МЫЙӦН НӦ МЫЖА ӦТУВВЕЗ КЫВ?

«Коми му» газет рака тӧлысь 19 лунӧ йӧзӧдліс «Мыйла нӧ тшыкӧднысӧ?» ним улын Т. А. Каневалысь, 43 во чӧж математика велӧдысьлысь, неыджыд, но, тыдалӧ, дӧзмӧмпырысь гижӧм письмӧсӧ. Весиг нимсьыс шогӧдіс.

Дженьыда кӧ, тайӧ аньыс, ӧти-кӧ, оз бура донъяв республикаса термино-орфографическӧй комиссиялысь уджсӧ, а мӧд-кӧ, ошкӧ роч кывйӧ вывті уна суйӧрсайса кыв пыртӧмсӧ. Гижӧ тадз: «Но ӧд некодлы юрас оз волы быть вуджӧдны найӧс роч вылӧ».

Татшӧм «мӧвпъяссӧ» ме унаысь нин кывлі да, шензьӧм эз босьт, а бӧръя шуӧмыс весиг шемӧсмӧдіс. Мый бурыс роч кыв пыр и миян комиӧ ыльӧбтысь англицизмъясысь, кодъяс торкӧны шуанногнымӧс, юргӧны оз коми ног, уна йӧзлы гӧгӧрвотӧмӧсь: кол-центр, менчандрайзер, дресскод, фейс-контроль, вауэффект, бэби-бокс, каршеринг да уна-уна мукӧд? Эз нин позь шуны рочӧн, петкӧдлыны вежӧртассӧ ас кывъясӧн? Тайӧ ӧмӧй кыв озырмӧдӧм? Дерт, шуам, тайӧ ставыс роч кывъя журналист, политик, депутат сайын, босьтӧм кывъясӧн Россияын вывтіасьлӧмаӧсь ёна важысянь нин, а ӧні талы некутшӧм тас абу. Но тадзи ӧд сёрнитӧ и коми морт, Кулӧмдін районысь ань.

Такӧд йитӧдын жӧ колӧ пасйыны, мый радио кывзысьясӧс выльторъясӧн тӧдмӧдігӧн мыйлакӧ шоча кутісны вӧдитчыны зэв мича ӧтуввез кывйӧн, ёна мӧдісны интернетасьны. Весигтӧ финн-угор кывъяслы информатика отсӧг сетан регионкостса лабораторияӧн дасьтӧм небӧгторйын гижӧмаӧсь тадз: «Коми кывъя сайтъяс интернетын». Тайӧс лыдди да чуйми: оз ӧмӧй асьныс лабораториясаыс ошйысьӧмӧн век юӧртны выль вермӧмъяс йывсьыныс, кыдзи пыртӧны коми кыв ӧтуввезйӧ, лыдпасалӧны коми небӧг-газет. Юалі тайӧ шыбӧлитӧм йывсьыс сэні зільысь Ӧньӧ Лавлысь, да сійӧ гӧгӧрвотӧм улӧ лэччысис. Сӧмын ӧд асланыс лабораториясалы выль кывворнас колӧ жӧ вӧдитчыны. Абу ӧмӧй яндзим сэтчӧс уджалысьяслы татшӧм бӧрнясьӧмсьыс?

Тайӧс ставсӧ урчитӧмӧн лои гӧгӧрвоана, мый коми кыв сӧвмӧдӧм йылысь сёрниыс абу на ставныслы лючки гӧгӧрвоана, эмӧсь йӧз, кодъяс Т. А. Канева ног чайтӧны, ыштӧкӧ колӧ став выльпыртӧмсӧ босьтны рочысь да сы пыр, ӧттшӧтш аттьӧалӧмӧн нимкодясьны став татшӧм «озырлуннас». Сӧмын тадзитӧ ылӧдз он во, кыдзи коми йӧз шулывлӧны. Медводз сета термино-орфографическӧй комиссияӧс доръянкыв. Сэтчӧ пырысьяс кызь квайтӧд во нин уджалӧны некутшӧм сьӧм босьттӧг, энтузиазм подулын. 1994-ӧд воын комиӧдан уджсӧ панісны Геннадий Юшков, Владимир Тимин, Геннадий Бараксанов, Владимир Ляшев, Георгий Торлопов, Иван Белых да мукӧд, ӧні зільӧны Елена Козлова, Павел Симпелев, Сергей Габов, Олег Уляшев, Надежда Быковская да мукӧд.

Водзӧ кӧ сёрнитны ас коми терминология йылысь, быть ковмас индыны зэв тӧдсаторъяс вылӧ. Медводз, быд кывйын терминъясыс артмалӧны вочасӧн да сӧвмӧны ас вынйӧрӧн, ӧттшӧтш и босьталӧм кывъяс отсӧгӧн. Сёрнитны кӧ математика терминъяс йылысь, роч кывйын найӧс пыртӧмаӧсь арифметика да математика велӧдӧмкӧд ӧттшӧтш, ӧд му пуксьӧмсяньыс эз вӧвны рочын татшӧм кывъяс, кыдзи уравнение, неравенство, переменная, возведение в степени, ось координат да с.в. Мукӧд сідз шусяна терминосистемаын моз сэні эмӧсь и латин кыв подув вылын артмӧдӧмторъяс: интеграл, анализ, синус, косинус, тангенс да с.в.

Дзик ӧткодь серпасыс и коми кыв велӧдан терминъяскӧд, ӧд буретш 25 во сайын школаясӧ кутім пыртны ас коми кывъяс, медводз кывсикас нимъяс: эмакыв, кывберд, нимвежтас, кадакыв, кывтор да мукӧд. Унджыкыс на пиысь немся эз вӧвны выльӧсь, ӧд наӧн паськыда вӧдитчылӧмаӧсь нин кольӧм нэмся 20–30-ӧд воясӧ коми школаясын. Шуам, «глагол» кадакыв пыртлӧма сэки Илля Вась, сійӧ тшӧтш кывбур кывлы ай. А роч кывйӧ сэтчӧс ас кыв-терминъясыс вужъясьӧмаӧсь XVІ-XVІІІ нэмъясӧ, кор вочасӧн ас ног нимтӧмаӧсь да вежӧмаӧсь латин кывъяссӧ, шуам, казус пыдди лоӧма падеж, вербум пыдди — глагол, субъектум пыдди — подлежащее да с.в. Дзоньнас системаӧ найӧс ӧтувтӧма Михаил Ломоносов аслас роч кывъя нималана грамматикаас. Коми кывтуялысьяс мунісны тшӧтш тайӧ туйӧдыс.

Татшӧм ногӧн, Т. А. Каневалӧн кывъясын некутшӧм логика абу, мӧдарӧ на артмӧ: колӧ кыдз позьӧ ёнджыка ӧддзӧдны коми кыввор паськӧдӧмсӧ. Татчӧ колӧ содтыны ӧти тӧдчанатор. Михаил Ломоносов нима Москваса канму университетын велӧдысь, физика-математикаса доктор Анастасия Васильева, ачыс роч морт, коді регыд кадӧн велӧдӧма ас кежас коми кыв да вель бура нин сёрнитӧ-гижӧ сыӧн, ӧні чукӧртӧ-лӧсьӧдӧ математикаысь коми терминология, пукталӧ сійӧс ӧтуввезйӧ. А кӧнӧсь нӧ вӧліны ӧнӧдз миян коми математикъясным?

Бӧръя тӧлысьӧ ковмис меным бурмӧдны войтырсикас министерствосянь корӧмӧн роч-коми терминологияа электрон кывкуд, да став уджсӧ сигӧртӧмӧн ӧттшӧтш чукӧрті неыджыд вӧзъянтор «Коми му» газет лыддьысьяслы. Чайта, тайӧ лоас Т. А. Каневалы медбур вочакыв. Вайӧдӧм кывворсӧ позяс пыртны сёрниӧ да гижӧдъясӧ, медводз, дерт, найӧс тыр-бура донъялӧмӧн:

айму сӧвмӧдысь — патриот

аскиалун — перспектива

асму котыр — землячество

бишог — пожар

бурногсалун — гуманизм

быдлунся — очный, быдлунся велӧдчӧм — очное обучение

быдӧнӧс велӧдан — общеобразовательный

ватас — акватория

вежӧркӧртӧд — умозаключение

вежӧр торкана — психотропный

вичмана — причитающийся

водзвыв чайтана — предположительный

водзмынтысьӧм — предоплата

вӧрзьӧдтӧмин — заказник

вӧчасьӧм — производство, ремёсла

вужъясьӧм видзӧдлас — стереотип

вузасьӧм — торги

вынви — энергия

гижӧд-сераку — корреспонденция

гижтас — схема

гортсянь велӧдчысь — заочник

гӧгӧртас — обстановка, обстоятельство

дзоньвидзалун бурмӧданін — профилакторий, санаторий

ёрдалӧм — судимость

ёрдӧм — осужденный

ёрдшуӧм — судебный приговор

ёрткотыр — товарищество

збыльвывса — фактический

инвывса — стационарный

инув — подпункт

йитвеж — рубеж, веха

йӧзӧтув — общественность

канкуд — казна

канкудъя — казенный

кипель — оружие

корсьысьысь — поисковик

кӧсйысянкыв — присяга, клятва

кужӧм-тӧдӧмлун — компетентность

куимнанладора — трёхсторонний

кыкнанладора — двусторонний

лыдтас — сумма

медшӧр министр — премьер-министр

мездалысь — спасатель

могмӧс — услуга

мортлун — человеческое достоинство

мортногсалун — нравственность

мӧвпсямлун — идеология

муртӧс — критерий

мусерпасалӧм — картография

мыж вештӧдӧм — помилование

мырдӧн кутана — заложник

мытшӧдлун — проблематика

ӧдлун — интенсивность

ӧдлуна — интенсивный

оланпаса — легальный

оланпаса визь — законоположение

оланпасалан — законодательный

оланпасалысь — законодатель

оланпаслун — законность

олассям — цивилизация, талунъя олассям — современная цивилизация

ортсыса йӧз — третьи (лица)

ошкансьӧм — денежная премия

ӧпаслун — опасность

ӧпастӧмлун — безопасность

ӧтінӧдлун — равенство в правах

ӧткотыр — ассоциация

ӧтмунӧм — шествие, ветеранъяслӧн ӧтмунӧм — шествие ветеранов

ӧтсикаса — типовой, ӧтсикаса уджбала — типовой проект

ӧтсяма — унитарный

ӧтувовмӧс — экономика

ӧтуволаса — коммунальный

ӧтувуджалан — коллегиальный

ӧтчукӧртчӧм — сход

пансянін — очаг, висьӧм

пансянін — очаг болезни

помтшупӧд — финал, предел

пӧлӧс — род человека, энь пӧлӧс — женский пол

пырӧдчысь — претендент

ру — тонус, олан ру — жизненный тонус

сьӧмпай — ставка, напр., налога

сьӧма содтӧд — субсидия

сямтуй — стиль

торъякада — сезонный

торъямога — целевой

тӧвар мыччӧд — реклама товаров

тӧжд-кӧсйӧм — интерес

тӧралысь — попечитель

скон — тур (выборов)

тшупӧда арлыда — юбиляр

тыр инӧда — правомочный

тырйӧз — кворум

уджмунӧм — процесс, деятельность

уджӧ велӧдысь — учитель труда, производственный мастер

урчитӧм лыд — квота

чӧжӧссикас — дивиденд

шӧр сёрнитысь — спикер

шыбӧльтор — опечатка

ывлару — погода

эськӧлун — условие, эськӧлуна сёрникузя — условное предложение

юрподув — принцип.

Тайӧ неыджыд кывлыддьӧгысь нин бура тыдалӧ, мый ас коми кывйӧн позьӧ пасйыны зэв унатор, тайӧ лӧсялӧ йӧз шуанногыслы да вежӧртасыс кывъясыслӧн лючки-бура гӧгӧрвоана.