ВОТЧИНА УДЖАЛӦМ ЙЫЛЫСЬ
Кольӧм война дырйи да революция дырйи видз-му уджалӧм крестьяналӧн зэв ёна торксис, гудрасис кыдзсюрӧ, оз позь вӧлі тӧдны, кыдзик нин и колӧ уджавныс. Ӧтиклаын вотчинасӧ юклісны ӧтмоз сёйысь юрӧ, мӧдлаын гырысь уджалысь юрӧ, коймӧдлаын скӧт серти; ӧтилаын став видз-мусӧ торйӧдалісны зэв уна пельӧ, мӧдлаын кыдзсюрӧ мерайтісны, сортуйтісны, коймӧдлаын разӧдісны ӧти вӧлӧсьт помсяньыс мӧд помӧдзыс; муяс эз пондыны куйӧдавны, эндӧдлісны; видзьяс тырины пушйӧдӧн, лӧптӧн; канаваяс тырисны; мерайтчан нигаяс марайтчисны, косясьлісны, медбӧрын вошины. Ладыс уджалӧмыслӧн дзик воши. Некод нин сьӧлӧмсьыс эз понды уджавны вотчинасӧ.
Сэтшӧм мисьтӧм уджыс воис гырысь Мӧскуаса начальство пельӧдз. Мӧскуаын тӧлкуйтны сы йылысь унаысь чукӧртлісны аслыс Съезд. Сэні начальство тӧдысь йӧзкӧд — агрономъяскӧд, бӧрйӧм вотчина уджалысь крестьянакӧд — дыр тӧлкуйтісны, кыдзи эськӧ бурджык да лӧсьыдджык уджавны крестьяналы вотчинасӧ. Сэсся сы бӧрын Сӧвет власьт лэдзис сы йылысь закон, шусьӧ: «
Тайӧ законын мый ставсӧ гижӧма, ме висьтавны ог понды — ковмас гижны уна, газетын кузя гижӧмсӧ оз печатайтны. Ме гижа сӧмын сы йылысь, кымын ногӧн обществоясын позьӧ уджавны вотчина (видз-му).
Позьӧ со кымын ногӧн:
1. Юклысьӧмӧн, кыдзи войдӧр уджавлісны уналаын.
2. Юклысьтӧг, босьтны ассьыд пай чукӧрӧн керка юрӧ, юклытӧм вылӧ либӧ хутор вылӧ, ӧтруб вылӧ (петны торъя участок вылӧ).
3. Ӧтув уджалӧмӧн — артельӧн, коммунаӧн либӧ тӧвариществоӧн (ӧтувтчӧмӧн).
4. Сорӧн уджалӧмӧн (мыйкӧ мында юклысьӧмӧн, мыйкӧ мында ӧтув и мукӧд пӧлӧсӧн).
Тайӧ нёль пӧлӧссьыс общество вермас любӧйӧс бӧрйыны приговорӧн; приговорсӧ вӧчны колӧ сӧглас унджыкыслӧн, кодъяс закон серти вермӧны участвуйтны скод вылын, ӧткодь — мужчина кӧть нывбаба, дас кӧкъямыс арӧссянь. Кутшӧмӧс скод бӧръяс, сы ногӧн и лоӧ уджавны.
Ӧнӧдз ми эгӧ тӧдлӧй мӧда-мӧд вӧлӧсьтсалысь — кӧні кутшӧм ногӧн уджавлісны вотчинаяс — юклысьӧмӧн ли, юклысьтӧг ли, или кыдзкӧ мукӧд ногӧн; код ногӧн бурджык либӧ омӧльджык уджавны; код ногӧн озджык овлы увгӧм, зыксьӧм, судитчӧм и мукӧд омӧльтор.
Ӧні сэсся, дерт, ковзяс лӧсьӧдчыны уджавны вотчинатӧ выль закон серти. Меным, да ме чайта и мукӧдъяслы, вӧлі эськӧ зэв окота тӧдны: кӧні кутшӧм ногӧн крестьяна сӧгласитчасны уджавны ассьыныс вотчинасӧ. Сы понда ме кевмыся «Югыд туй» газет пыр, мед эськӧ быд вӧлӧсьтысь гижисны «Югыд туй» газетӧ, кӧні кутшӧм ногӧн кӧсйӧны уджавны вотчинаяс (видз-му) водзӧ вылӧ выль закон серти — вота и воттӧм вотчинаяс. Кыдзи кӧсйӧны юклысьны — сортӧн или сорттӧг; сёйысь серти ли, уджалысь серти ли, скӧт серти ли, мукӧд ногӧн ли. Кыдзи кӧсйӧны вӧчавны выль муяс, видзьяс. Кӧсйӧны-ӧ турунъяс кӧдзны. Кӧсйӧны-ӧ ӧнія ногса (сю, ид, коськӧм) уджалӧмсӧ вежны уна пӧлӧс уджалӧм вылӧ (многополье вылӧ). Кыдзи кӧсйӧны лӧсьӧдны пӧскӧтинаяс — гырысь скӧтлы, посни скӧтлы; кыдзи потшны суйӧръяс, му потшӧсъяс. Абу-ӧ бурджык кӧдзны машинаӧн киӧн дорысь. Быдтор йылысь колӧ гижны, мед пондамӧй тӧдны мӧда-мӧдлысь.
Менӧ збыльысь дивӧ кутӧ. Оламӧй Коми Обласьтын ставыс крестьяна, му уджалысь йӧз, а огӧ тӧдӧй, кӧні кутшӧм пӧрадок. Колӧ жӧ нин сэсся кыдз-нибудь тӧдмасьны да овны ӧтвылысьджык — сӧгласӧнджык, да велӧдчыны мӧда-мӧдлысь. Важ йӧз прӧста абу шулывлӧмаӧсь: «Ӧти ум пӧ бур, а кык ум пӧ ещӧ бурджык».
Пондамӧй кӧ газет пыр сёрнитны да гӧгӧр тӧлкуйтны, омӧльыс оз ло. Он ӧд тӧд, гашкӧ, коркӧ ковмас ӧтвыв сулавны Сӧвет власьт водзын, кыткӧ кӧ аддзамӧй, мый выль земельнӧй законыс абу миян серти — миян Коми Обласьтын сійӧ оз лӧсяв. Ӧд ӧтка вӧлӧсьтлы оз веритны, а ӧтув корсьӧмӧн да сулалӧмӧн регыдджыка веритасны и керасны кыдз миянлы колӧ.
Гижӧй ёнджыка, унджык, эн дышӧдчӧй!
Н. П. Чеусов.
