КРОНШТАДТЫН, ВОСЬСА КАРЫН
Томдырйи ме унаысь волі Ленинградӧ, сэсся нин ӧнія ногӧн нимтана Вежа-Петыркарӧ, но некор на эг ветлывлы Кронштадтӧ, коді ылынкодь тыдыштӧ вӧлі карсяньыс Суоми куръяас, рытыввывладорас.
Таво шойччӧг дырйи артмис волыны сэтчӧ.
Уна во чӧж сійӧ вӧлі пӧдса карӧн, кытчӧ позис веськавны сӧмын торъя кабала-пропускӧн, ӧд сэні 1703 восянь вӧлӧма Балтика саридз флотса военнӧй карабъяслӧн ыджыд база.
Неуна пырӧдчылам важвылӧмас. XVІІІ нэм пансьытӧдз Суоми куръядорса муяс пырлӧмаӧсь Швед королевствоӧ да сэтчӧс муяссӧ ёна важысянь нин овмӧдлӧмаӧсь суоми-финн войтыр.
Ыджыд Петырӧн Европаӧ ӧшинь писькӧдӧм бӧрын сэні дӧлалӧны нин Россияса дӧрапасъяс.
Кронштадт буретш и лоӧма Европаӧ ӧшинь видзысьнас, Нева юлысь саридзӧ усянінсӧ, империяса выль юркарсӧ дорйысьнас.
Карыс сулалӧ Котлин ді вылын, сӧмын нимсӧ Ыджыд Петырыс сетӧма сылы немеч ногаӧс, коді артмӧ кык кыввужйысь — Krone «корона» да Stadt «кар».
Тайӧ абу немся дивӧ, ӧд Ыджыд Петырлы медбур канмуыс буретш вӧлӧма Герман му, та вӧсна и империя юркарлы сетӧма Санкт-Петербург немеч ним (коми ногӧн ӧні — бура юргана Вежа-Петыркар). Казьтышта тшӧтш Шлиссельбург, Екатеринбург кар нимъяс.
Быдӧнлы тӧдса, мый буретш Кронштадтса морякъяс ыджыд пай пуктӧмаӧсь 1917 вося Йирымса революция вермӧмӧ, найӧ тшӧтш пестылӧмаӧсь и большевикъяслы паныд мятеж.
Айму вӧсна Ыджыд тыш воясӧ буретш Кронштадт тупкӧма туйсӧ фашистъяслы, а сэсся песовтӧма налысь сьылідзирсӧ аслас караб пушкаяснас. Уна коми зон, дерт, служитлӧма тайӧ базаас.
Важвылӧм йылысь дыр ог кут гаравны, содта сӧмын, мый кар подулалӧмсяньыс вӧрӧглӧн ни ӧти караб абу вермылӧма пырны Вежа-Петыркарӧ, Кронштадтӧ пырысь фортъяслӧн пушкаясыс ставнысӧ бура повзьӧдлӧмаӧсь.
Унджык пасъя ӧнія кар йывсьыс, кодӧс восьтісны быд волысьлы 1986 воын. Войдӧр сэтчӧ позис воӧдчыны сӧмын ва туйӧд. А ӧні ветлӧны карса автобусъяс зумыд веркӧса туйӧд.
Подулалӧма тайӧ автобансӧ Вежа-Петыркар ытваясысь видзан дамба вылӧ. Туйсӧ кыпӧдӧмаӧсь зэв бура мӧвпыштӧмӧн: сійӧ йитӧ Кронштадтсӧ Суоми куръяса кыдзи лунвывса, сідзи и войвывса вадорыскӧд. Вежа-Петыркарсянь автобус доныс 36 шайт сӧмын.
Ачыссӧ Кронштадтыс абу ыджыд кар, олысьыс таво вӧлӧма 44.353 морт. Став керкаыс важӧн кыпӧдӧм, 3–4 судтаа сталинкаяс, кызвынсӧ сэтчӧ овмӧдчылӧмаӧсь Балтика саридз флотын служитысьяс.
Кар шӧрас зымвидзӧ мичасьыс-мича зэв джуджыд крам — Саридзса Никольскӧй собор, коді аслас ыджданас шемӧсмӧдӧ быдӧнӧс. Джудждаыс 70 метр, шӧр сигӧрыслӧн пасьтаыс 27 метр.
Кыпӧдлӧмаӧсь ыджыд вичкосӧ 1903 воын Россияса саридз флотлы 200 во тырӧм кузя Николай ІІ императорлӧн шуӧм серти.
Пытшкӧсас ставыс йитчӧма тышка-вына флоткӧд, стенъяссьыс позьӧ лыддьыны медповтӧм адмиралъяс да офицеръяс йылысь, дай дзоньнас вичкоыс музей сяма.
Колӧ торйӧн тӧдчӧдны, мый бӧръя воясас Кронштадтыс лоӧма ыджыд туристалан шӧринӧн, кытчӧ коронавируса висьӧм паськавтӧдзыс 2018 воын волӧма миллионӧн-джынйӧн турист.
Мый нӧ кыскӧ найӧс тайӧ неыджыд карас?
Медводз Балтика флоткӧд йитчӧм видзӧданторъясыс: пирс дорын сулалысь ӧнія крейсеръяс, ваувса пыжъяс да эсминецъяс, посниджык карабъяс, важ фортъяс, арсеналъяс, важ пушкаяс да якӧръяс, каналъяс, докъяс да уна мукӧдтор.
Базаса важ стрӧйбаын лӧсьӧдӧмаӧсь фортъяслысь музей, а саридзса форт-изкаръяссӧ позьӧ видзӧдлыны катерӧн новлӧдлан экскурсия дырйи, кодлӧн доныс 600 шайт. Медшӧр пирсыс, код дорын сулалӧ уна караб, пӧдса, но сьӧм мынтӧмӧн сэтчӧ позьӧ пыравлыны, видзӧдлыны дорвыв сувтӧдалӧм пушкаяс, торпедаяс, минаяс, якӧръяс, чепъяс, мукӧд эмбур.
Вадор пӧлӧныс кузяла вӧчалӧмаӧсь верстьӧлы и челядьлы уна парк, нюжӧдӧмаӧсь сідз шусяна адмиралъяслысь аллея, быдлаын нуръясянін, киоск-кафе. Тыдалӧ, мый та могысь видзӧмаӧсь зэв уна сьӧм, дай ӧні на кытӧнсюрӧ вӧлі уджалӧны-ноксьӧны стрӧитчысь йӧз.
Быдлаын гижӧдыс рочӧн да англия кывйӧн, дерт, медым мудорсайса волысьяслы ставыс вӧлі кивыв. Миян волігӧн сэні паныдалім сӧмын россиясаӧс (мудоръяс пӧдсаӧсь да), но зэв унаӧн шойччыны волӧны Вежа-Петыркарсьыс, зільӧны лолалыштны саридзса сынӧднас, а дзоньвидзалунлы тайӧ бур кӧть кор. Вӧзъя быдӧнлы волыны Кронштадтӧ.
* * *
Бӧръяпомас поездӧн гортӧ Сыктывкарӧ воигӧн нин ачым ассьым юалі, а мыйла, мися, миян Коми Республикаын татшӧмсяма туристалан шӧриныс этша, дай зэв жебӧсь на найӧ, уна йӧзӧс оз кыскыны? Чайта да, сы понда, мый миян республиканым гӧль, да и юралысь-веськӧдлысьяслӧн писькӧслуныс озджык тырмы. И став гырысь кӧсйӧмыс сӧмын сёрниӧн на кольӧ...
