КӦЙДЫС ВЕСАЛӦМ

«Мый пӧ кӧдзан, сійӧ и вундан», «омӧль кӧйдысысь эн виччысь бур нянь», — шулывлӧмаӧсь важ йӧз. Бур кӧйдысысь бур и нянь воас, омӧльысь — омӧль дай. Тайӧ эськӧ быд крестьянин тӧдӧ да, сӧмын шочыс та серти вӧчӧ. Миян крестьянин кӧйдыстӧ гумла вылас зырйӧн тӧлӧдӧм кежысь и кӧдзас. Зэв нин бур эськӧ нырладор кӧйдыснас кӧ кӧдзас. Кӧдзлывлӧны унаысь шӧрладорнас, весиг бӧжладорнас на эмӧсь кӧдзысьяс. Найӧ шуӧны — бӧжладорсьыд пӧ тусьыс пудъяд унджык лоӧ, сукджыка да паськыдджыка пӧ кӧдзсяс му вылад. Збыль ӧд миян крестьянин радейтӧ сукатӧ, тшӧкыдатӧ кӧдзныд. Сӧмын посньыдик, кокньыдик тусьяссьыд оз позь виччысьны сук, тшӧкыд ӧзимтӧ-а. Ме чайта, оз уна нянь во бӧжладор кӧйдыссьыд.

Ме тані кӧсъя тіянлы висьтыштны тусьяс йылысь, кыдзи сэтысь чужӧ, быдмӧ быд быдмантор (растение), мед та бӧрын асьныд гӧгӧрвоанныд, кутшӧм кӧйдысӧн колӧ кӧдзны.

Вӧлӧмкӧ, быд тусьлӧн чужаныс (зародыш) сӧмын ӧтар помас. Ачыс тусьыс дзоньнас сэсся мунӧ сёянӧ чужанторйыслы (зародыш). Кымын ыджыд, сьӧкыд тусь, сымын уна сёян чужанторлы. Кымын уна сёйӧ чужантор, сымын ён, бур, дзоньвидза быдмӧ быдтас. Тусьыд дзик кага кодь. Дӧзьӧритӧны кӧ, вердӧны, юкталӧны, сійӧ быдмӧ ён, дзоньвидза, оз сетчы некутшӧм лёк приччалы, висьӧмлы. Дӧзьӧриттӧм, тшыгйӧдӧм кага быдмӧ эбӧстӧм, вынтӧм, висьлӧс. Дзик жӧ сідзи чужантор гырысь тусь пытшкын: оз тшыгъяв, пӧттӧдз сёйӧ, ён вужъяс сетӧ. Сэтшӧм кӧйдысыд ӧтитӧг петалас, ӧзимыд оз пов косьмӧмысь, кынмӧмысь, лёк воысь, висьӧмысь, гагъясысь (ужпинь-шомшеп). Турун ёгтӧ оз лэдз ас гӧгӧрас йывмыны, муыд небось оз ёгзьы. Сэтшӧм кӧйдыссьыд шептыд каяс тыра, гырысь туся. Няньыд бур да уна воас.

Посни, кокни тусьясыд мӧд ног нин быдмӧны. Уна на пытшкысь чужтӧмыс лоӧ, сідзи му вылас сісьмӧны. Мукӧдыс чужласны эськӧ да, зэв жебӧсь, омӧльӧсь лоӧны, медводдза лёк поводдяыс и помалас: косьтас либӧ кынтас. Найӧс и турун ёгыд венӧ, мырддьӧ сёян-юансӧ, местасӧ. Быдмасны сэсся дженьыда, вӧсни идзьясӧсь, чир юра шептаӧсь, посни кыш кодь тусяӧсь. Тусь лыдыд тай эськӧ уна пудъяд, да лёка шоча сэтысь ӧзимыд кайӧ-а. Вундыныд локтан, да шог весиг чарлатӧ босьтныд.

Быд му уджалысьлы кӧйдыс йылысь колӧ водзвыв тӧждысьны. Медвойдӧр весавны кӧйдыс ӧтитӧг турун ёг кӧйдысысь. Турун ёг медся уна омӧль вӧчӧ: ӧти‐кӧ, пӧдтӧ ӧзимтӧ, оз лэдз няньлы быдмыны, мӧд‐кӧ, став сёян-юансӧ мырддьӧ няньлысь. Турун ёг кӧйдыс кындзи овлӧ кӧйдыс пиын уна мукӧд пӧлӧс кӧйдыс. Миян идъяс пиын витӧд юкӧныс овлӧ зӧр.

Зырйӧн тӧлӧдӧмӧн он вермы кӧйдысысь турун ёгӧс весавны, ни идъяс зӧрйысь, ни гырысь тусьысь посниӧс. Турун ёг кӧйдыс вель сьӧкыд, сійӧ оз тӧвзьы, гырысь тусьяскӧд ӧтлаӧ гылалӧ; сэтчӧ жӧ уна гылалӧ посни лёк тусьясыд, тӧлыд ӧд оз пыр ӧткодя пӧляв, сэсся ӧд и коялӧмыд зырнад оз пыр ӧтгырся ло дай. Зӧртӧ, дерт нин, он вермы тӧлӧдӧмнад янсӧдны. Тӧвзьыштас муртса бусыс, жугйыс. Зэв омӧлик кӧйдыс весалӧм миян крестьяналӧн.

Ӧні эськӧ позьӧ нин мӧд ног кӧйдыстӧ весавны да. Велӧдчӧм сюсь йӧз лӧсьӧдалӧмаӧсь уна пӧлӧс машинаяс: тӧлӧдчан (веялка), весасян (сортировка). Тӧлӧдчаннас сӧмын весалӧны кокньыдджык, гырысьджык ёгсьыс: бусысь, жугйысь, тыртӧм шептысь. Весасян машина весалӧ турун ёг кӧйдысысь, янсӧдӧ ӧти пӧлӧс кӧйдысӧс мӧд пӧлӧсысь (зӧрйӧс идйысь, гырысь тусьӧс посниысь). Машинаӧн бӧрйӧм, весалӧм кӧйдысыд этша кӧдзсьӧ весавтӧм кӧйдыс дорсьыд.

Ӧні уналаын нин кутісны весалӧм кӧйдыснад кӧдзны, и найӧ висьталӧны — нёльӧд юкӧнӧн пӧ этшаджык колӧ кӧйдыс, няньыс пӧ бурджык, унджык воӧ дай. Со ӧд, вӧлӧм, сюсь йӧзыд кӧдзӧны миян дорысь этшаджык няньтӧ, а босьтӧны унджык. Оз мӧй миян крестьяналы лӧсяв, пудсьыд кӧ кольӧ 10 пунтыс шыдӧс вылас, скӧтсӧ, чипансӧ вердныс.

Миян Коми муын войнаӧдз нин вӧлі лӧсьӧдӧма кӧнсюрӧ кӧйдыс весалан машинаястӧ, да сӧмын крестьяна эз пыдди пуктывны.

Ӧні, медбӧръя вояснас, сійӧ машинаяснас сӧмын весалісны казеннӧй няньяс. Крестьяна ассьыныс кӧйдыснысӧ ӧнӧдз на оз весавны. Век на чайтӧны — весьшӧрӧ пӧ ноксьӧм лоӧ машинаяснад. Вӧлӧмкӧ, машинанад ноксьӧмыд ыджыд бур вайӧ.

Миян тані шӧркоддьӧм крестьянинлӧн ид кӧдзсьӧ десятина вылӧ коймӧд юкӧн (⅓ д.), сывйӧн кӧ, 800 сыв улӧ. Сэтчӧ сійӧ кӧдзӧ пуд 5−6 весавтӧм кӧйдыс. Весалӧм кӧйдысӧн кӧдзигӧн быд пудйысь кольӧ нёльӧд юкӧныс (¼ п.), пуд пыдди кӧдзсьӧ 30 тув. Быд крестьянинлӧн 5−6 пудсьыд лишалӧ пуд да дас тув либӧ пудйӧн-джынйӧн. Арталам кӧ сійӧ важ донӧн пӧлтинникӧн пуд, зептад кольӧ 62 ур − 75 ур. Сы кындзи сэсся, весалӧм кӧйдыссьыд няньыд воас десятина вылӧ 6−8 пудйӧн унджык, коймӧд юкӧнад — 2 пудйӧн, либӧ 2 пудйӧн да 27 тувйӧн унджык. Ӧні кӧ сэсся артыштам пуд идсӧ 80 урӧн пуд, воас доход сэтысь чӧлкӧвӧй да 60 ур (1 р. 60 к.) или 2 шайт да 13 ур (2 р. 13 к.). Ставсьыс: кӧйдыссьыс и нянь воӧмсьыс сылы воӧ барыш 2 шайт да 22 ур (2 р. 22 к.) или 2 шайт да 88 ур (2 р. 88 к.). 5−6 пуд кӧйдыс весалӧм вылӧ крестьянинлӧн мунӧ сӧмын аслас уджыс. Кӧйдыс весалан машина дінас ветлӧмыс сӧмын и лоӧ да 2−3 час уджалӧм.

Та серти кӧ, ёртъяс, позьӧ 2−3 частӧ ноксьыштны да вӧв коктӧ верст-мӧд песыштны, кӧйдыс весалан машина пунктӧдзыд рӧдтыштлыны. Оз тай, тыдалӧ, вош ноксьӧмыд ни пӧраыд.

Миян став Коми Обласьтӧ кӧдзсьӧ пӧ 23 сюрс десятина гӧгӧр му. Эськӧ ставсӧ кӧ кӧдзны весалӧм кӧйдысӧн, быд во кольӧ аслыныс му уджалысьяслы став обласьтас 150 сюрс шайт зарниӧн. Ӧні сійӧ ми коялам весьшӧрӧ му выланым.

Ӧні мӧвпышт, коми крестьянин, кӧсъян кӧ барыш босьтны нянь помсьыд — кӧйдыстӧ весав! Ӧні ас саяд ставыс. Туй индӧма.

Агроном В. Никитин.