СЮА ЧОМЙӦЙ-ШОНДІБАНӦЙ, ЛУНӦ БАНА ДЕРЕВАННӦЙ...
Выль лёк пӧрӧс висьӧмыд водзӧ паськалӧ, но век жӧ оз вермы падмӧдны йӧзсӧ чужан муӧдыс ветлӧмысь. Окота ӧд ас синмӧн аддзывны мича коми сиктъяс, сёрнитыштны сэн олысьясыскӧд, нимкодясьыштны сэтчӧс аслыспӧлӧс вӧр-ванас.
Со неважӧн Коми туялан шӧринысь Кыв, литература да история институтысь неыджыд котырлы, коми литература, кыв да география туялысьяслы, мойвиис волыны Эжва йывса важся коми сиктӧ, Дереваннӧйӧ, кодӧс аслас кывбур-сьыланкывйын нимӧдӧ, «сюа чомйӧн-шондібанӧн» ыдждӧдлӧ сэні быдмылӧм Николай Тюрнин.
Сиктӧ воигӧн Эжва вомӧн вуджанінсянь туйыс мунӧ Аныб да Руч пыр. Аныб торйӧн нин ёна тырӧма лёк адгум быдмӧгӧн, матӧ став керка костас сійӧ паськалӧма да дзоридзалӧ, кӧйдыссӧ койны лӧсьӧдчӧ.
А со Дереваннӧйӧ пырмысьт дзик пыр и казялім, мый адгумыс сиктас оз быдмы! Окота лои тӧдмавны, мыйла?
Водзвыв сёрнитчӧм серти кык судтаа вӧвлӧм пу школаын меститчӧм культура керка водзын миянӧс виччысис музейӧн веськӧдлысь, писькӧс да зіль коми ань Татьяна Николаевна Удоратина. Вочааліс чӧскыд пӧсь пӧжасӧн да коми сьыланкывйӧн. Нимкодь вӧлі сэсся кывзыны сиктыслы подув пуктӧм, уна нэма важвылӧм, быдсяма лоӧмтор да сэтысь петлӧм нималана йӧз йылысь сылысь мыла коми кывйӧн висьтасьӧмсӧ.
Дереваннӧй сикт йылысь медводдза пасйӧдсӧ вӧчӧмаӧсь 1658 воын, кӧть и Эжва юлысь крут шуйга вадорсӧ овмӧдлӧмаӧсь ёна водзджык нин. Сиктыслӧн нимыс роч «
Но, чайта да, нинӧмла тані ставнас историясӧ казьтывны, тырмымӧн лоӧ пасйыны, мый сиктыс важысянь нималӧма тшӧтш аслас куим судтаа ыджыд вичкоӧн да важ школанас.
Вичкоас уна во служитӧма вежа ай, нималана коми морт, сардырся Каналан Думаысь депутат Дмитрий Яковлевич Попов, коми автономия панысьясысь ӧти.
Школаас велӧдчылӧмаӧсь Тима Вень да Нёбдінса Виттор. Дереваннӧй нималӧ сэтысь петлӧм енбиа йӧзӧн, на лыдын коми гижысьяс Александр Ульянов да Николай Тюрнин, коми кыв туялысьяс Евгений Семёнович Гуляев да Анатолий Николаевич Ракин, шылад тэчысьяс Василий Чувьюров да Лидия Чувьюрова, унаӧн мукӧд.
Весиг сьӧкыд вежӧртны, мыйта енбиа морт петавлӧма тайӧ неыджыд овмӧдчӧминсьыс. Унаӧн, дерт, абу нин ловъяӧсь, но найӧ зумыда кутчысьӧны сиктсалӧн паметяс.
Талунъя сиктыс видзӧ на важвылӧмыслысь тыдалана пасъяссӧ: зымвидзӧ тувъялӧм ӧшиньяса куим судтаа вичко стрӧйбаыс, сотчӧм школа ин дорас мичаа шувгӧны Чевский паркса пуяс, сулалӧны на ӧтувъя ыджыд важся амбар да уна мукӧдтор.
Сиктыслӧн сьӧлӧмнас уна во вӧлӧма сэтчӧс школа. Подувсӧ сылы пуктылӧма роч морт, нималана велӧдысь Александр Александрович Чевский, кодлысь гусӧ паркас бура чередитӧны.
Эжваті коркӧ катлӧмаӧсь-кывтлӧмаӧсь паракодъяс да ӧда «Заря» теплоходъяс, а ӧні юыс быттьӧ тыртӧм, весиг пыжаыс шоч.
Бур ног шензьӧдіс миянӧс сикт шӧрас кыпӧдӧм ыджыд обелиск. Сійӧ зэв аслыспӧлӧс: сэтчӧ ӧтилаӧ пасйӧма и Гражданскӧй война вылын, и Айму вӧсна Ыджыд тышын усьӧм салдатъяслысь ним-овсӧ. И нӧшта ӧти тӧдчанатор — став юӧрсӧ сетӧма комиӧн. Тайӧс ӧд уна коми сиктысь он казяв, мыйлакӧ пасъялӧны векджык сӧмын рочӧн.
Казявтӧг оз коль и ӧти судтаа неыджыд пу вичко. Тайӧ Сӧвет кадбӧрся ӧти «чужтӧмтор», некымын лавкаысь ӧтдор.
Дерт, медуна йӧза сиктыс вӧлӧма кольӧм нэмын Брежнев кадӧ. 1970 воын сэні овлӧма 2.026 морт, уджыс сэк пуӧмӧн пуӧ вӧлӧм.
А талун совхозтӧм да вӧр овмӧстӧм нин сиктын пасйӧма сӧмын 581 олысьӧс. Но и найӧ бура дӧзьӧритӧны чужанінсӧ, гӧгӧр пельк да сӧстӧм, ёг-шыбластӧ да адгум-борщевиктӧ он казяв.
* * *
Бӧръяпом юӧрта со мый. Татьяна Николаевналӧн висьталӧм серти, сиктын олысьяссӧ ёна корӧмаӧсь бырӧдны ас овмӧс гӧгӧрсьыныс лёк адгумсӧ да, найӧ абу ӧтдортчӧмаӧсь. А ӧтувъя уджыд век овлӧ водзӧса. Дереваннӧйсалӧн ставыс артмӧма, адгумтӧ бырӧдӧмаӧсь. Тадзи эськӧ мед вӧлі быдлаын, сиктын и карын.
Ӧти кывйӧн кӧ, вӧзъя ставныдлы волыны важся коми аслыспӧлӧс Дереваннӧй сиктӧ.
