КОЛӦ ОЗ КОМИ ШКОЛАЛЫ КОМИ КЫВ

Ӧні, Сӧвет власьт дырйи, тешкодь и гижнысӧ та йылысь эськӧ да, лоӧ тай. Ӧнӧдз на унаӧн шуасьӧны: «Оз пӧ ков коми школаын коми кывйыс». Та вӧсна ме кӧсъя сёрнитыштны коми бать-мамъяскӧд. Ме ачым уна во школаын велӧді, уна челядь ме ки пыр муніс.

Войдӧр, важӧн, тшӧктывлісны жӧ закон божий да саръяс йылысь комиӧн велӧдны, мед пӧ ёнджыка сьӧлӧманыс да юраныс пырас. Сэсся революцияӧдз медбӧръя вояснас инспекторъяс (Рейтенборд) дзикӧдз вӧтлылісны коми кывтӧ школаясысь. Найӧ вӧлі шуӧны: «Комисӧ пӧ колӧ пӧртны рочӧ». Ретивӧйджык учительяс челядьӧс эз лэдзлыны комиӧн кыв шуны. Челядьыд тай эськӧ оз вӧлі бурӧн сетчыны: сёрнитӧны гусьӧникӧн либӧ чӧв олӧны немӧйяс моз велӧдысьыс дырйи. Сідзи и ичӧтысянь коми челядьӧс вӧлі велӧдӧны мустӧмтны, кедзовтны ассьыс кывсӧ, йӧзсӧ, яндысьны наысь. Сідзи быдмам вӧлі ми кӧдзыд, кид сьӧлӧмаӧсь, мырсям рочӧ пӧртчыны. Карса гырысь школаясын велӧдчӧм бӧрын гӧтовӧсь киритчыны комиысь. Юаласны кӧ вӧлі: «Абу-ӧ пӧ тэ коми?» — Ми гӧрдӧдам, изсям-ёрсям: «Сё Кристос пӧ, ме весиг ог гӧгӧрво коминас!» Бать-мам асьныс вӧлі элясьӧны: «Оз пӧ ков челядьтӧ водзад велӧдны, вунӧдасны пӧ бать-мамтӧ, яндысьны пӧ кутасны миянысь». Сэтшӧм школаяс помсьыд лёка ичӧт пӧльза вӧлі коми йӧзлы, сӧмын ёнджыка пемдӧдлісны юрнымӧс, ки-кокнымӧс дорлісны сарскӧй прав-ыд поп-дяккӧд. Коді вӧлі велӧдчас ёнджыка, сійӧ и пышйӧ, ӧткажитчӧ ас йӧзысь. Ставыс тайӧ вӧлі ассьыным кывнымӧс омӧльтӧм вӧсна.

Войдӧр, коми гижӧдтӧ лӧсьӧдтӧдзыд, челядьыдлы вӧлі колӧ: ӧти-кӧ, мырсьыны, тӧдмавны шыпас нимтӧ, мӧд-кӧ, лыддян кывъясыд дзик тӧдтӧмӧсь, колӧ тӧдӧдны роч кывсӧ комиӧн. Босьтам кӧть «рот». Челядь аддзӧны «рот», сӧмын оз тӧдны, мый лоӧ. Велӧдысь висьталӧ — «тайӧ пӧ лоӧ „вом“». Найӧ сэсся и шӧрӧ вошӧны: син водзаныс ӧтитор, юраныс мӧдтор. Сэтшӧм велӧдчӧмыд зэв сьӧкыд, гажтӧм, челядьлысь юрнысӧ, сьӧлӧмнысӧ измӧдӧ, синнысӧ куньӧ, коньӧръяс очсалӧны урок вылад.

Гортын челядьӧс мамъяс тшӧктӧны урок велӧдны. Найӧ лыддьӧны тӧдтӧм кывъяс, унаысь сӧрӧны, ылӧдчӧны: тӧдӧны ӧд, мамъяс немтор оз гӧгӧрвоны.

Мам кывзӧ, шензьӧ: «Со пӧ тай сёшайт пиӧй кыдзи велалӧма». Эськӧ пиыд оз куж лыддьысьныд да немуйтӧ, сӧрӧ.

Ӧні, коми гижӧд лӧсьӧдӧм бӧрад, велӧдчӧмыс мӧд пӧлӧс колӧ лоны, дерт, вежӧра кӧ велӧдысьыд. Велӧдны дзик жӧ сійӧ, сӧмын лыддян кывъясыд ставыс тӧдса, оз ков сы вылын пессьыны челядьлы. Урок вылад налӧн чужӧмъясыс дзоньнас нюмъялӧны. Лыддьӧны: мышь пыдди шыр, кошка пыдди кань. Сок пыдди ли. Сёрниыд: юасьӧны, висьтавлӧны асьныс. Юрныс и сьӧлӧмныс уджалӧ. Оз бара синныс куньсьы, очсавсьы. Гортад челядь оз нин сӧрны, ылӧдлыны мамтӧ: сійӧ ӧд казялас, тӧдса кывйӧн ӧд лыддьӧны. Ӧні сэсся висьталӧй, мамъяс, — кор тіянлы исполкомъясад висьталӧны рочӧн или комиӧн, код ногӧн висьталӧмыс сьӧлӧманыд, юраныд пырӧджык? Та бӧрын сэсся и висьталӧ — колӧ оз тіян посни челядьлы тӧдса кыв? Колӧ тіян челядьлӧн гӧгӧрвоӧм, ӧдйӧджыка вежӧрсялӧм. Роч кывтӧ ӧд огӧ шыбитӧй. Сійӧ кольӧ ас местаас. Быд кыла йӧзлы Сӧвет власьт сетіс школаясас ассьыныс кывсӧ, мед ӧдйӧнджыка быдӧн сюсьмасны, вежӧрсяласны, кыпаласны. Войдӧр тай сарскӧй власьтыд поліс йӧз сюсьмӧмсьыд, эз небось лэдзлы ас кывнад велӧдны.

Некутшӧм кыла йӧз оз шу — «Оз пӧ ков миянлы ас кыв школалы». Ми коми йӧз, буракӧ, медпемыдӧсь, огӧ гӧгӧрвоӧ сы ыджда бурнас пӧльзуйтчыныс, кывзам нэмӧвӧйся врагъяслысь. Ӧні найӧ казялісны миянлысь ловзьӧмсӧ, садьмӧмсӧ и быд ногӧн мырсьӧны пӧдтыны миянлысь том коми гижӧдсӧ, коми кывсӧ, мед бӧр ми унмовсям, кулам. Ӧні коми кывтӧ вӧтлӧны школаяссьыд сӧмын вежӧртӧм велӧдысьяс да поп-дяк став. Веськыдасӧ оз лысьтны эськӧ да крестьяна нимӧн вевттьысьӧны, найӧс йӧйтӧдлӧны.

Революция бӧрын медводдза учительскӧй Съезд вылын (1917 в.) гоз-мӧд коми велӧдысь кыпӧдісны сёрни коми кыв школаӧ пыртӧм йылысь. Сэки ӧти роч велӧдысь эз яндысь шуны со мый: «Ме пӧ кывза да шензя. Тані пӧ кӧсйӧны ловзьӧдны дука сісь шойӧс». Сэки ланьтны лои комияслы: власьтыс сэки вӧлі озыр йӧз да поп-дяк киын. Мыйӧн тай власьтыд сюри Сӧвет киӧ, регыд ловзис «дука сісь шойыд» — коми кывйыд, коми йӧзыд.

Со ӧд озыр йӧзыд, поп-дякыд кыдзи видзӧдӧны ӧнӧдз миян вылӧ и кужӧны коми йӧзлы юраныс сюявны ассьыныс омӧльтӧм думъяссӧ. Быд выльторйысь йӧз век полӧны, пыксьӧны. Во дас сайын меным вель дыр лои ӧти школаын вермасьны бать-мамкӧд. «Кыдзи нӧ пӧ позьӧ челядьӧс наказывайттӧг, чиршӧдлытӧг велӧдны, ас дырйиыс пӧ дурӧны, ворсӧны, йӧктӧны?» Во кык мысти вӧлись казялісны, шуны кутісны: «Позьӧ пӧ тай вӧлӧм челядьтӧ бурӧн велӧдны». Сэсся ӧд ӧнӧдз на ті, бать-мам, виданныд выль ногӧн велӧдысьясӧс: «Мый нӧ пӧ ӧнія велӧдӧмыд, сӧмын пӧ сьылӧны, йӧктӧны, рисуйтчӧны, сёйӧн ворсӧны, вӧръясӧд гуляйтӧны — быдсяма дивӧсӧ корсялӧны, ӧктӧны». А миян ногӧн буретш сэтшӧм школаясыс, сэтшӧм велӧдысьясыс и медбурӧсь. Во-мӧд мысти асьныд сідзи жӧ казяланныд бурсӧ сэтысь. Кутшӧм гырысьлӧн олӧмыс войдӧр вӧлі пемыд, гӧгӧрвотӧм, сэтшӧм и школаным вӧлі. Ӧні кулӧма нин сэтшӧм пеж олӧмыс, колӧ нимкодясьны, а ті ӧзуртанныд, жалитанныд важ школатӧ.

Коми велӧдысь