ виччысьтӧг да артмӧ ыджыдджык горӧн. Кор миянӧс мыйкӧ шемӧсмӧдӧ, повзьӧдӧ либӧ скӧрмӧдӧ, ми горӧдам сэки. Та вӧсна и Цыпанов Йӧлгинь грамматикаысь «междометие» терминсӧ комиӧн шуӧ «горкывйӧн». И нимтӧ сійӧс зэв лӧсялана, ӧд ассьыным ыззьӧмнымӧс ми петкӧдлам ярскӧба, вомъёртлы да матігӧгӧрсалы сьӧлӧмнымӧс ректам бура кывмӧн!
Нималана кыв туялысьным аслас уджӧ чукӧртӧма вель уна видлӧг — 1900-ысь унджык, и абу сӧмын ывла вылысь кывлӧмасӧ, гижӧда ӧшмӧсъясысь тшӧтш!
Синмӧ шыбитчӧ, мый автор зільӧ пыртны кывкудйӧ видлӧгъяс медводдза коми гижысьяслысь, XIX нэмся Петыр Клочков кывбуралысьлысь:
Ӧгрӧпена эськӧ мича,
Сӧмын мамыс — еретнича.
Шогмана ныв Якунь Дуня,
Сӧмын рӧдвужыс квайт чуня.
Иван Куратовлысь тшӧтш бӧрйӧма:
Тшыглунысь да кӧдзыдысь
Лёк керкаӧ мунін,
Став мортвужсӧ янӧдысь
Лёк олӧмӧ сунін.
Вайӧдӧма видлӧгъяс и XX нэмся поэзияысь, шуам, Илля Васьлысь:
Мичыс нӧшта содӧ уна,
Дзирыд лоӧ шемӧс вой,
Кодыр дзик-дзик орччӧн муніг
Жмитан кӧзюкыдлысь сой.
Видчанкывъясын тыдовтчӧ коми йӧзлӧн важъя суседъяскӧд волысьӧм. Торйӧн кӧ, ненечьяскӧд, кодъясӧс ми нимтам яранъясӧн: яран — няйтпоз, порсь кодь няйт морт; кизьтӧм яран — кизявтӧм паськӧмӧн, восьса морӧсӧн ветлысь морт. А сідзжӧ йӧгракӧд (хантыкӧд да мансикӧд). Шуам: лёзь вогыль — пратясьӧм кузь юрсиа морт. Мансиӧс хантъяс да рочьяс нимтӧны вогулӧн.
Йӧгра — ханты да манси войтырӧн ӧтласа ним. Йӧгра йӧзкостса поэзияын, кыдзи и комиын, эм яг-морт, кодӧс ханты шуӧны менк, а манси — менкв. Мойдса тайӧ повзьӧдчысьыс олӧ вӧрын, сиктӧ волӧ сӧмын йӧзлысь олӧмсӧ торкны. Сыкӧд йӧгра войтыр вермасьӧны да ӧтувъя вынӧн вӧтлӧны кортӧм гӧсьтӧс.
Кыв туялысьяс шуӧны, мый йӧгра сёрниысь менк да менкв нимъяс пырлӧмаӧсь жӧ коми йӧз сёрниӧ да вочасӧн пӧрӧмаӧсь мокой, мокасьт да сё мокасьт горкывъясӧ.
Тӧд вылӧ пыр и воӧ Нёбдінса Витторлӧн «Аддзысьлан тай» кывбурыс:
Казьтылан тай, мокасьтӧ,
Кыдзи коркӧ окасьлі.
Йӧзкост сёрниӧ пырӧма уна дивитанкыв: дась нянь сёйысьӧс, йӧз пачын пуӧм-пӧжалӧмсӧ бырӧдысьӧс янӧданаыс. Шуам: кока туис — йӧз ордын нуръясьны радейтысь; горт выв чут — кулӧмаӧс кодралігӧн дась сёян-юанӧн номсасьысь.
Ӧткымын видчанкывйын ясыда тыдовтчӧ важъя оласногысь ловъя серпас. Босьтам изьватас сёрниысь сю поозег кывтэчас, кодӧн сералӧны быдторйысь ковтӧг полысьӧс.
Сю поозегыс — беддя полӧкалӧ (акань), кодӧс сувтӧдӧны нянь идраланінӧ, гумла вылӧ, повзьӧдчан пас пыдди, медым катша-рака эз кокавны кольтаысь тусьсӧ.
Ӧнія изьватас сю кывнад оз вӧдитчыны, сы пыдди шуӧны рудзӧг.
А лунвывса комиыд вӧдитчӧ. Сю кывйыс волӧма Изьва вожӧ, кор комияс XIV нэмсянь кутӧмаӧсь вешйыны войвывлань. Ӧні ни Изьваын, ни Коми му пасьталаын няньтӧ эз кутны быдтыны, сійӧс дасьӧн вайӧны шоныд муясысь. Но сю поозег кывтэчас кольӧма коми сёрниӧ важ вылӧмса казьтылан пасӧн.
Коми видчанкывворыс олӧмыскӧд тшӧтш сӧвмӧ. Уна татшӧм кывтэчас комиӧдӧны рочысь пырӧмасӧ. Шуам: роч
Мамыс кӧ оз босьт, идзас тьӧштшаӧй быть босьтас!».
* * *
Лыддьысьысьяс нимсянь аттьӧала Йӧлгинь Цыпановӧс быдӧнлы колана небӧг козьналӧмысь. Бур эськӧ вӧлі, войтырсикас министерство кӧ водзмӧстчас тайӧ небӧгсӧ лэдзны ыджыдджык тиражӧн, медым сійӧ воис и школаясӧ, и небӧгаинъясӧ. Сэки унджыкӧн вермасны нимкодясьны йӧзкостса культураысь да важ вылӧмысь тӧдчӧдӧм выльторъясӧн.
