БЫТТЬӦ СТАВСӦ ВӦЧӦМА ЛЮЧКИ-БУРА, НО... УНАТОР ЛОИ ВОШТӦМА

Воысь-во олӧмыс быттьӧ мунӧ ӧдйӧджык и ӧдйӧджык, кадыс чунь костысь киссян лыа моз вошӧ кутшӧмкӧ тӧдтӧм ылдӧсӧ. Тайӧс казялан тшӧтш ӧнія «Коми му» газет лыддигӧн, кодлӧн чужӧмбаныс тшӧтш вель ёна вежсьӧ.

Медводз, чайта, сы понда, мый муналӧны журналистъяс коді пенсия вылӧ, коді мӧдаръюгыдас, на пыдди воалӧны томъяс, выльтор вӧзйысьяс. Мыйкӧ газетас вошӧ, мыйкӧ бурджыка артмӧ.

Ме уна во нин лыддя да корсюрӧ ачым гижавла республикаса дзик ӧти коми газетаным да тайӧс казяла тшӧкыда. Шуам, петіс пенсия вылӧ «Коми му» газет редакцияын уджалысь Ладанов Миш, да ӧні некод нин оз гиж чери кыйӧм да вӧралӧм йылысь. Муніс пенсияасьны жӧ журналист Каракчиев Валер, да ӧні морт нин оз гиж политика да Донбасс дорйысьяс йылысь. Иван Белыхлӧн таладоръюгыдсьыс мунӧм бӧрын газетас эз кутны петавны выль небӧгъяс йылысь гижӧдъяс.

Иван Ильич помавлӧма Коми пединститут да нэм чӧжыс уджаліс «Югыд туй» / «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъясын, Коми небӧг лэдзанінын. Сійӧс, ассьым важ тӧдсаӧс, казьтыштӧмӧн, меным окота лои юӧртны неважӧн йӧзӧдӧм ӧти небӧг йылысь, коді йитчӧма буретш Коми пединституткӧд.

Стӧч нимыс сылӧн «Летопись Коми государственного педагогического института (1932–2014)».

Юӧрсӧ архивъясысь чукӧртӧмаӧсь институтын вӧвлӧм велӧдысьясыс В. Н. Исаков (вӧвлӧм ректорыс), О. Е. Бондаренко, Н. В. Захарова, В. А. Попов.

Водзӧ сэсся юӧрта некымын аслыспӧлӧстор йылысь, кодъяс йитчӧмаӧсь коми культуракӧд, меным тӧдса йӧзкӧд, пединститутын коркӧя велӧдчысьяскӧд.

Медводдза пасйӧдыс 1931 вося, кор Сӧвет мувывса ВЦИК аслас шуӧмын индӧма выль пединститут восьтӧмыслысь могсӧ — дасьтыны вылыс кужӧмлуна да тӧдӧмлуна велӧдысьясӧс вужвойтыр пӧвстысь, коми том йӧз пиысь. Сэки абу на яндысьлӧмаӧсь шуны «коренное население» кывтэчас.

И со 1933 воын нин выльӧн восьтӧм вылыс школаын петӧма торъя тшӧктӧм велӧдны коми кывйӧ став роч студентсӧ. Водзсяньыс вӧлӧма ыджыд мог пыртны коми кывъя велӧдӧмсӧ став факультетас, сӧмын тайӧ абу артмӧма, унджык преподавательыс воӧма мукӧдлаысь да.

А ӧні велӧдӧны-ӧ коми кывйӧ роч студентъясӧс Сыктывкарса Сорокин Питирим нима университетын став факультетас? Оз, дерт.

Кольӧм нэмся 30-ӧд воясӧ медтӧдчана коми туялысьяс пуктӧмаӧсь коми филология велӧдӧмӧ зумыд подув. Уджавлӧмаӧсь сэки том Илля Вась, А. С. Сидоров, Г. А. Старцев, мукӧд.

Коми кыв да литература велӧдлӧмаӧсь торъя литературнӧй отделениеын, ӧттшӧтш сэні уджавлӧма коми литература сӧвмӧдан йӧзкытш, ки помысь лэдзлӧмаӧсь «Том литератор» да «Первопуток» журналъяс.

1940 воын, И. А. Куратовлӧн чужӧмсянь сё во пасйӧм водзвылын, ректорат лӧсьӧдӧма медбура велӧдчысь коми студентъяслы 300 шайта квайт стипендия.

А 1954 воын тайӧ стипендияыс содӧма 400 шайтӧдз, сетӧмаӧсь сійӧс сэки З. И. Кузнецовалы (сёрӧнджык филологияса кандидат, уджавлӧма Марий Эл республикаса Йошкар-Олаын) да А. Е. Ванеевлы, сёрӧнджык ставйӧзса коми кывбуралысьлы.

Войдӧр сэні нуӧдлӧмаӧсь и литератураысь венласьӧмъяс.

1970 воын татшӧмас вермысьяслы сетлӧмаӧсь премияяс: Василий Лодыгинлы «Шонді петіс» кывбурчукӧрысь 50 шайт (Кулӧмдін районын олысьяс тайӧ гижысьсӧ ӧні бура тӧдӧны). 40 шайта премияӧн пасйӧмаӧсь сатираа висьтъясысь Алексей Одинцовӧс (уна во уджаліс «Войвыв кодзув» журналын) да 30 шайта ошкансьӧмӧн — выль кывбуръясысь Анатолий Ракинӧс, коді лоис филологияса докторӧн, нималана коми лингвистӧн.

Казьтышта, студентъяслы сэки тӧлысся стипендияыс вӧлі 40 шайт.

Таысь кындзи, коми студентъяс ветлывлӧмаӧсь уналаӧ конференцияяс вылӧ лыддьыны докладъяс, пырӧдчӧмаӧсь коми кыв да литература туялӧмӧ. Став мунӧм-ветлӧмсӧ налы мынтывлӧмаӧсь.

Тырмымӧн индыны Евгений Александрович Игушевлӧн яръюгыд туялан туй вылӧ, быдмӧма сійӧ пединститутса студентсянь профессорӧдз, ыджыд мортӧдз.

Колины вояс. 1972 воын Сыктывкарын восьтісны университет, сетісны сылы Сӧвет Ӧтувлунлы 50-во кыпыд ним, кодӧс ӧні мыйлакӧ оз и гаравлыны.

1971 воын Коми АССР-са веськӧдлысьяс шыӧдчылӧмаӧсь ыджыд канмуса Министръяс Сӧветӧ корӧмӧн, медым Коми пединститутсӧ эз ӧтувтны выль университетыскӧд, колисны уджавны аслас нырвизьӧд — дасьтыны школаын велӧдысьясӧс.

Дзик мӧд нырвизь ми аддзылім неважӧн на, кор Торлопов-Гайзерлӧн юралігӧн республикаӧн веськӧдлысьяс мый вынсьыныс нырисны мӧдарӧ, кӧсйисны быть ӧтувтны пединститутсӧ университеткӧд.

И мый таысь лои? Сыктывкарса университет ни ыджыдджыкӧн, ни тӧдчанаджыкӧн эз ло, эз отсав сылы весиг Питирим Сорокин выль нимыс.

Пединститутӧн веськӧдлысьяс ыджыд пай пуктылісны и сиктса коми челядьӧс велӧдӧмӧ.

Со, шуам, 1991 воӧ сэні вӧлі восьтӧма сиктса енбиа челядьлы торъя лицей, код пыр муніс эз ӧти сё ныв да зон.

Унаӧн на пиысь лоины бур велӧдысьясӧн, колана специалистъясӧн.

Лицеяс уджавліс и коми кыв да литература кузя торъя юкӧд.

Такӧд тшӧтш ичӧт (начальнӧй) классъясын велӧдысьясӧс дасьтан факультетас вӧлі сетӧны коми кывйысь да литератураысь зумыд тӧдӧмлун. Та могысь вӧлі котыртӧма торъя кафедра.

2014 вося тӧвшӧр тӧлысьӧ гажтӧма помасис Коми пединститутлӧн хроникаыс. Сійӧс лои ӧтувтӧма Сыктывкарса университеткӧд.

Ортсысяньыс видзӧдӧмӧн быттьӧ ставсӧ вӧчӧма лючки, шаня, лабутнӧя. Сӧмын олӧмыс петкӧдліс дзик мӧдтор: унатор лои воштӧма.

Шуам кӧть, мый начальнӧй классъясын уджалысьясӧс дасьтан юкӧнас дугдӧмаӧсь велӧдны коми кыв да литература, а вӧвлӧм кафедрасьыс специалистъяс (Т. И. Прокушева, Т. А. Гудырева, мукӧд) ӧні пенсия вылынӧсь. Налысь туйсӧ некод нин оз таляв.

Со миянлы ставнымлы и оптимизация, збыльвылас кӧ, абутӧм сӧвмӧм.

* * *

«Летопись Коми государственного педагогического института (1932–2014)» небӧгас, дерт, пыртӧма абу на ставсӧ, унатор на ми ог тӧдӧй Комиын медводдза вылыс тшупӧда велӧдчанін йылысь, кытысь петісны нималана коми гижысьяс да туялысьяс Василий Юхнин, Яков Рочев, Альберт Ванеев, Анатолий Микушев, Юрий Рочев, Владимир Дёмин, Вера Кудряшова, Евгений Игушев, Анатолий Ракин, Галина Лисовская да уна мукӧд.

Чайтам, йӧзӧдасны коркӧ водзӧ на Коми пединститут йылысь гырысьджык небӧгъяс. Кӧть сійӧ ӧні абу нин, важвылӧм-историяас кольӧма ассьыс вель тӧдчана пас.