ВИДЗ-МУ МЕРАЙТӦМ-ЮКЛӦМ ЙЫЛЫСЬ

Воис тулыс. Уналаын кутасны мерайтчыны, юклысьны, чинтасьны, содтасьны, вештасьны. Ӧні бӧръя вояснад юксьӧмъясыд, мерайтчӧмъясыд быдлаын лёкногӧн, кыдзсюрӧ лои, эз земельнӧй закон серти уналаын вӧчавны. Коді кыдз кужис да вермис — нетшкысис. Коді тӧдӧмӧн, коді тӧдтӧг мырддялісны, чинталісны, содталісны мӧда-мӧдлы. Сэтшӧм мерайтчӧмъяссьыд омӧльтчӧны Обществоясыс и торъя крестьянскӧй овмӧсъясыс. Сы понда колӧ тӧдны зэв бура быд земельнӧй служаклы, быд видз-му уджалысьлы, мый вермӧ быд уджалысь корны и ачыс сетны (свои права и обязанности). Колӧ тӧдны видз-му мерайтӧм, юклӧм, чинталӧм, содталӧм йылысь.

Медвойдӧр колӧ тӧдны — кутшӧм Обществоясын позьӧ юклысьны, мерайтчыны?

Земельнӧй законса 90, 92, 93 статьяяс серти мерайтчӧм, юклысьӧм, вештасьӧм вермас лоны сӧмын общинаӧн уджалысь обществоясын, кӧні чинтасьӧм, содтасьӧм, вештасьӧм векисяньыс вӧвлӧма. Кӧні абу вӧвлӧма, и ӧні оз вермы лоны ас кост мерайтчӧм. Сэтшӧм Обществоясыс шусьӧны участкӧвӧйӧн. Налысь видз-му мерайтны вермӧны Землеустройствояс дырйи, сэсся Обществоыс кӧ выль ног видз-мусӧ уджавны лӧсьӧдчӧ, уна пӧлӧс кӧдза лӧсьӧдӧ му вылӧ (турун кӧдзӧ), либӧ налысь кӧ государство мунысӧ босьтӧ казеннӧй удж вылӧ: кӧрт туй улӧ ли мукӧд вылӧ ли.

Мый колӧ керны видз-му юклігӧн?

Эм Земельнӧй Законын 116 ст. Сы серти медвойдӧр колӧ вӧчны Обществоӧн приговор, сэні урчитны: 1) кутшӧм видз-му юксьӧ, 2) кыдзи юклыны (сёйысь серти, уджалысь серти или ещӧ мӧд ног), 3) уна-ӧ воас быд керка юрӧ, 4) дыр-ӧ кежлӧ юксьӧны, кор медбӧръясьыс юксьылӧмаӧсь, 5) кыдзи уджавны запаснӧй видз-му, кольӧ кӧ юклӧм бӧрын.

Кутшӧм видз-му юксьӧ?

Юклыны, мерайтны Община вермӧ быдпӧлӧс видз-му, град йӧр кындзи. Земельнӧй закон оз юклы град йӧръяс, сӧмын тшӧктӧ Обществоӧс быдӧнлы, быд керка юрӧ ӧтмында сетавны. Весиг тшӧктӧ ӧткодявны: кодлӧн уна — чинтыны, кодлӧн этша — содтыны, сӧмын колӧ артыштны — бур-ӧ, омӧль-ӧ йӧрас муыс, сы серти и ыдждасӧ (количество) сетны. Сэсся оз позь юкны видз-му, коді уджалӧм ногсӧ дзикӧдз вежӧма выль ног, выльтор петкӧдлӧма, кӧть шуам: косінъясын зэр лӧсьӧдӧма (искусственное орошение) муяс вылас, васӧдінъяс, нюръяс косьтӧма бӧрӧздаясӧн, вӧр эрдмӧдӧма, мыръяс бертлӧма. Коді медбӧръя мерайтчӧм бӧрын сэтшӧм овмӧс лӧсьӧдӧма, оз позь Земельнӧй закон серти сылысь вӧрӧдны ни донсьӧдны важ серти. Сэтшӧм кӧзяинлысь видз-му вермасны босьтны зэв ыджыд причина вӧсна нин сӧмын. Сэсся став рӧскодсӧ, видз-му вылас видзӧмсӧ бӧр сетӧны важ кӧзяиныслы. (Та йылысь видзӧдӧй ст. — 119−131 Зем. закон).

Выль видз-му уджалӧм йылысь.

Колян во декабр тӧлысьын миян карын Обземуправленньӧын кыпӧдісны сёрни (проект) выль весасъяс йылысь. Сэсся сійӧ сёрнисӧ ыстісны Мӧскуаӧ (центрӧ), кыдзи ещӧ сэні видзӧдласны (утвердитасны оз).

Сы серти кӧ, крестьяналы сетсьӧ важ казеннӧй крестьянскӧй дачаясыс выль видз-му весасъяс вылӧ, сӧмын сы вылӧ колӧ Обществолӧн приговор вӧчны (видзӧдӧ ст. 53, 54), урчитны, кымын во кежлӧ сетсьӧ; сэтшӧм выль весасъяс оз вотӧ пырны. Выль видз-му весасъяс вундалӧ лесничӧй. Воддза выль видз-муяс гижалӧ, тӧдӧдалӧ торъя комиссия. Сійӧ комиссияас йӧзсӧ вермӧ индавны Обземуправленньӧ и сы йылысь водзвыв юӧртӧ. Сійӧ комиссияыс жӧ вот и видлалӧ, лӧсьӧдалӧ, кутшӧм выль видз-му позьӧ нин вотавны, кутшӧмӧс оз на позь и дыр-ӧ кежлӧ да кутшӧм ногӧн кольны важ уджалысьыслы.

Мый серти юклыссьӧ видз-му?

Вота видз-мутӧ позьӧ юклыны уна ног. Позьӧ сёйысь серти, уджалысь серти, позьӧ тшӧтш кыкнан ногыс. Сёйысь серти юклігӧн вотчина вермасны быд сёйысь юрӧ сетны ӧтмында (мужиклы и нывбабалы). Вӧчны вермасны и мӧд ног: урчитны челядьлы 5 арӧсӧдз, шуам, кӧть душ джын, вит арӧс бӧрын тыр душ.

Уджалысь серти или кыкнан ногыс тшӧтш юклысьӧны уна му местаясын. Миян Коми муын вота видз-му зэв этша, и медся лӧсялӧ сёйысь серти юклысьӧм. Сідзи тай со векисянь юклысьӧны миян тані, гӧгӧрволывлӧмаӧсь сійӧ небось. Кӧть сэсся кутшӧм ногӧн юксьы, медтыкӧ вӧлі ӧти ног юклӧма став видз-мусӧ и ӧткодя быд керка юрлы сійӧ обществоысь лӧсьӧдӧма (ст. 137). Земельнӧй законса 130 ст. серти оз позь кык ног юклыны видз-му ӧти Обществоын: сёйысь серти кӧ юкӧма видз, оз нин позь уджалысь серти юклыны му.

Приговорӧ колӧ пасйыны ним быд кӧзяинлысь, став сёйысьсӧ, уджалысьсӧ (трудоспособных) быд керка юрысь, мыйта воӧ видз-му быд керка юрӧ. Видз-му кӧ юксьӧ сёйысь серти, сэки оз ков торйӧн уджалысьяссӧ пасйыны.

Кодлы сетсьӧ видз-му.

Быд керка юрӧ, быд мортлы крестьянскӧй Обществоын олысьлы сетсьӧ видз-му. Керка юрысь ставыс лыдӧ пырӧ: пӧрысь, посни, мужик, нывбаба (видзӧдӧ ст. ст. 9, 47, 66, 67).

Морт кӧ мӧдлаӧ мунӧма уджавны (нажӧвитчыны), сылысь вотчинасӧ закон серти сӧмын позьӧ мырддьыны. Сідзи жӧ ӧтмында видз-му пай сетсьӧ верӧс сайӧ мунысьяслы, пыртасъяслы. Салдатъяслысь, общественнӧй служба вылӧ бӧрйӧм йӧзлысь гортаныс локтӧдз видз-му пайнысӧ оз вермы некод мырддьыны. Ас вӧляӧн бокын уджалысьлӧн, служитысьлӧн видз му пай‐вотчина оз пет кык перемена вежсьытӧдз: коськӧм, ӧзим, ид, сідзкӧ 6 во чӧж сійӧ лоӧ.

Обществоысь вошӧм мортлысь вотчина петкӧдны позьӧ закон серти Народнӧй судӧн. Вит во мысти вӧлись сэтшӧмлӧн вотчина петӧ, оз кӧ волі некутшӧм юӧр сысянь, сэки сійӧ лыддьысьӧ кулӧмӧн. Суд жӧ эськӧ вермӧ и водзджык вит восьыс босьтны да.

Земельнӧй Законса 18 статья серти Общество вермӧ вотчина босьтны вот кор: 1) асьныс кӧ бур вӧляӧн ӧткажитчасны видз-муысь, 2) керка юрысь кӧ ставыс кулӧны, некод оз коль олысь, 3) мӧдлаӧ кӧ мунӧны став семьянас и эновтӧны овмӧс сэтысь, 4) кутшӧмкӧ судъяс бӧрын вермӧны мырддьыны вотчина. 46 статья серти вотчинатӧм йӧз оз вермыны перйыны Обществолысь видз-му мырдӧн. Обществолӧн аслас гаж — сетас бурӧн сідзи-а, оз кӧ, бара жӧ сідз дай.

Дыр-ӧ кежлӧ юксьӧны-мерайтчӧны?

Выльысь мерайтчыны, юксьыны оз позь куим перемена вежсьытӧдз. Миян тані му уджалӧм куим вося: коськӧм, ӧзим, ид, сідзкӧ 9 воысь частӧ оз позь мерайтчыны. Сыысь водз мерайтчӧм вермас лоны сӧмын Общество кӧ кутас вежны важ му уджалӧм ногсӧ — куим вося переменасӧ уна вося вылӧ (многополье), либӧ ковмас кӧ Обществолысь государстволы босьтны видз-му, или землеустройство кӧ лоӧ. (Видз. ст. 122). Татшӧм мерайтчӧм костъясас вермас лоны ас костын содтасьӧм, чинтасьӧм, вештасьӧм Общество приговор серти, индасны кӧ керка юр или торъя мортӧс, кодлысь босьтны или сетны ковмас (видзӧдӧ 123 ст.), и татшӧм вештасьӧмсӧ позьӧ сӧмын ӧтчыд вӧчны куим во пытшкын миян му уджалӧм ног серти. Мерайтчӧм бӧрын Обществолӧн кольлӧ запаснӧй видз-му. Сэтшӧм видз-мусӧ Общество приговорӧн иналӧ, сӧмын оз ков торйӧдлыны сійӧ, ӧтилаӧ индӧ.

Видз-му мерайтны-юклыны оз позь кытчӧдз приговорас оз гижсьыны Волисполком, Уземуправленньӧ. Сы бӧрын на кодкӧ норасьысь кӧ лоӧ юксьӧмысь, дугдыны лоӧ норасьысьыслысь делӧсӧ видлавтӧдз. Сэтшӧм норасьӧмъяссӧ видлалӧ Земельнӧй комиссия.

Мерайтчигӧн Общество оз кӧ кут Земельнӧй закон серти уджавны, Волисполком, Уземуправленньӧ весиг норасьтӧг вермӧ дугӧдны мерайтчӧмысь. Тшук колӧ закон серти вӧчны (видзӧдӧ 120, 140 ст.).

Быд крестьянскӧй приговор скодъяс вылын му юклӧм йылысь вӧчсьӧ 56 ст. серти. Сійӧ лоӧ тадзи: колӧ индыны, кӧні вӧлі скод, кымын морт, кымын скод дорыс, кымын воча сувтысьыс лои (за и против), мый вӧсна мерайтчӧны. Приговор вӧчсьӧ джын дорсьыс унджык гӧлӧсӧн став вӧлӧсьтувса тыр арлыда йӧзӧн. Сэсся приговор кырымалӧны скодсӧ нуӧдысь председатель и секретар, унджык скодуйтысьыслы колӧ кырымасьны. Тайӧ формасӧ кӧ он вӧч, дзик та вӧсна вермасны дугӧдны мерайтчӧмсьыд. Сэсся мед став видз-му описьыд син водзын вӧлі, став важ посньӧдлӧмыд, торйӧдлӧмыд, кыдзи колӧ сійӧ выль ног вӧчны, ӧтлаавны, гырсьӧдны. Миян Коми Обласьтын видз-му мерайтӧм йылысь эм «Положение» 1922 вося, 22 апрель лунся. Тайӧ Положенньӧыс эз на вежсьы сэсянь и эм быд Волисполкомын. Сійӧ колӧ быдӧнлы тӧдны. Быд спор, увгӧм крестьяна костысь видлалӧ Земельнӧй комиссия.

Ӧні тайӧ война дырйи унаӧн аддзылісны мукӧд государствоясысь мӧд ног видз-му уджалӧм. Сэтшӧм том йӧзлӧн ёна гажныс петӧ на ног жӧ заводитны видз-му уджавны, сӧмын налысь кинысӧ и кокнысӧ кӧрталӧмаӧсь Обществоясыс. Землеустройствояс дырйи налы позьӧ петны, торйӧдчыны Обществоясысь и босьтчыны выль ног видз-му уджавны. Кодлы колӧ — энӧ узьӧ!

П. Мишев