ТАРГАН ДА ТУТШ-ТОТШ

Шабді-сӧдз юрсиа Генюклы ыджыд мамыс рытсяньыс на шуис-висьталіс, аски пӧ лысва косьмӧм бӧрас ветлам керӧс дорӧ. Оз пӧ кисьмӧма, ок пӧ уна да гырысь. Мича да чӧскыд пӧ озсӧ таво Енмыс сетӧма.

Генюклӧн нимкодьыс! Водз и водіс, мед аскиыс ӧдйӧджык воас. Узис чӧскыда. Асывнас садьмис Петрӧван нима петуксьыс водзджык. Мамыс шуӧ, мый нӧ пӧ, дитя, вӧталін, вомтӧ пӧ тай зэв чӧскыда вӧлі тяпкӧдан ун йывсьыд? Генюк нюмдіс да, оз пӧ, шуӧ, быттьӧ вота да сёя! Ок и чӧскыд. Ки тырӧн быттьӧ вомӧ апала.

Пырис мӧс лысьтанінысь ыджыд мамыс: но, шуӧ, шань пиыс тай чеччӧма нин, чӧвлы, шуӧ, сысъялышта да мӧс вӧра йӧвсӧ пӧсь шаньганас сёйышт-юышт.

Генюк мыськыштіс чужӧмсӧ, чышкысис мичаа вышивайтӧм ки чышкӧдӧ да пуксис пызан сайӧ.

— Ыджыд мам, озтӧ вотныд Мишӧ другӧс тшӧтш нуӧдлам, Аннук чойсӧ сылысь да. Но вед?

— Но, но пиук, нуӧдлам, ставнымлы тырмас. Вот сӧмын мед шондіыс вылӧджык кыпӧдчас и мӧдӧдчам. Бура ылын ӧд. Пока воам, лысваыд и косьмас.

— Ме ассьым выль чуманӧс, батьӧ тай вӧчис, босьта, но?

— Босьт, босьт, кага. Вермам кӧ, унджык вотам. Локтам да варенньӧ пуам нимлун кежлад.

Мӧс вӧра йӧлӧн да пӧсь шаньгаясӧн нуръясьыштӧм бӧрын регыд и мӧдӧдчисны озъя керӧс дорӧ. Мунігмозыс кежалісны сикт помланьыс сулалысь важиник керка дорӧ, нуӧдісны тшӧтш оз вотны Генюклысь другсӧ — Мишукӧс да сылысь чойсӧ — Аннукӧс. Налӧн радыд! Мишуклӧн да Аннуклӧн мамыслы тшӧтш нимкодь лои.

— Ветласны, ветласны мед, Парась тьӧт, мед велӧдчасны дзолясянь вӧлӧга перйыны.

Дерт эськӧ, Парась абу сылы некутшӧм тьӧтка, но ставыс сиктсаыс шуӧны тадзи, Парась тьӧтка пӧ. Шань да быдӧнлы мелі кыв аддзысь нывбабаыд ӧд тай ставныслы бур тьӧтка кодь.

Челядь котралӧны-ризъялӧны, быттьӧ дзоляник кӧза пиян. Радыд налӧн. Со тай, водзвылын котӧртӧны, серам, гаж.

— Сё майбырӧй дай челядьдырӧй, — ышловзис Парась тьӧтка, — ставыс мойдын кодь.

Матыстчисны Тёльгана шор дорӧ. Ок и визув тайӧ шорыс, сӧмын и тёльгӧ-ворсӧдчӧ ваыс, эзысьӧн югъялӧ. Дерт бара-й тайӧ шор йывсьыс и эм сійӧ мича сьыланкывйыс, кӧні тай сьывсьӧ:

Висьтав меным эзысь шор,

Котӧртнытӧ мудзан кор?

Тёльган-больган лун и вой,

Сьылӧ тэнад дзик быд войт.

Дзик сэтшӧм и эм тайӧ шорыс. Дзик быд войт со тёльгӧ-сьылӧ сылӧн.

Парась тьӧткалӧн шор дорӧ вотӧдз челядь удитісны гоз-мӧдысь чеччыштны шор вомӧныс ӧтарӧ-мӧдарӧ.

— Ыджыд мам, видзӧд, шорыс кутшӧм мича! Кутшӧм лӧсьыда тёльгӧ-визувтӧ, быттьӧ сьылӧ гажа сьыланкыв, — ыджыд мамыслы воча котӧртіс Генюк.

— Да, дитя, сьылӧ-ворсӧ шорыс, сідзи и нимтӧмаӧсь сійӧс, Тёльгана шорӧн.

Сувтӧмӧн кывзыштісны тёльгӧм-дзольгӧмсӧ шорыслысь. Друг сэсся керӧс бокладорсяньыс кыліс: ку-ку, ку-ку...

— Кӧк, кӧк. Кӧк, кӧкӧ, — горӧдіс Аннук да зэв збыльысь юаліс кӧклысь: — Кӧкиньӧй, чойиньӧй, узь да вӧтась, да висьтав, кымын во ме ола?

Кӧкинь ланьтыштліс, быттьӧ унмовсьліс да вӧталіс Аннукӧс, а сэсся пондіс лыддьӧдлыны.

— Ку-ку, ку-ку, ку-ку...

— Ӧтик, кык, куим, нёль — лов шынысӧ дзебӧмӧн лыддьӧны челядь. А кӧк сӧмын и лыддьӧ. Гашкӧ сёысь на унджык во висьталіс кӧкинь овны Аннуклы. Нимкодьыд сылӧн. Вомыс пельӧдзыс. Вашъялӧ-чиктылӧ. А со и, керӧс бок нин тыдовтчис.

— Тотш-тотш, тотш-тотш-тотш, тотш-тотш..., — кутіс кывны вӧрас. Тайӧ сизь тотшкӧдчӧ, пучӧйясӧс корсьӧ. Зэв бур тайӧ лэбачыс, пуяссӧ лечитӧ. Да и аслыс кынӧмпӧт перйӧ. Сӧмын и сизьдӧ со, тутш да тотш висьталӧ. Кыдзи сӧмын юрыс оз пыркав коньӧрлӧн. А тонӧ, со пу вылас, катшаяс китшкӧны, мыйкӧ тыдалӧ абу юкӧмаӧсь, быттьӧ пинясьӧны ӧта-мӧдныскӧд. Вӧрыс олӧ аслас олӧмӧн. Быдсяма олысьыс сэн эм. Быдсяма шысӧ кылан, кывзысьыштан кӧ. Со кӧнкӧ пыдын шутьлялӧм кылӧ, мӧдлаын тюрзӧм, а то друг таргӧм шы кылас.

Воисны керӧс бокӧдз. А озйыс мыйта! Гӧрд ковёр быттьӧ вольсыштӧма-дӧввидзӧ. Ёна и вотчисны. Ставныслӧн дозныс тыри. А сынӧдыс кӧть апав, сэтшӧм чӧскыд кӧрӧн ӧвтӧ, юрыд бергӧдчӧ. Луныс мича, шондіа, кыдз шуласны, «вый войталӧ».

— Сё майбырӧй да-й олӧмӧй, — ышловзис Парась тьӧтка да веськӧдіс пӧрысь коссӧ.

— Генюк, Аннук, Мишук, — чукӧстіс челядьӧс, — мунамӧй сэсся, дитюкъяс, тырмас. Весавны на ковмас озтӧ. Энӧ ёна таркӧдӧй чуманнытӧ, кокниджыка нуӧй, а то вазяс да весавнытӧ онӧ вермӧй.

...Рытнас, озъя варенньӧӧн тшай юӧм бӧрын, челядь бара на ӧтлаӧ чукӧртчисны ворсны. Быдторсьыс ворсісны. И дас чагйысь, и сарысь, и дзебсясьӧмысь. Сэсся пуксисны Генюкъяслӧн звӧз вылӧ да ёна на варовитісны оз вотӧм йылысь. Кутшӧм шыяс кывлісны, мый аддзылісны.

— Аннук, ноко, кӧкиньыд кыдзи кӧкис, кымын во висьталіс тэныд овны? — юаліс Генюк.

— Ку-ку, ку-ку! — нимкодя сьылыштіс Аннук, — кӧкиньыд ӧд менӧ любитӧ, сёысь на, гашкӧ, унджык во висьталіс. Вот!

— А сизьыд тай тотшкӧдіс-сизьдіс пуас, сӧмын и тутш да тотш кылӧ, да ӧд? — сюйсис сёрниӧ Мишук.

— А катшаясыд кыдзи кужӧны китшкынытӧ гӧлӧснысӧ вежлалӧмӧн, быттьӧ пиньӧ воӧмаӧсь.

— Вӧрас на кымын пӧлӧс шы вӧлі кылӧ. Уна звер-пӧтка сэні олӧ. Коді таргӧ, коді тювзӧ, а коді равзӧ.

— Ӧта-мӧдсӧ бара гӧгӧрвоӧны оз-а?

— Дерт оз, кӧкиньыд тай гӧгӧрвоис менӧ, — нюмыртліс вомсӧ Аннук.

— Гашкӧ, и гӧгӧрвоӧны жӧ мукӧдыс, — сӧгласитчисны мукӧдыс да Мишук.

Ёна на сёрнитісны челядь звӧз вылын пукалігмоз, кад йывсьыс весиг вунӧдісны. Мишуклӧн да Аннуклӧн мамыс корсьны локтіс.

— Локтӧй нин, узян кад ӧд воис, а ті век на шӧйтанныд, энӧ на пӧтӧй лунтырнас?

Мишук да Аннук жугыльмисны быдӧн, но чеччисны жӧ да котӧртісны мамыс бӧрся. Генюк пырис жӧ сэсся гортас. Водіс да дыр на эз узь. Пыр на быттьӧ кылісны вӧрса шыясыс, шорлӧн тёльгӧм-ворсӧмыс.