КЫДЗИ СӦВЕТ ВЛАСЬТ ОТСАЛӦ НЫВБАБАЛЫ

Деревняын крестьяна гӧтрасьӧны донтӧм уджалысьӧс вайӧм кузя. Гӧтрасян кӧ, оз нин ков сэсся уджалысьӧс медавны. Дзоньвидза том ичмонь быдтор керӧ: вурӧ, вӧчӧ, идрасьӧ, му-видз уджалӧ, пачводз дорын пуӧ-пӧжалӧ, дон оз кор, оз норась, дивъя. Сэки сійӧ колантор быдӧнлы. Мыйӧн тай сьӧкыд олӧмысла вошӧ сылӧн дзоньвидзалуныс — мустӧммас, ковтӧммас мужикыслы, семьяыслы. Татшӧм олӧмсӧ нывбабалы лӧсьӧдлісны сардырся законъяс вичкокӧд.

Вичкоын венчайтчигӧн лыддьӧны вӧлі: «гӧтыр пӧ мед полас аслас верӧсысь» (жена да боится своего мужа). Сійӧ заповедь кузя гӧтыр вӧлі асьсӧ улӧ пуктӧ верӧс дорсьыс. Верӧс вермӧ вӧлі гӧтырӧс быд ног нартитны, нӧйтны. Воддза закон вӧлі омӧля дорйӧ нывбабаӧс.

Революцияӧдз ныв кӧ вӧлі кага ваяс — мыжмас йӧз водзын, закон водзын да вичко водзын ӧтнасӧн: мужикӧс оз весиг казьтыштлыны. Поп кагалы пуктас медмисьтӧм нимсӧ: Пуд, Дадӧ, Ӧстап. Сэсся нэм чӧжыс, коньӧръяс, йӧз серам туйын оласны. Эськӧ ӧд кагаыд абу жӧ сэтысь мыжа да. Законыд вӧлі оз сет сэтшӧм кагаясыдлы ов ни, вич ни. Сійӧ пӧ чурка (незаконнорожденный), закон пӧ сылы абу тшӧктӧма чужны. Мыйла пӧ законлысь юасьтӧг лысьтӧма чужны.

Тайӧ революцияӧдз кымын нывбабалысь нэм помсӧ дженьмӧдлісны, олӧмнысӧ кусӧдлісны лёк вежӧрттӧм мужикъясныс. Юксьыны вӧлі оз позь-а. Мунӧмыд кӧ верӧс сайӧ — ов, эн лысьт шыасьны, водзсасьны, мед тэнӧ вильӧдӧны, йирӧны. Пышъян кӧ вӧлі, тэнӧ бӧр закон серти мужикыд вермӧ вайӧдны.

Нывбабаӧс воддза законыд весиг нин эз морт туйӧ пуктыв: ныв дырйиыд бать-мамлӧн тэ, верӧс сайӧ мунан — лоан мужиклӧн. Нывбабалӧн весиг овыд абу аслас, пыр йӧзлӧн. Ӧні на ӧд челядьтӧ мам овнад шуан кӧ — серавласны.

Октябрса революция бӧрын, декабр тӧлысьын, 18 лунӧ, 1917 воын, Сӧвет власьт вӧлисти мездіс дом помысь нывбабаӧс. (Шуис: «некутшӧм венчайтчӧм пӧ оз ков мунігӧн-вайигӧн, сӧмын пӧ колӧ гижсьыны».) Ӧні гӧтрасьны, верӧс сайӧ мунны оз ков вичко, колӧ сӧмын Исполкомын гижсьыны кыкнанныслы бур вӧляысь. (Исполкомын гижсьытӧг мунӧм-вайӧм оз ло законнӧй.)

Гижсьӧм бӧрын ӧні на мукӧд венчайтчӧны вичкоын, оз вермыны на важ ылавлӧмсьыс мездысьны. Сэтшӧмъяслы юр вемӧдзыс, сьӧлӧмӧдзныс йиджӧма попъяслӧн велӧдӧмыс. Гижсигӧн Сӧвет власьт оз ылӧдлы, вичко моз, нывбабаӧс мужиксьыс повны. Сэні жӧника-невестаа дзик ӧткодьӧсь, ӧтыдждаӧсь закон водзын. Некод найӧс оз вермы мырдӧн гижӧдны, гӧтравны. Гозъя вермӧны ӧти овӧн гижсьыны, вермӧ ичмонь ассьыс овсӧ кольӧдны. Челядьлы кӧть кодныс ассьыныс овнысӧ вермӧны сетны. Ӧні позьӧ пырысь-пыр юксьыны, гозъя кост олӧм кӧ торксис, оз кӧ кутны лӧсявны мӧда-мӧдкӧд. Сӧмын мун народнӧй суддя дінӧ, висьтав лӧсьыдтӧм олӧмтӧ, юксьыны кӧсйӧмтӧ. Народнӧй суд регыдӧн и юкас. Гӧтыр кӧ воштӧма ассьыс дзоньвидзалунсӧ, эм кӧ челядь — суд перъяс мужиксянь ӧтувъя эмбурсӧ, тшӧктас мужикӧс челядьсӧ вердны-пасьтӧдны. Юксигӧн кӧ челядь вӧсна вензьӧм лоӧ, суд гӧгӧр арталас да код ордас лӧсьыдджык овны челядьлы, сылы и сетас.

Сӧвет власьт оз тшӧкты мырдӧн быдӧнӧс гижсьыны: окота кӧ — гижсьы, абу кӧ — эн. Сылы челядьыс ставыс ӧткодь. Чужас кӧ кага гижсьыштӧм мамлӧн, сійӧ висьталӧм, индӧм серти гижӧны батьсӧ, тшӧктӧны сійӧс отсавны мамыслы быдтыны кагасӧ. Сэтшӧм нывбабалы колӧ куим тӧлысь войдӧр висьтавны кагалысь батьсӧ Исполкомӧ. Исполком ыстӧ сылы водзвыв гижӧд. Сійӧ кӧ кык вежон кольтӧдз оз соссьы, батьӧн и гижӧны.

Вермас, дерт, батьӧн гижӧм морт соссьыны сійӧ нывбабакӧд олӧмысь. Сэки судӧ сетӧны. Суд юасяс йӧзлысь: казявлісны-ӧ налысь тшӧтш олӧм, узьлывлӧм. Сэсся йӧз висьталӧм серти и судитас.

Со ӧд, коми аньясӧй, кутшӧм ыджыд бур тіянлы Сӧвет власьт вӧчис. Нывбабалысь дорӧм ки-коксӧ мездіс, мужикъяскӧд ӧткодяліс, морт пыдди кутіс пуктыны. Сӧвет власьт нывбабалы унджык бурсӧ вӧчис мужикъяслы дорысь на. Сійӧн эськӧ колӧ нывбабалы Сӧвет власьт бердас сьӧлӧмысь кутчысьны. Сӧмын тай пемыдлуныс сёйӧ: ассьыныс бур вӧчысьсӧ, мездысьсӧ, отсалысьсӧ, кокньӧдысьсӧ гӧгӧрвотӧм нывбабаясыд мукӧддырйи видӧны, омӧльтӧны.

Коми аньӧй, мыйӧн тэнад ичӧтика синмыд воссьыштас, казялан Сӧвет власьтлысь бур вӧчӧмсӧ, видӧм пыдди пондан ошкыны сійӧс.

Бур Ань.