ЧУЖАН КЫВ РАДЕЙТӦМӦН
Лӧддза-номъя 15 лунӧ тыри 60 арӧс Йӧлгинь Цыпановлы, кодӧс «Коми му» газет лыддьысь бура тӧдӧ кыдзи чужан кыв радейтысь-дорйысьӧс да став сьӧлӧмсяньыс сӧвмӧдны зільысьӧс!
Тайӧ авъя мортыс Россияса наукаяс академиялӧн Коми шӧринын уджалысь, филологияса доктор, ассьыс медыджыд могсӧ аддзӧ сыын, медым коми кыв быдлунъя олӧманым пыр ёнджыка нималіс, медым кыліс сійӧ эз сӧмын семья кост сёрниын, но и велӧдчанінын, уджаланінын, быдсикас контораын, медым юргис тшӧкыдджыка радио да телевизор пыр, петкӧдчис ӧтуввезйын.
«Коми муын» да «Йӧлӧгаын» Евгений Александрович Цыпанов ассьыс гижӧдъяссӧ йӧзӧдӧ Йӧлгинь Цыпанов ним улын, тадзи сійӧс ичӧтдырйиыс шулӧмаӧсь чужанінас — Визин сиктбердса Чипан грездас.
Тадзи жӧ ас кадӧ паськыда тӧдса коми гижысьяс да культура сӧвмӧдӧмын водзмӧстчысь войтыр гуся ним пыдди (псевдонимӧн) вӧдитчӧмаӧсь челядьдырся ёртъясысӧн пуктӧм нимъясӧн. Шуам: Варыш — Афанасий Андреевич Маегов, гӧрд комиссар, профессор, коми поэт; Жан Морӧс — Иона Тимофеевич Чисталёв, нималана коми поэт Тима Веньлӧн вок, коми шылад гижысь Прометей Чисталёвлӧн батьыс; Илля Вась — Василий Ильич Лыткин, профессор; Палалей Кальӧ — Каллистрат Фалалеевич Жаков, профессор; Кос Кабыр — Иван Ефимович Худяев, Выльгортысь петлӧм сӧветскӧй геолог, коми фольклор туялысь; Митрук Як — Яков Митрофанович Рочев, Изьваса гижысь...
Менам юр вежӧрӧ ёна мӧрччис Йӧлгинь Цыпановлӧн велӧдчыны торъя азымлуныс. 1977 воӧ Визинса шӧр школа помалӧм бӧрын томиник зонкаӧн сійӧ локтіс Сыктывкарса канму университетӧ коми кыв велӧдан факультетӧ зумыд тӧдӧмлунъясӧн: став пыран экзаменсӧ — коми сочинение, роч сочинение, коми кыв да литература да СССР-лысь история (юрысь висьталӧмӧн) сдайтіс «вит» вылӧ.
Медводдза курссяньыс Йӧлгинь Цыпанов заводитіс пырӧдчыны чужан кывлысь гусяторъяссӧ тӧдмалӧмӧ, и велӧдысьяслы том студентлӧн азыма уджалӧмыс ёна воӧма сьӧлӧм выланыс, став велӧдан дисциплинаысь вит во чӧжӧн Цыпанов зачётнӧй небӧгас вӧліны сӧмын «витъяс».
Университетын коми да роч кывъясысь ӧтдор велӧдісны англия кыв, а сідзжӧ финн-угор войтырлысь удмурт, венгр да финн кывъяс.
Ставыс тайӧ воӧма сьӧлӧм вылас Цыпанов студентлы. Найӧс пыдісянь тӧдмалӧмыс лоӧма том мортлы бур кипельӧн, код отсӧгӧн сійӧ вочасӧн пырӧдчис коми кывлӧн историяӧ, зілис «восьтыштны пемыдыслысь ӧдзӧссӧ», кыдзи шулывліс Илля Вась.
Университет гӧрд дипломӧн помалӧм бӧрын Йӧлгинь Цыпановлы воссис туй водзӧ быдмыны учёнӧйӧдз — сійӧс мӧдӧдісны Эстонияӧ, Тарту университетса финн-угор кывъяс велӧдан кафедраса аспирантураӧ. Научнӧй уджӧн веськӧдлысьнас лои став мирын нималысь академик Аристэ Пауль.
Кыдзи и пыр, коми мортыд босьтчис эст кыв велӧдӧмӧ, медым эст кывъя литератураӧн тӧдмасьны. Нимкодьпырысь вӧлі шуалӧ Аристэ Паульыд:
— Эст кывйӧ Россияысь воӧм аспирантъяс пиысь медбура велалісны Цыпанов Евгений да Мордовияысь Юфкин Юрий.
Аспиранталігас Йӧлгинь Цыпанов уна лыддьӧма эст серпаса литература да комиӧдӧма сійӧс. «Коми му» газетын да «Йӧлӧгаын» петавлісны челядьлы эст кывъя гижысьясӧн тэчӧм висьтъяс, кодъясӧс йӧзӧдлісны Йӧлгинь Цыпанов кырымпас улын.
Эстонияын велӧдчигас коми аспирант гижис коми шӧркывъяс йылысь диссертация, кӧні пыдісянь видлаліс артмӧмсӧ, сёрниын бергалӧмсӧ да стиль боксянь тӧдчӧмсӧ причастиеяслысь, кодъясӧс сійӧ вӧзйис нимтыны шӧркывъясӧн, тадзи найӧс шуӧны эстъяс, ӧд причастие ӧтувтӧ признакъяссӧ кадакывлысь да кывбердлысь, сійӧ сулалӧ на костын быттьӧ.
Йошкар-Олаын, Марий Элса университетын Йӧлгинь Цыпанов гижис да дорйис доктор ним перйӧм вылӧ коми кадакывъяслӧн грамматика категорияяс кузя диссертация. Сэні уджалігас сійӧ пырӧдчис мари кывйӧ, кодӧс тӧдӧ сэтшӧм жӧ бура, кыдз эст, финн да удмурт кывъяс.
Финн-угор кывъяс бура тӧдӧмыс отсаліс Йӧлгинь Цыпановлы зумыда веськӧдлыны Коми Республикаса термино-орфографическӧй комиссиялӧн уджӧн. Тайӧ комиссияыс вӧзйис талунъя коми сёрниӧ выль кыввор, кодӧн вӧдитчӧны том и олӧма: биару — газ, мусир — нефть, кипель — инструмент, канму — государство, оланпас — закон, инӧд — право, ӧтуввез — интернет да с.в.
Йӧлгинь Цыпанов бергӧдӧ тайӧ уджсӧ дон босьттӧг. Коми кыв сӧвмӧдӧмӧ тайӧ сысянь ыджыд пай пуктӧм.
* * *
Ыджыд аттьӧ, дона Евгений Александрович, мудз тӧдтӧгыд чужан кывнымӧс сӧвмӧдӧмысь, Му пасьтала сійӧс нимӧдӧмысь.
Сьӧлӧмсянь чолӧмалам тэнӧ тшупӧда арлыдӧдз воӧмӧн. Сиам дзоньвидзалун, ыджыд шуд да радейтана уджад выль вермӧмъяс!
