СЯРГАН
Зэв гажа миянлы,
Шань, мича пиянлы,
Огӧ тай няргӧй,
Вот кыдзи сяргам.
Сяр, сяр, сяр...
(Челядьлы сьыланкывйысь.)
Пиля Педӧрлӧн керкагӧгӧрса потшӧсыс вӧлі аслыссикас. Мукӧдлӧн кӧ потшӧмаӧсь йӧрнысӧ кузь потшъясӧн, кык майӧг костӧ потшъяссӧ сюялӧмӧн да бадь ньӧрйӧн ньӧръялӧмӧн-кӧртавлӧмӧн, то Педӧрлӧн быттьӧ додь разъяс сувтсӧн сувтӧдалӧма орччӧн-орччӧн, быттьӧ керка гӧгӧр ыджыд радз^решетка из дранок/^ кыӧма.
Му вӧчигӧн пӧ тыла бокас зэв уна бадь вӧлі да сотнысӧ пӧ жаль лои. Мичаджык бадь пуяссӧ пӧ и перйи ӧткузя, сажень кузьта кымын бедьяс, да Каркокӧд гортӧ вайим, телега тыр сӧвтім да.
А важ потшӧсӧй пӧ сісьмӧма нин вӧлі да, Елена гӧтырӧй ёна жӧ нин ропкис, мужик пӧ, гач новлан, а потшӧстӧ весиг он вермы дзоньтавны. Тадзи тай вӧлі висьтавлас, юалан кӧ быттьӧ сылӧн тешкодь потшӧс йывсьыс.
Сэсся вот и мӧвпыштӧма мортыд вӧчны кузьджык нэма потшӧс. И ӧд артмӧма. Аслыссикас потшӧс, сярган потшӧс. Тадзисӧ челядьпиян нимтісны. Босьтасны бедьтор да котӧртӧны потшӧс гӧгӧрыс, бедьторсӧ потшӧс бердас топӧдӧмӧн. Аслыныс нимкодь. Артмӧ аслыссикас ворсӧм сяма — сяр-сяр-сяр, сяр-сяр-сяр... ӧти котӧртас, сэсся мӧд бӧрсяньыс, а сэсся сэні и коймӧд. Сӧмын и сяргӧны.
Елена эськӧ дӧзмӧма нин дзикӧдз да. Бара видчӧ мужик вылас, вӧчин пӧ, вӧчин пель сьӧдмӧдантор, грекӧ пӧ вӧйны куті тайӧ сярган потшӧснад.
А ӧтчыд Педӧр казяліс татшӧм тешкодьтор. Потшӧс дорас, карта сайланьыс, вӧлі йирсьӧны вӧвъяс. Асланыс Каркоыс сэні жӧ вӧлі. Пиля Педӧр видзӧдіс да любуйтчис вӧвъяснас, ӧткодяліс, кодлӧн кутшӧм вӧв. Аслас Каркоыс медся мича да шань, медся ёна воис сьӧлӧм вылас.
— Ок, эськӧ, нӧшта кӧ вӧлі...
И друг кыдз тай сярӧбтас — сяр-р-р, сяр-р-р...
Черӧбмуніс быдсӧн Педӧр. А вӧвъяс быттьӧ йӧймисны, сӧмын и лэбны-пышйыны кутісны. Бӧжныс да бурысьныс сӧмын и тыдалӧ. Да эз разі-пели, а ставныс ӧтчукӧрӧнмоз, ӧти нырӧн. Регыд и вошины син водзысь.
— Но, лешакӧ, челядь, йӧймӧданныд вӧвъяссӧ, да-й менӧ тшӧтш, — уськӧдчис Педӧр потшӧс дорӧд котӧртысь детинкаяс дорӧ, чуйдіс найӧс, — аттӧ и, чепелышъяс, сюранныд коркӧ.
Ачыс синбӧжнас Еленасӧ кыйӧдӧ, оз-ӧ пет да пиняв сійӧс сярган потшӧссьыд. Сэсся сувтіс да кулаксӧ на петкӧдліс ылын нин котӧртысь зонкаяслы, а ачыс серӧктыштіс: «Аттӧ, едена силаяс». Бергӧдчис да мӧдӧдчис кильчӧлань. Муніс юрсӧ дорлӧдлігтыр да джӧм сувтіс.
— Но, трасича, видзӧд-тӧ, а мый, видлыны-кӧ? — югзисны Педӧрлӧн синъясыс. Сійӧ чожа восьлаліс турун ваян звӧз бокас вӧчӧм вевт увланьӧ да мӧвпаліс, кыдзиджык вӧчны думыштӧмторсӧ.
А делӧыс сыын, мый тувсов гӧра-кӧдза бӧрын вӧвъяссӧ лэдзлӧны вӧля вылӧ ёнмӧдчыштны. Найӧ, сикт гӧгӧр кытшлалӧм бӧрын, чукӧрӧн мунлісны керӧс бокланьӧ. Сэтчӧс ёльбокса чӧскыд туруннас чӧсмасьыштны да вын-эбӧссӧ содтыштны сьӧкыд да кузь страда водзын. А кор ковмыліс найӧс корсьны да вайны гортланьӧ, найӧ некыдзи эз кӧсйыны торйӧдчыны вӧльнӧй олӧмыскӧд да разі-пели гӧняйтлісны-дзебсясисны вӧв корсьысьясысь. И пу бедьяснад вӧлі школӧдасны-вачкаласны, и воча-воча, и быд пуӧ, и жыннянъяснад броньгасны. Бур пӧт и горзасны гӧлӧс сибдымӧныс-а, ставыс весьшӧрӧ. Оз мунны гортланьӧ, и ставыс. Этша и мырсясны вӧлі, пока петкӧдасны вӧрсьыс.
Со и думыштіс Педӧр, вӧвъяслысь эта выйӧдз повзьӧмтӧ да ӧтчукӧрӧн ӧтарвыв пышйӧмтӧ аддзӧм бӧрын, вӧчны сэтшӧм сярган потшӧскодьсӧ, медым эськӧ позис киын новлӧдлыны сійӧс, сьӧрсьыд. А шыыс мед вӧлі сылӧн сярган потшӧсыслӧн кодь жӧ.
Уна ногӧн босьтчыліс Педӧр вӧчны сяргантӧ: сера палич кодьӧс вӧчліс, да оз туй — пыр лоӧ ӧти кинад кутны, а мӧднас ӧтарӧ-мӧдарӧ бедь торйӧн гызнавны. Мудзан, да и абу гора. И рама пытшкӧ бедьяс сюявліс — оз жӧ туй. Коймӧд луннас сӧмын гӧгӧрвоис Педӧр вӧчны бергӧдлана сяргантӧ, ассьыс гӧгрӧс потшӧссӧ ӧшинь увсьыс видзӧдлӧм бӧрын.
Аслыс зэв нимкодь лои. Пара лунӧн и вӧчис сэсся. Елена гӧтырыс быдӧн окыштіс, молодеч пӧ. А Микита пиыс дышӧдмӧныс котраліс-сяргис сёнъяс бокӧд челядь чукӧркӧд. Ставныслы воис сьӧлӧм вылас сярганыд. Батьясныслы тшӧктісны жӧ вӧчны мукӧд посни войтыр.
Но воис кад вӧвъясӧс корсьны мунны. Мунісны витӧн. Пиля Педӧр нырщикыс. Кольӧм воясӧ вӧлі куим лунӧдз петкӧдасны вӧвъястӧ керӧсбокса вӧръясӧд, а кыдзи жӧ ӧні артмас? Петасны-ӧ вӧвъясыс вӧрсьыс, мунасны-ӧ чукӧрӧн сиктланьӧ? Быдсяма думыс бергалӧ Педӧрлӧн юрас, полӧкодь, но оз петкӧдлы ёртъясыслы.
Воисны Керӧсаёль вуджанінӧдз. Сувтісны шойччыны. Перйисны нопъясысь нуръясянторнысӧ да сюся кывзысиг-видзӧдлігтырйи кутісны пажнайтны.
— Тонӧ, тонӧ вӧвъясыд, — сӧмын и артмис Педӧрлӧн, гораа горӧдіс — таланьӧ локтӧны!
Ӧні нин ставныс аддзисны вӧвъястӧ. Найӧ сӧмын и корсйӧдлӧны-прыськайтӧны ныръяснас. Казялісны жӧ йӧзтӧ да сувтлісны здук кежлӧ, сэсся бергӧдчисны кыккокйыв да уйкнитісны-пышйисны ёль пӧлӧныс.
— Вот трасичаясыд, — сӧмын и артмис Педӧрлӧн.
— Но, господьӧй, отсав, — шуис гусьӧник вомгорув да тшӧктіс отсасьысьяслы сувтавны сажень ветымын кымына костӧн-костӧн, радӧн моз. Висьталіс налы, мый сяргыны кутасны сэки жӧ, кор сярӧбтас сійӧ ачыс.
Вӧвъяс вӧліны сиктладор бокас. Бӧрас — джуджыд керӧс. Нӧшта видзӧдліс Педӧр гӧгӧрбок, сьӧвзис ки пыдӧсас да кыдзи тай сярӧбтіс сярганнас, да нӧшта на горӧдас: о-го-го-го!..
Гӧгӧрбок ставыс шызис. Сӧмын и кылӧ вӧр пасьталаыс: сяр-сяр-сяр, сяр-сяр-сяр, сяр-сяр-сяр! Ува-ава, грыма-грама! Вот тайӧ и шум лои! Вӧвъясӧс эз и аддзывны сэсся некытысь.
— Кытчаньӧ бара-й пышйисны? — майшасис Педӧр.
Но артмис ставыс ладӧн, став вӧлыс чукӧрӧн петӧмаӧсь сиктӧ.
— Слава богу, — сӧмын и шуыштіс Педӧр, пӧсьсӧ чышкыштіс чужӧм вывсьыс да паськыда вашмуніс.
Ёна и ошкисны сэсся сиктсаяс Пиля Педӧрӧс сяргантӧ вӧчӧмысь.
