МЫДЖӦД
Шуӧны, мый ветымын бӧрад вӧр-валы, мулы мортыд дугдӧ нин ковны. Природа зільӧ мездысьны сыысь, кыдзи быд лӧптысь. А сы местаӧ сэсся сибӧдӧ мӧдӧс нин — вӧр-ваыд, муыд оз радейтны кушинтӧ. И тані ставыс ас саяным нин: кужам кутчысьны, вермасьны, дорйысьны, сідзкӧ, олыштам на. Дерт, Вылісяньыс ли, Улісяньыс ли вермас лоны быдсикас дзугйыс, асланьныс кыскана-нуӧдана вортякыс, но та кузя олан туй вуджӧм бӧрад чӧжсис нин кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ сям, сюсьлун, опыт. Он нин шыблась ӧтарӧ-мӧдарӧ, а зілян лабутнӧя тапиктыны ас ордымӧдыд. Кытчӧдз сійӧ збыльысь оз помась. Шуны кӧ, олӧм тэчассӧ быд морт босьтчӧ сюркнявны юр вежӧрас челядьдырсянь на. И некод стӧча оз тӧд, кор, кутшӧм лоӧмторйын сійӧ сгӧдитчас.
Куим нальк
Быдман кадся казьтылӧмъясысь корсюрӧ босьтлӧ кезйӧг: а мый эськӧ вермис лоны, эз кӧ сюр сэк петан туй, эз кӧ мойви сійӧс корсьны челядьлӧн быдлаӧ ылалана, сӧмын на чужысь морттуйӧн?
Водзті вӧрса быд кварталын сулаліс джуджыд вышка. Гожӧмнас сы вывсянь видзӧдісны, оз-ӧ кӧнкӧ сотчы пармаыс. Дежуритісны дзик сигӧрас вӧчӧм ыджыд кӧрзина ли йӧртӧд сямаын лун и вой. И со ми, зонпосни, ӧтчыд веськалім вӧр туйбокса татшӧм вышка дорӧ. А кыдзи нӧ кутан асьтӧ туганас кавшасьлӧмысь? Но кайнытӧ кык друг, медся смелъясыс быттьӧ, кайим, а бӧрсӧ кыдзи лэччан? Унджык керйыс да пос тшупӧдыс рокмӧма-сісьмӧма, он тӧд, кытчӧ кутчысьны, кытчӧ сувтны. Час куим гегдім вель кӧдзыд тӧв йылын. Ӧд шабуръяснымӧс ас вылысь шыблалім ышмӧм понда: вывті нин мичаа плавгысисны найӧ енэжсяньыс муӧ. Муӧ, кӧні чатрасисны да горзісны мыйкӧ миянӧс сы дыра нин виччысьысь кодзувкот ыджда ёртъясным. Нинӧм вӧчны вермытӧмла мекӧд вышка йылын пессьысь друг весиг шлюпкис-лимзалыштіс. Кӧть ӧд и чукӧстасны коркӧ мысти верстьӧясӧс, но кыдзи найӧ миянлы отсаласны? Вертолётъясыд сійӧ кадӧ зэв на гежӧда лэбалісны. И век жӧ медбӧрти тырмис смеллун шашаритчыны легысь пос тшупӧдӧ да вӧчны увлань медводдза воськов. Кок и ки тіралӧ, сьӧлӧмыд ыркнитлӧ, кор видзӧдлан истӧг тув джудждаӧн и тыдалысь вӧр-пу вылӧ. Тас бӧрся тас, кер бӧрся кер — сідзи тіралӧм сорӧн, ньӧжйӧник-ньӧжйӧник и ковмис воӧдчыны муӧдзыс. Вышка подулас сэсся сыркӧдіс-пыркӧдіс миянӧс ок и дыр на. Кутшӧм сьӧкыд да повзьӧдчана вӧлӧм, кор гӧгӧрвоан, мый асьтӧ дорйӧм могысь нинӧм вӧчны он вермы. Гашкӧ, сійӧн и водзӧ олӧмас некор эг зіль юр воштӧмӧн, гора ним ради кыпӧдчыны-лэптысьны.
Мӧдысь татшӧмтор жӧ артмис Стёпа другкӧд, кор челядь чукӧр дурим-ышмим вадорын. Школаса котельнӧйӧ баржаӧн вӧлі вайӧмаӧсь ыджыд трубаяс. А челядьыд челядь и эм. Ми исласим и котралім на вывті, ворсім кутасьӧмысь. Пелькджыкъяс да винёвджыкъяс слӧймывлісны весиг уйкнитны труба ӧтар вомас да петны мӧдар помӧдыс. Стёпӧыд, латшкӧсіник тушаа, крепыд тэчаса зон, кор сійӧс муртса-муртса эз кутны пышъялігас, тӧдлытӧг суныштіс жӧ труба пытшкад. И сё морӧ: сибдіс сэтчӧ! Мыйсӧ сӧмын эгӧ вӧчӧй, мед мездыны сьӧкыда ышлолалысь да ымзысь ёртнымӧс. И ватӧ коялім, и зібнад тойлім-йӧткалім. Но весьшӧрӧ. Стёпӧ сӧмын пошкӧ-руксӧ да юрнас клёнӧдышталӧ кыз кӧртас — кисӧ да коксӧ ӧд вӧрӧдны оз вермы, кутшӧм нин сэні камӧдчӧм. Казьтышта, бур друганным вӧлі сэтшӧм пӧрӧдаысь, коді некор оз бӧрдлы. Кӧть кутшӧм дой оз ло, сӧмын пиньнас мурчкерас да чужӧмбанас зэвтчӧм вирпасъяс петасны. Джопкан вывсянь чеччалігӧн коркӧ лызьыс сатшис вомкӧтшас. А сылӧн синва войт весиг эз усь, тіралысь кинас тупкис вируля розьсӧ да лыжисӧ брунгӧмӧн сідзи чӧла и кайис гортас.
Тайӧ пӧрйӧ медбӧрти гӧгӧрвоим жӧ чукӧстны мамсӧ, вадорсянь матын олісны да.
— Стёпук, шань пиӧй, бӧрдышт, бӧрдышт, — труба вомсянь кыдзи кужис небыдика кесйӧдліс мамыс. — Он кӧ ӧд, сэтчӧ и колян да пачсӧ ломтігӧн тшынйыв качан.
Дивӧ дзик артмис тайӧ кывъяс бӧрас! Мыйкӧ чурскыштӧм сяма кылыштіс гӧгрӧс да кузь нальк пытшсянь, а сэсся здук мысти кымын Стёпӧ кыдзи тай быйкнитіс трубалӧн топыд кынӧмысь. Тыдалӧ, бӧрдыштны сетчӧмысла лигышмунлӧма, личавлӧма вир-яйыс, со и прӧстмӧмаӧсь ки-кокыс. Шӧйӧвошлӧм детинкаяслӧн да мамыслӧн радыс! А ӧні на кӧрт пыльӧмысь мынӧм ичӧт морт сӧмын вежыньтчыштліс миянлань мышкӧн, ӧдйӧ вайӧдліс кисӧ син дорас да, быттьӧ нинӧм эз и вӧв, нюмъяліг бергӧдчис бӧр.
Та йылысь верстяммӧм Степан оз радейт казьтывлыны. Сылы, тыдалӧ, яндзим коркӧ ичӧтдырйиыс ӧтчыд лэдзлӧм синвасьыс. Быд морт тай аслас этша, аслас ӧбичаа, и сьӧкыд нин вежны сылысь Енмӧн сетӧм оласногсӧ. Ӧні мӧвпала: гашкӧ, збыльысь и колӧма личлэдзчысьлыны, кор веськавлі ас олӧмын татшӧм жӧ труба кодь дзескыдінас...
Юрӧ воис челядьдырся нӧшта ӧти лоӧмтор. Медшӧр геройясыс сэні — бара жӧ другъясӧй. Вӧвлӧм пукавлысь, но сідзсӧ зэв на и прамӧй морт, босьтас да шмонитігмоз и чуйдас кык Васьлы пыравлыны сельполӧн вина складӧ. Оз, оз тшӧкты ни кор, а пырмунігмоз чӧвтас: юр пӧ висьӧ да гырддзатӧ тай он курччы, кӧть и пӧкмелитчанторйыс ныр улын. Мый нӧ шуан этшатор на вежӧртысь зырымбедьясыдлы: гартласны гез, шамыртасны мешӧкъяс да лун шӧр лунӧ каттьысясны клиросвесьтса вевт вылӧ. Тӧдісны ӧд, кыті-мый кавшасьнысӧ, ворсігӧн эз ӧтчыдысь кайлыны вичко юрӧ стенъясыслӧн потасъясӧ да тшупӧдъясӧ мыджсьӧмӧн. Ӧти Васьыс гез кузя лэччас складас, мӧдыс кольччас лӧскас, кырлӧс югзьӧдыштысь розь дорас тӧвар «примитны». Вель уна доз кужӧмаӧсь лэптыны. «Улысса» Васьыс удитас и видлыштны на, да воас сэтчӧдз, мый бӧрсӧ оз кут вермыны каттьысьнытӧ. Горшвывсьыд быд зептӧ и питшӧгас тойлӧма-сюялӧма сулеяяссӧ. А гезйыс исковтӧдӧ увлань и ставыс. Кытчӧ воштысян джуджыд, кӧдзыд, пемыд да нӧшта и быдсяма повзьӧдчанторнас нималысь нэмӧвӧйся стрӧйбасьыс? Сельпоса груз сӧвтысьяслысь локтӧмсӧ кӧ виччысьны, коктӧ нюжӧдан, а сэсся крысаясыс и йирасны.
Мӧд Василейыс, «вылыссаыс», винатӧ видлытӧг оз жӧ коль. Тыра мешӧк вылас юрсӧ пуктӧмӧн и унмовсяс. Сэтысь сійӧс садьмӧдас милицияса участкӧвӧй. Ветлысь-мунысьяс кылӧмаӧсь пӧдлалӧм вичко пытшкын кодлыськӧ камӧдчӧм-ымзӧмтӧ да пыр жӧ и паськӧдасны тыдавтӧм мутияс йылысь юӧр. Аттьӧ сійӧ пукавлысьыслы, коді дуригмоз и ыззьӧдіс Васьясӧс тайӧ грексӧ вӧчны. Ас вылас босьтіс мыжсӧ, дзескыдінын куим воыд сылы вӧлі тшаква. А ылавлӧм кык Василей сійӧ пӧрасянь чорыда шуисны аслыныс: коркӧ кӧ нӧшта ыштывлам йӧз добра вылӧ! И менсьым синмӧс кутшӧмакӧ восьтіс кадысь водз верстяммыны зільысь Василейяслӧн кокни руа воськолыс.
Куим друг
Дум вылӧ уськӧда ичӧтдырӧс, да уна-уна татшӧм вӧвлӧмтор на дзерӧдӧ вежӧрӧс. Кыдзкӧ тай век сюрліс джаггӧрӧд разян помыс, дьӧбӧн быттьӧ некор эг кольлы. Та вылӧ, гашкӧ, тӧдчис Сава рӧдлӧн нырччан-писькӧдчан сямыс, йӧз ради асьтӧ жалиттӧм этшыс. Пӧльӧй, Андрей Саввич Бабин, Ыджыд война вылас мунтӧдз директораліс Дереваннӧй сиктса школаын. Вӧлі районса лыда морт пӧвстын, коді сьӧкыд пӧраӧ шедӧдіс вылыс тшупӧда образование. Фашистъяскӧд тышын усис Эстонияса Силламяэ кар дорын 1942 воын. Эз сюйсьы велӧдчӧм мортыд комсоставӧ, пуктіс юрсӧ радӧвӧйӧн. Пӧльлысь нимсӧ медводдзаӧн гижӧмаӧсь Немдін сиктса обелиск вылӧ.
Анна обӧй, Анна Петровна Тимушева, вуджис куим войналӧн би пыр, бӧръясӧ помаліс капитанӧн. Первойсӧ вӧлі военфельдшерӧн, а Гитлеркӧд тышкасигӧн веськӧдліс нин санитарнӧй поездӧн. Тайӧ Немдінын нёльӧд морт, кодӧс Рӧдина пасйис Ленин орденӧн. Морӧссӧ мичмӧдісны тшӧтш и боевӧй Гӧрд Знамя орден да
Сиктын батькӧд кымынкӧ пач и тэчлім, кымынкӧ ва струба и кодйывлім. Йӧзыс наӧн ӧні на вӧдитчӧны. Школа помалӧм бӧрын бур отсасьысьтӧ батьлы эз на вӧв окота лэдзны ас нянь-сов вылӧ. Но том вир-яйыд ворсӧ, кыскис видлыны ачымӧс мыйкӧ ыджыдторйын. Трактористалӧмыд да кочегаралӧмыд, вӧлӧмкӧ, абу менлы вылӧ. Сюрис морт, коді нэм кежлӧ йитіс ёна пыдди пуктанаджык, донъяланаджык да вывті радейтана уджкӧд — гижӧмкӧд. Василий Лодыгин казялӧма кывбурасьны босьтчӧмӧс да корис «Ленин туйӧд» районса газетӧ. Мыйтакӧ туй и гежмавсис, а мыйта йӧзкӧд и лои аддзысьлӧма кызь вотӧ журналисталігад! Буретш «районка» тӧдмӧдіс республикаса да Эжва йывса кызвын гижысьыскӧд, унакӧд артмис бур ёртасьӧм. И медся нин Эдуард Тимушевкӧд да Александр Лужиковкӧд. Медбур другъясӧй томӧн мунісны олӧмсьыс, но вунӧдан ӧмӧй миянлысь ӧтлаын коллялӧм вояссӧ, ӧтув ыджыд творчествоӧ сюйсьӧмсӧ, ёрта-ёртӧс пыкӧмсӧ да кывбуръяс донъялан кузь рытъя венъяссӧ? «Парма гор» нима медводдза сборникын йӧзӧдӧм гижӧдъяс сэки миянлы вӧліны сэтшӧм ышӧданторъясӧн. Эдиккӧд ми быдмим ӧти сиктын, кӧть и чужлӧма зонка Керчомъяын. Весиг чужан лунъясным сыкӧд ӧти лунӧ. А вот Ӧльӧксанкӧд медводдзаысьсӧ аддзысим кӧкъямысдасӧд воын, кор сійӧ воліс аслас олӧмын том гижысьяслӧн первой семинар вылӧ. Сӧмын на школаса парта сайысь петӧм нэриник, родысь зонкаын вӧлӧма сы мында сям, сы мында вын, мый бӧрыннас ми Эдиккӧд гусьӧникӧн завидьтім, зілим кутны син улын сылысь водзлань быд воськов, быд вермӧм. Первой номера педучилищелысь худграф юкӧн помалысь, сійӧ вермис лоны бур художникӧн, но бӧрйис мӧдсямаджык удж — кывбурасьӧм. Стенын ӧні на ӧшалӧ сылӧн «Кык пу» серпас, сійӧс Ӧльӧксан козьнавліс меным чужан лун кежлӧ, видза серпассӧ медбур казьтылӧм пыдди, сьӧлӧм бердын. Москваса литературнӧй институтын велӧдчигӧн Саша век вӧлі медзіль студентъяс лыдын, кутіс йитӧд эз сӧмын юркарса, но и Россияса ёна гырысь гижысьяскӧд, йӧзӧдчис страналӧн юркарса журналъясын. Некор эз вунӧдлы и чужанінса изданиеяс йылысь, судзӧдіс найӧс, корліс вайны велӧдчысь-заочникъясӧс, ачыс ыстывліс гижӧдъяссӧ. Позьӧ шуны, сьӧлӧмнас висис коми газет-журнал вӧсна. Эз ӧд весьшӧрӧ Москвасьыс локтӧм бӧрын босьтчы веськӧдлыны «Би кинь» журналӧн, кодлысь сюрӧссӧ да чужӧмбансӧ сэсся сяммис вужвыйӧныс вежны. Петасыс посни челядьлы лои кампет кодьӧн.
Гожӧмъяснас Ӧльӧксан вӧзйысьліс уджыштны «Ленин туйӧд» газетӧ. Ок и ветлӧдлыштім сійӧ, ме да Эдик районті, волытӧм сикт ни посёлок эз вӧв! Эдик локтіс газетӧ университетсьыс мунӧм мысти, армияӧдзыс на. Армия бӧрас мыйкӧ мында уджыштіс сплавын да клубын. А сэсся дзикӧдз локтіс газет редакцияӧ, кутіс дасьтыны радиопередачаяс. Кыкнанныс олісны ме ордын, Печать керкаса ичӧтик жырйын. Гажа и кад вӧлі! Уджавсис-гижсис кокниа да кыпыда, а шойччӧм могысь векджык зілим вӧр-ваӧ петавлыны. Кыйим чери, вотчим. Буретш Эдик менӧ медводдзаысь нуӧдліс Кадам ты вылӧ. Коми саридзас сьӧд ёкышъясӧс вугравны сэсся кутім ветлӧдлыны помся. Бӧрынджык, кор лӧсьӧдім семьяяс, весиг гӧтыръясӧс аскӧд босьтлывлім.
Шонді водзын гожъялӧма дзикӧдз
Кадам нюрын шома турипув.
Нитшкыс вылын быттьӧ еджыд сикӧтш,
Воӧма тай, майбыр, выв и ув.
Вотӧссӧ мем лышкыд вӧрыс вӧзъяс,
Кӧні мудзтӧдз собала ме дыр.
Нюрсьыс петіг ӧтитор и кӧсъя —
Медым гажӧй кадысь водз оз быр.
Тайӧ да уна-уна кывбур на вевъяліс аслас дженьыд нэмас сины Эдик Тимушев муса тыыслы. А Ӧльӧксан Лужиков век нуӧдчис чужанінас, миян районса ичӧтик Кекур грездӧ. Сэні пӧ кыйсян-вотчанінъясыс зэв жӧ мича-лӧсьыдӧсь. Эштыліс нимкодясьны помтӧм-дортӧм ыбъяснас, ёна нин векнялӧм визув Эжва юнас, сиктса шань йӧзнас. Грездас волігъясӧ Саша пыр нуӧдліс сэтчӧс шойна вылӧ, кӧні гуалӧмаӧсь Эжваӧ вӧйлӧм ичӧт чойсӧ.
Эм на шуд, да эм на шог да дой,
Эм на муслун, эм на вын да эбӧс.
Менам томлун, быттьӧ тувсов вой,
Гашкӧ, муртсысь тэрмасьӧмӧн лэбӧ.
Эм на водзын менам овтӧм нэм,
Эм на водзын помтӧм енэж-муыс.
Чужан муӧй эм.
Да сьӧлӧм кудйын эм
Бать-мам, чой-вок, ичӧт чойлӧн гуыс.
Лужиков эз ошйысьӧм ради, а зэв пыдди пуктӧмӧн кайтлывліс: ичӧтик Кекурысь пӧ ме коймӧд гижысь нин. Педот Петырӧс да Педот Борисӧс (Пётр да Борис Шаховъясӧс) сійӧ, позьӧ шуны, вежавидзис. Карас велӧдчигӧн пыр кежавліс «Войвыв кодзулын» редакторалысь Пётр Федотович дорӧ, пыртліс видлалӧм могысь выль кывбуръяссӧ, корсюрӧ «йӧткавліс» и миянлысь гижӧдъяс. Ӧтчыд, кутшӧмкӧ творческӧй лунъяс дырйи, чукӧртісны миянӧс, Эжва йывса том гижысьясӧс, журнал редакцияӧ. Шонъянӧйяс нин: Юрий Васютов шмоньсорӧн, а Альберт Ванеев веськыда вундӧмӧн, азыма босьтчылісны критикуйтны-гындыны томуловтӧ. Но Пётр Шахов аслас лабутнӧй, нюмсора кыв-ворнас сяммис-кужис дорйыны землякъяссӧ. Куимнаннымлӧн кывбуръяс сэсся ёна вежлавтӧг петісны «Войвыв кодзув» журналын.
Гижны босьтчысьяслӧн эг ӧти семинар вылӧ веськавлӧй куим друг. И районын, и республикаын. Торйӧн казьтывлана Льӧмъюса турбазаын ӧти велӧдчан вежон. Луннас семинар вылын гогналан ӧта-мӧдӧс, а рытнас гостиницаын, румка сайын нин водзӧ нуӧдам-нюжӧдам велӧдчӧмнымӧс. Колӧ шуны, сійӧ кадӧ курыдторнад ми омӧля на ышмим. Видласим сӧмын праздник лунъясӧ. И кутшӧм жӧ яндзим вӧлі, кор сэкся семинарлӧн банкет бӧрын миянӧс Эдиккӧд асывсяньыс ёна гудрӧдліс... «Ті, ёртъяс, слабӧсь на ми вок дорын, кӧть гижӧмын, кӧть вина юӧмын», — кыдзи пыр, нюмсорӧн чутйӧдліс кык ёртлы Юрий Васютов. Сійӧ сэки гижис-уджаліс дачаас, вӧлі кӧзяин туйӧ. «Велӧдчӧй удорасалысь. Со Женя Афанасьев тай оз чот, концертасьны воӧм артистъяскӧд на тӧдмасьӧма, тӧрыт кутшӧмкӧ лилипуткалы войбыд лыддьӧма шмоня висьтъяссӧ. И Петя Бушенев кужис кутчысьны, эз ышмы...».
Куим воштӧм
Абу гусятор, мый кызвын творческӧй йӧзыс кадысь кадӧ ловсӧ кыпӧдӧны, уджалан тӧлксӧ ыззьӧдӧны буретш курыд зелльӧӧ вӧйтчывлӧмӧн. Кымын нималана артист, гижысь, учёнӧй пыравлӧны тайӧ пыдӧстӧм омлӧдас^Омлӧд (диал.) — куръя./^. Кодлӧнкӧ сюрӧ вын бӧр петны сэтысь, а кодлӧнкӧ и оз. Век жӧ семинаръяс, поэзияа-прозаа лунъяс бӧрын банкетасян модаыс, тыдалӧ, пырӧма творческӧй уджас. Лоӧ сэтшӧм жӧ юкӧн, кыдзи ачыс гижӧмыс, йӧз водзӧ петавлӧмыс. Небзьӧдчан да ӧдйӧджык воан ёрта-ёртыдкӧд ӧти кывйӧ, кокниджыка аддзан ӧта-мӧд дорӧ туйвизьяс.
Кымынысь волісны Кулӧмдінӧ сэтшӧм нималана гижысьяс, кыдзи Геннадий Юшков, Егор Рочев, Юрий Васютов, Владимир Тимин, Серафим Попов, Альберт Ванеев, Геннадий Беляев, Александр Ульянов, Алексей Попов, Виктор Напалков, и рытнас, став аддзысьлӧм-лыддьысьӧм бӧрас, некор делӧыс пукышттӧг эз помасьлы. Том гижысьяс век жӧ вӧліны ӧти пызан сайын. Некодӧс кулитны кыв оз бергӧдчы, олӧмыд олӧм и эм, асьным томулов мунам велӧдысьяснымлӧн туйӧд. Ӧні синва сорӧн казьтывла Эдикӧс, Ӧльӧксанӧс, нӧшта Дима Фроловӧс, да нем жалиттӧг кӧрита ачымӧс: мыйла нӧ эг сяммӧй кутны ӧта-мӧдӧс эсійӧ пежсьыс, мыйла томӧн-бурӧн ковмис торъявны нэм кежлӧ гӧрддзасьлӧм ёртъяслы? Димакӧд ми тӧдмасьлім Льӧмъюын мунысь семинар вылын жӧ. Помнита, кыдзи донъяліс сылысь да Анатолий Илларионовлысь, ӧні шонъянӧйлысь жӧ нин, кывбуръяссӧ нималана Надежда Мирошниченко. Тӧдчӧдіс: тайӧ пӧ кок вылас зумыда нин сулалысь поэтъяс. Мед кӧть и гижӧны рочӧн, но ловнаныс сирасьӧмаӧсь чужан му бердас да сы йылысь сьылӧны койтысь чукчияс моз, асьнысӧ вунӧдӧмӧн. Енбисӧ Россиялысь войвылӧс нимӧдӧм вылӧ веськӧдӧмаӧсь. Дима дорӧ нӧшта сибӧдіс менӧ Ӧльӧксан Лужиков. Фролов буретш дорйис диплом литературнӧй институтас, Ӧльӧксан помалӧ жӧ нин вӧлі велӧдчӧмсӧ, а ме сӧмын на локті Москваас. Со сэки Дималӧн коймӧд судтаса ичӧтик жырйын коллялӧм лыддьысян рытъяс дырйи и лоим матыссаӧсь ӧта-мӧдлы. Видзӧдаліс эськӧ кывбуръясӧс, но вуджӧдны эз босьтчы. Ӧні кежлӧ пӧ сӧмын Лужиковкӧд уджала. Век жӧ донъяліс гижӧдъясӧс прамӧй поэт моз, сетіс колана да бур сӧветъяс. Бӧрыннас нин, кор нуӧдіс литературнӧй передачаяс коми радиоын, Фролов некымынысь воліс ме дорӧ Кулӧмдінӧ. Ӧтлаын дасьтім гижысьяс йылысь пасйӧдъяс, прӧст здукъясӧ ветлім купайтчыны, чери кыйны. Шензьӧдіс, мый джынвыйӧ роч морт, а лӧсьӧдаліс топыд тэчаса коми передачаяс. Отсаліс сійӧ, мый юасис микрофонсӧ ылӧ пуктӧмӧн, мед радио кывзысьяс эз гӧгӧрвоны Дималысь мудеритӧмсӧ. А коми гижысьясыдлы, мед кӧть и томӧсь, сетлы сӧмын вӧлятӧ, таргасны-висьтасясны кӧть мыйта.
Эдик Кулӧмдінын жӧ и тӧдмасис Димакӧд. Артмис нёль поэтлӧн бур ёртасьӧм. Но рӧкыдлы паныд нинӧм тай он вӧч. Ӧти бӧрся мӧд мунісны ме дорысь куимнан ёрт-братаныс. Медводз Дмитрий Фролов. Ӧти кывбурын сійӧ висьтасьліс (вуджӧдӧмыс аслам):
Ставным разалім, вокъяс, мир пасьтала,
Медым каттьыны вояслысь вез.
Вай жӧ пызан ме лышкыдӧс дасьтыла,
...Кодкӧ бергӧдчис. Кодкӧ и эз...
Муніс поэт бӧръяысь Москваӧ да ловйӧнсӧ эз и во. Ӧти-мӧдлысь сьӧм кристыльтӧмӧн сэтчӧ ветліс Лужиков Саш. Урнасӧ поездӧн и вайис. Вӧлӧмкӧ, Дима усьӧма общежитиелӧн некымын судтасянь, кор кавшасьӧма ва труба кузя литинститутын велӧдчысь тӧдса ныв дорӧ. Бур ещӧ, аскӧдыс вӧлӧма кутшӧмсюрӧ документ. Но сыкӧд неминуча лоӧм йылысь дыр мысти на юӧртісны Сыктывкарӧ. Шӧйӧвошӧм Ӧльӧксан ӧтнас котраліс-дзайгис, мед сӧмын кыдзкӧ-мыйкӧ вайны ёртсӧ да гуавны чужанінас. Тӧдіс-ӧ сэки Сашка, мый сійӧс виччысьӧ татшӧм жӧ омӧль пом? Некодлы эз эскыссьы, мый олӧмыс тадзи чегас Лужиковӧс — сӧнйӧра, ён, зэв писькӧс да винёв зонмӧс. Москваын олӧмыс, быдсяма йӧз пӧвстын бергалӧмыс, ыджыд гижысьяскӧд тӧдмасьӧмыс унатор вылӧ восьтісны синъяссӧ Кекур грездын быдмӧм мортлысь. Велаліс дорйыны асьсӧ, ассьыс видзӧдласъяссӧ, нинӧм вылӧ видзӧдтӧг келіс-восьлаліс аслас туйӧд...
«Би киньысь» мунӧм бӧрын Ӧльӧксан дырджык кежлӧ воліс Кулӧмдінӧ ӧти бӧрйысьӧмъяс дырйи. Пырӧдчис депутатӧ «Удж партиясянь», но, кыдз шуласны, лэбыштіс, некод сійӧс некытчӧ эз бӧрйы. Тайӧ конъясьӧмыс, семья пытшкын тӧлк да лад дзугсьӧмыс, радейтана уджтӧг кольӧмыс йӧткыштісны-уськӧдісны мортсӧ сэтчӧдз, мый дзикӧдз лэдзчысис, кутіс овны пӧдвалъясын. Карса ёртъясыс отсӧг вылӧ эз жӧ ёна уськӧдчыны, тшӧтш и гижысьяс. Шонъянӧй Э. Тимушевкӧд кымыныськӧ и сёрнитлім Сашакӧд, мед катӧдны сійӧс овны-уджавны чужан Кекурас, но ачыс эз кӧсйы. И со пӧдвалысь жӧ и сюрӧма шойыс. Бӧръя туйӧ колльӧдысьяс дзебисны Саша Лужиковӧс Улыс Човса шойна вылӧ.
Дерт, коркӧ кӧ удайтчас вайны Ӧльӧксанлысь колясъяссӧ чужанінас, кыдз ачыс сійӧ коркӧ вайис Д. Фроловлысь урнасӧ, гуаліс мамыс отсӧгӧн, коми поэтлысь паметьсӧ видзӧм могысь лоӧ вӧчӧма зэв тӧдчанатор. Но ӧніӧдз карса шойна вылын сылы абу сувтӧдӧма весиг бур памятник.
А Эдикӧс воштӧмыс лоис дзик нин виччысьтӧг. Уджаліс мортыс «Коми му» газетын собкорӧн, уна передача дасьтіс коми радиолы, босьтчывліс весиг гижны роман. Овны да овны эськӧ тӧлкӧн да ладӧн Люда гӧтырыскӧд, быдтыны Таня нывсӧ, Ростик писӧ, красуйтчыны. И бара жӧ виж вижляыд сконъяліс морттӧ. «Вижля» кывсӧ Эдик ачыс кыпӧдіс словаръясысь, кор гижліс Дзолльын казявлӧм змейяс йылысь. «Вужля улын вижля», — сідзи и пуктывліс статьяыслы юрнимсӧ.
Юӧртіс медбур друглӧн кувсьӧм йылысь уджъёртӧй. Дыр пӧ лоӧма юӧмыс. Кыдзи нӧ, мися, дыр, кор тӧрытнас на пыравлі сы ордӧ, мортыс сэки тырвыйӧ бура кутчысис кок йылас... Дзебим ёртӧс, кыдзи и сёрнитчылім аскӧдыс, Керчомъяӧ. Ӧтчыд шмоньсорӧн ми збыльысь кӧсйысим ӧта-мӧдлы, мый ме кӧ водзджык муна, мед быть гуаласны Немдін сиктса шойна вылӧ, бать-мамкӧд да вежанывкӧд орччӧн. Сійӧ кӧ — мед гудӧкасьӧмӧн катӧдасны чужанінас, Керчомъяӧ. Кывйӧс ассьым верми кутны, кӧть и унаӧн вӧліны паныд. Колӧ содтыны, мый неминучасьыс вежонӧн водз В. Лодыгин, Э. Тимушев да ме Сыктывкарӧ лэччигӧн кежавлім Нёбдінӧ. Тані гуыс Эдик батьлӧн, зэв бур коми гижысьлӧн, басняяс тэчысьлӧн. Пиыс сэки быттьӧ водзвыв тӧдӧмӧн пыравліс прӧща корны да колльӧдчыны батьыскӧд...
Куим лача
Мортыд эскытӧг да надеятӧг овны оз вермы. Эскӧмсӧ ме ог йит сӧмын вичкокӧд, кытчӧ окотапырысь ветлӧдла и кевмысьны-юрбитны, и отсасьны. Эскӧмыд тайӧ — медъюгыд, медпӧсь да медыджыд ловкылӧм, коді муслункӧд ӧти радын сулалӧ. Сытӧг мувыв олысьыд быдмӧг кодь, сытӧг ставыс веськодь, сытӧг и ачыд ставныслы веськодь жӧ. Ёна кокниджык восьлавны олӧмӧдыд, кор эскан ёртъясыдлы, матыссаясыдлы, да, дерт жӧ, аслыд, аслад вынъясӧ. Абу ӧмӧй любӧ, кор сьӧкыда, мырдӧн-сорӧн, а век жӧ збыльмӧдан мӧвпыштӧмтортӧ, шедӧдан сійӧс, мый быть кӧсйысьлін вӧчны. Ыджыд вермӧмъясӧн, дерт, ог шу М. Горький нима литературнӧй институт бура помалӧмӧс, Россияса, Венгрияса, Финляндияса газет-журналын да сборникъясын йӧзӧдчӧмӧс, гоз-мӧд небӧг верстьӧлы и челядьлы лэдзӧмӧс. Ог лыддьы ошйысянторйӧн и ас керка лэптӧмӧс, сус пуяс садитӧмӧс, челядь-внукъясӧс быдтӧмӧс. Кын мусьыс петыштӧм подувтор тэчи нин, мед кольны пас бӧрвывті локтысьяслы. Сэсся уналаӧ волӧмӧн, ставсикас йӧзыскӧд аддзысьлӧмӧн, да, нинӧм дзебнысӧ, другъяс моз зыбучӧ пыравлӧмӧн, лоис нин позянлун юксьыштны кутшӧмсюрӧ мӧвпӧн. Ӧлӧдны ачымӧн вӧчӧм ӧшыбкаясысь, колӧкӧ, и велӧдыштны на. Кодкӧ, дерт, вермас шуны, аддзӧмыд пӧ тай, мыйӧн ышнясьны. Ладнӧ, вӧлін кӧ Распутин либӧ Абрамов кодьӧн, а тэ нэм джын на и вуджин, сиктса няйтӧ вӧйтӧдчин, некутшӧм ыджыд ним на эн чӧлышт. Татчӧ шуа, мый Фёдор Абрамовыс да Валентин Распутиныс нэмсӧ жӧ олісны сиктын, му бердын. И кӧть нималӧны став мир пасьта, а зэв на и прӧстӧй йӧз. Москваын мойвиис коркӧ ӧти пызан сайын пажнайтны Валентин Григорьевичкӧд. Студентъяслӧн столӧвӧйын сійӧ сідз жӧ сулаліс ӧчеред, босьтіс сійӧ жӧ сёянсӧ, мыйӧн нуръясьӧны ставныс. И сёрнитіс ньӧти ышнясьтӧг, и юасис Коми му йылысь, и висьтавтӧг эз коль Сибыр вӧсна ассьыс тӧжд-дойсӧ.
Семинаръяс, лекцияяс вылын, уна пӧлӧс чукӧртчылӧм дырйи паныдасьлі Е. Евтушенкокӧд, Р. Рождественскийкӧд, Л. Ошанинкӧд, Ю. Кузнецовкӧд, А. Парпаракӧд, С. Куняевкӧд, мукӧд гырысьысь-гырысь гижыськӧд, но некор эг казявлы налысь вылӧ кыпӧдчӧмсӧ. А. Жигулин бӧрын миян мастерӧн вӧлі И. Волгин. Профессор, наукаясса доктор, коді тай неважӧн на восьсӧн сёрнитіс президент В. Путинкӧд аддзысьлігӧн роч кыв видзӧм-сӧвмӧдӧм йылысь. Сійӧ донъяліс велӧдчысь-семинаристъясӧс эз йӧзӧдӧм нин небӧгъяс серти. Армянинӧс кӧть еврейӧс, казахӧс кӧть татаринӧс, медводз корис «ловзьӧдны» кывбуръяссӧ ас кыв вылас. Подстрочникъясыд пӧ тайӧ — пӧим, жуг, наын поэтлӧн ловбиыс ни киподтуйыс оз тыдав. Кымыныськӧ и ковмыліс меным петкӧдлыны, кыдзи юргӧ коми кыв, и эз сӧмын ассьым, но и Г. Юшковлысь, А. Мишариналысь, В. Лодыгинлысь мыла тэчӧмторъяссӧ лыддьӧмӧн. Быттьӧ пӧ ловъя финскӧй сёрни кывзі, небзьыліс Игорь Леонидович, кор вуджӧдлі коми кывбурсӧ роч кыв вылӧ. Ме пӧ эськӧ шуи, лапидарнӧя, ясыда-дженьыда гижанныд, войвывса войтыр...
Водзӧ кӧ сёрнитны гижысьяслӧн деревняын олӧм йылысь, грекӧн тайӧс некор эз лыддьывлыны, а мӧдарӧ, век тӧдчӧдлісны аслыспӧлӧслунсӧ. Шензьӧдісны аслас енбиӧн Яснӧй Полянаын кӧзяитысь Л. Толстой, Болдиноын зарни ар коллялысь А. Пушкин, Константиновоын юр вемсӧ песысь С. Есенин. И Комиын ылӧ оз жӧ ков мунны. Джеджимын гожӧмбыд крестьяниналӧ да гижӧ В. Напалков, Габовӧ кыйсьыны-вотчыны, ас керкасӧ, рӧдвужсӧ видлыны во гӧгӧр ветлӧдлӧ В. Лодыгин, Помӧсдінын «Эзысь кудъя» удж аддзис А. Шебырев — веськӧдлӧ музейӧн. Позьӧ уна гижысьӧс на лыддьӧдлыны. На пиысь быдӧн, тыдалӧ, эскӧ, мый чужаніныд, ас вӧр-ваыд, муыд и сетӧны водзӧ олан да уджалан вын. Оз, оз кӧсйыны найӧ сетчыны шуӧмлы, мый нэм джын вуджӧм бӧрад мортыд лоӧ шыблас туйӧ.
Эскӧм, лача... И менам эм эскӧм, мый йӧзыслы кута на ковны. А ышӧдӧ та вылӧ оз и унатор, сӧмын куим лача — Ен-батюшколӧн отсӧг, парма-яглӧн лышкыдлун да бур войтырлӧн пыдди пуктӧм. Кутшӧмкӧ да морттуй кӧ сетлӧмаӧсь Вылісяньыс да пыр водзӧ гирстысьны-мунны кӧ тойлалӧны Улісяньыс, тӧдан: весьшӧрӧ енэжа-муа костас кадсӧ он лот.
Йиа му вылын вильыд,
И конъясьны верман быд здукӧ.
Сідзи восьлавны зіля,
Медым аслам жӧ кокӧй эз крукӧд.
Кыссьӧ вывті и увті
Менам туй, дзик жӧ олӧм кодь ыджыд,
Кӧть и конъяся-сувта,
Тайӧ муыс мен медся бур мыджӧд.
