«СЫЛӦН ВОДЗДЖЫК ЭШТІС МУВЫВ УДЖЫС...»
Миян олӧм лым моз сылас
пуысь вӧчӧм крестъяс вылын.
Кӧть и олӧм вывті дзоля,
Гу выв крестным век жӧ коляс...
Крестъясвывса нимным-вичным
век жӧ лоас шань да мича.
Век жӧ крестъясвывса овным
кулӧм бӧрын кутас овны.
Ӧльӧксан тэ, Ӧльӧксан... Быттьӧ туналӧмыд ассьыд помтӧ. А ӧд тэнад гу вылын весиг крестыс эз вӧв. И ним-вич пыддиыд ичӧтик пӧвтор вылын сӧмын и парсалӧмаӧсь: 5-ӧд №, 27.07.2007. Но овыд — Лужиков — збыльысь олӧ миян сьӧлӧмын. И дыр на кутас овны.
Ӧні на син водзын прӧстӧйиник пинжака детинка, коді локтіс аслас медводдза семинар вылӧ «Ленин туйӧд» (ӧні «Парма гор») газетӧ. Тайӧ вӧлі кольӧм нэмса 80-ӧд вояс пансигӧн. Локтісны Эдик Тимушевкӧд. Кыкнанныс сӧмын на школаса лабич вылысь, томиникӧсь, синъясыс сідзи и югъялӧны збодер, вильыш биӧн. Но Эдик сэк кежлӧ гоз-мӧдысь йӧзӧдчыліс нин и ас районса газетын, и «Югыд туйын», да неуна кыпӧдчыштіс ёртыс водзын. А Сашка, Пожӧг вожсьыс петавтӧм на зонкаыд, кывзысис сылысь. Нинӧм нин шуны ыджыд гижысьяс водзын родӧм йылысь. Семинар вылас сэки волісны нималана йӧз — Г. Юшков, Ю. Васютов, Е. Рочев. Коді нӧ чайтіс, мый Ӧльӧксанлысь овсӧ кад кольӧм мысти кутасны сувтӧдны тайӧ классикъясыскӧд ӧти тшупӧдӧ. Сэкся семинар дырйи вӧчӧм снимокыс куйлӧ менам альбомын. Сы вылӧ видзӧдігӧн пыр и суныштла пӧсь казьтылӧмъясӧ, и найӧ, дерт, йитчӧмаӧсь менам томджык ёрткӧд...
Сыктывкарса педучилищеын велӧдчигӧн Лужиков вежсис-верстяммис зэв ӧдйӧ эз сӧмын кыдзи морт, но и кыдзи гижысь, енбиа поэт. Быд гожӧм сійӧ кайліс Эжва йылӧ, «Ленин туйӧд» газетӧ отсасьны — вежлыны журналистъяслысь отпускъяс. Студентыдлы тайӧ содтӧд сьӧм, а гижан уджын — выль тӧдӧмлунъяс, кутшӧмкӧ да опыт чӧжӧм. Ӧд журналистыд быд сикт-грездӧ волӧ, уна йӧзкӧд аддзысьлӧ. Но кывбур да статья гижӧмтӧ он век ӧткодяв. Мыйтакӧ материал, дерт, В. Г. Лодыгинлӧн видзӧдлӧм бӧрын, коді сэки редактораліс, эз мунлы газетад. Но петавліс кӧ Сашалӧн гижӧд, районса лыддьысьысь некор эз кольлы сы дорӧ веськодьӧн. А лоны кӧ веськыдӧн, Василий Григорьевичӧс велӧдысь-туйдысьӧн, Сашаысь ӧтдор, вексӧ лыддьывлім и ми, Эдуард Тимушев да Вячеслав Бабин.
Шулі тай, ас районса газетын уджыс лои зэв кивыв Ӧльӧксанлы эз сӧмын гижанногсӧ сӧвмӧдӧм могысь. Бӧрынджык сійӧ лӧсяліс и «Би кинь» журналын редакторалігас. Аддзыны олӧмсьыс шензьӧданатор, гижны сідзи, мед вӧрзьӧдӧ гырысьӧс и челядьӧс — тайӧ Лужиковлӧн артмис ёна водзджык, Москваӧ мунтӧдзыс на.
Помнита Сашакӧд Дереваннӧй сиктӧ ӧти ветлӧм. Ӧльӧксан да и Эдик Кулӧмдінын уджышталіганыс век олісны-патеруйтісны ме ордын. И газетыдлы гижӧдъястӧ корсьны сикт-посёлокӧ зільлім петавны век жӧ ӧтлаын. Дереваннӧйын, тайӧ важ коми сиктас, ми юксим «кыйсян ордымъясӧн». Ме муні сельсӧветӧ да совхоз отделениеӧ, а сійӧ, аскиа учитель, педучилищеса художественно-графическӧй юкӧн помалысь, дерт жӧ, мӧдӧдчис школаӧ. Эшта кӧ пӧ, нӧшта и клубӧ пырала. Став уджӧс помалӧм бӧрын дыр ковмис виччысьны томджык ёрттӧ клуб дорас. И со сійӧ тыдовтчис Кывтыдладорсянь кайысь туй вылын. Киас кутшӧмкӧ тубрастор, ачыс вашъялӧ гожся шонді мозыс. Восьтіс пакеттӧ да лэптіс сэтысь пу вож вылӧ вевсьӧн-вевсьӧн ӧшлӧм сынъясӧс. Матӧ кило кык-куим. Кысь нӧ, мися, кристыльтін, али гусялін кодлыськӧ, — эг нюжмась чуткыштӧмӧн. А ме пӧ Кузнеч Васькӧд кыйсьыны ветлі. Но, сідзкӧ, — шуа, — ачыд редакторыдлы и висьтась, кыдзи тэ уджалан кадтӧ коллялін. Но Сашка вӧлі сэтшӧма ыззьӧма, сэтшӧма петіс сы пытшкысь аддзывлӧмторсӧ висьтавны кӧсйӧм, мый меным лои быть кывзыны.
Вӧлӧмкӧ, кекурса зонмыд асывсяньыс и мунӧма нималана композитор дорад. Керкаыд сюрӧма и быдтор. Василий Николаевич Чувъюров, ми вок журналистъястӧ пыдди пуктысь морт, пыр и вӧзъяс кильчӧ помсяньыс: а мый нӧ ми тані кутам сёрнитны? Вай петалам Эжва вылӧ. Здукӧн лукйыштас град йӧрсьыс нидзув (скӧттӧ сэки видзис на да муыс куйӧда), перъяс кыськӧ чунь кыза сӧн, пысалас багыр кодь вугыръяс... И лэччасны кыкӧн ю дорӧ. Ӧльӧксан шензьӧмпырысь кайтіс, вомыс пӧ эз таркмунлы пыжас мортыдлӧн; сьыланкывъяс лӧсьӧдысьыд то радейтана философияас уськӧдчылас, то сьывны горӧдлас. Эжва пасьта нуис йӧла сылысь ён гӧлӧссӧ, но чери мыйлакӧ эз пов. Мӧдарӧ на, локтӧмӧн локтіс. Кыз сӧнсӧ чуняс пысалӧма, да Кузнеч Вась, быттьӧ сідзи и колӧ, лэпталіс пыжӧ ӧти бӧрся мӧд сын, ляпа, ёкыш. И быть лои эскыны, ӧд кыйдӧсыс син водзад. Сашка, ачыс зэв жӧ бур кыйсьысь, вель на дыр казьтывліс Дереваннӧй сиктӧ тайӧ лэччылӧмсӧ.
Бӧрынджык, кор патера абутӧм вӧсна Лужиковъяслӧн семья оліс Льӧмъюын, гижысьяслӧн керкаын, ми пукалім ӧти мича тулысӧ кырйывса пызан сайын, панялім Ӧльӧксанӧн кыйӧм ёдіысь юква да уськӧдлім тӧд вылӧ и Дереваннӧйӧ ветлӧм, и Кулӧмдінын ӧтлаын олӧм. Саша лыддис ассьыс кывбуръяс, и думыштчӧм, неуна нормыштӧм чужӧм вывсьыс ме казялі аслас Эжва йыв дорӧ сӧстӧм-югыд муслун...
Арнас ловлы
Гажтӧм овлӧ.
Кыскӧ ниа пуа вӧрӧ,
кольквиж ваа тыяс шӧрӧ.
Сэні югыд. Сэні сӧстӧм.
Сэні чӧв-лӧнь. Кокни. Йӧзтӧм.
Сэні, быттьӧ вичко шӧрын,
Ӧвтӧ сись да ладан кӧрӧн.
Районса газетын регыдик уджалігӧн Сашакӧд да Эдиккӧд ми слӧймим кытшовтны Эжва йывса кызвын сикт-посёлоксӧ. Волім, дерт, и Лужиковлӧн чужанінас, Кекурӧ. Аддзи сэки: кӧть и батьыс на вӧлі ловъя, и чой-вокыскӧд паныдасьліс, но том морт мыйкӧ жугыльмис. Гашкӧ, Рая чойыслӧн паметьыс вӧрзьӧдіс ловсӧ да. Чоюкыс, сӧстӧм, югыд, авъя дзоридзыс, кодлӧнкӧ веськодьлун понда пӧдлӧма Эжваын, и тайӧ воштӧмсьыс курыд дойыс Ӧльӧксанӧс пыдзраліс олӧм чӧжыс.
Чойлӧн шондіыс кор кусіс,
войыс вевттис чужан мусӧ.
Арся вӧр-ва ланьтӧм бӧрын
тӧлысь петіс енэж шӧрӧ.
Кольквиж тӧлысь югӧр улын
Ӧшинювса пелысь пулы
гажтӧм...
Чойлы ӧзтӧм сись моз сійӧ
Сотчӧ югыд, жугыль биӧн.
Кежалім, дерт, и менам чужанінӧ, Немдін сиктӧ. Ветлім войколавны, петавлім рытпукны том нывъяскӧд. Купайтчим. И буретш сійӧ местаас, кытчӧ бӧрынджык тадзи жӧ шпольӧдчыны вайӧдлі Дима Фроловӧс, Сашкалысь медбур ёртсӧ. Дима сэки уджаліс республикаса радиоын, ме дорӧ кежавліс шойччигмоз, кывбуръяс вуджӧдӧм-дасьтӧм йылысь сёрниӧн. Ӧні на син водзын, кыдзи сійӧ, Эжваӧ морӧсӧдзыс пырӧмӧн, чипир кружка киас кутіг лыддьӧ: «Кутшӧм гора жыннянъяслӧн чӧлыс...» А сэсся сунгысьӧ-бузнитчӧ ваас: «Добра-а!»
Димакӧд менӧ тӧдмӧдліс буретш Ӧльӧксан. Ме пыри Москваса литинститутӧ, кор найӧ вӧлі помалӧны нин сэні велӧдчӧмсӧ. Дерт, Сашка овмӧдіс аслас жырйӧ. Творческӧй мортыд сэки инас эз ӧшйы, гортас мунтӧдз зілис босьтны Москваысь став позянасӧ. Та вӧсна ветлӧдліс издательствоясті, воліс столицаса писательяс ордӧ, сёрнитчис вуджӧдчысьяскӧд. Ӧти кадӧ кытчӧкӧ вошліс лун-мӧд кежлӧ. Вӧлӧмкӧ, ветлӧма Вӧлӧгдаӧ, кежавлӧма Тотьмаӧ радейтана Николай Рубцовыслӧн гу вылӧ, аддзысьлӧма нималана гижысь Виктор Коротаевкӧд, поэт Валентин Суховскойкӧд. «Витякӧд бурпӧт пукалім», — вашъялӧмӧн донъяліс ветлӧмсӧ ёртӧй. Гӧгӧрвоана, кутшӧм тшупӧдын нин кыліс Саша асьсӧ, тадзи кӧ сёрнитіс нималана роч гижысь йылысь.
Локтӧм бӧрас Ӧльӧксан и тӧдмӧдіс миянӧс Дима Фроловкӧд. Нинӧм пӧ тэныд ӧтнадлы гажтӧмтчыны, кайлам вай общежитиелӧн нёльӧд судтаӧ, Дима друг дорӧ. Сійӧ Комиысь жӧ, зэв ён поэт. Миша Елькин тэысь на водзджык удитліс тӧдмасьны Димакӧд. Зэв пӧ воӧма сьӧлӧм вылас.
Фролов йылысь висьталігӧн Сашалӧн ӧзйисны синъясыс. Тӧдчис: тайӧ абу сӧмын ас муысь петӧм морткӧд ёртасьӧм. Найӧс йитіс мыйкӧ ёна ыджыдджыктор. Татшӧмъяс йывсьыд шулӧны тай, вирныс пӧ ӧта-мӧдныслӧн лӧсялӧ.
Москваын олӧм-велӧдчӧмыд, дерт, вежис Ӧльӧксанӧс. Зон лоис варовджык, прӧстӧйджык и ӧттшӧтш кыпӧдчысьджык. И кыдзи нӧ мӧд ног, ӧд кутшӧм нималана йӧз дорын бергалӧ. Тайӧ ме вомысь быг петмӧн ошйыси, кыдзи вӧлі Евгений Евтушенколӧн рыт вылын, либӧ столӧвӧйын, ӧти пызан сайын, сёйим Валентин Распутинкӧд. А сылы татшӧм аддзысьлӧмъясыд — быдлунъя лоӧмтор. Сы вӧсна, нинӧм ӧні дзебны, корсюрӧ вичмылісны Сашасянь вель ёсь кывъяс аслас писатель-землякъясыслы, весиг налы, кодъяслысь ми велӧдчим ӧтув уна пӧлӧс семинар вылын — и Кулӧмдінын, и Льӧмъюын. И Дима Фролов дорӧ сирасьӧмыс, сылысь гижан уджсӧ, енбисӧ вежавидзӧмыс нӧшта ӧтчыд тӧдчӧдісны Лужиковлысь аслыспӧлӧс этшсӧ: быдӧнӧс донъявны морттуй серти.
Верстьӧ ловпу уна коръя...
Быд кор ӧта-мӧдсьыс торъя.
Дзик быд корлӧн — аслас гӧлӧс,
Уна гӧлӧс — уна пӧлӧс.
Сідзи нин артмис, мый кыкнан Поэтыслӧн олӧм-вылӧмыс орис, рочӧн кӧ шуны, трагическӧя, дзик виччысьтӧг. И кутшӧм на костын ёртасьӧмыслы доныс, зэв бура висьталӧ Ӧльӧксанлӧн со татшӧм воськов. Кор воис юӧр, мый Д. Фроловлысь шойсӧ аддзӧмаӧсь Москваын да коліс сійӧс босьтны моргысь, медводз уськӧдчис корсьны петан туй. А юркарӧ ветлӧм могысь да уна мукӧдтор вылӧ коліс сьӧм. Мыйтакӧ кабинетӧ сылы и лои пыравлыны; дойдіс эськӧ асьсӧ чина йӧзлы копрасьӧмнад, но сьӧмтӧ чукӧртіс. И муніс Москваӧ, и босьтіс ёртыслысь урнасӧ, и вайис да гуаліс рӧдвужыскӧд ӧтув чужанінас. Кутшӧм сьӧкыдлунъяс лои венны, кутшӧм ловкылӧмъяс песісны другсӧ бӧръя туяс колльӧдігӧн — та йылысь Саша бӧрынджык гижис синва пычкана поэма. А мый збыль сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдана артмис гижӧдыс, тӧдмалі бӧрынджык, миян аддзысьлӧм дырйи. Литературнӧй институт помалӧм бӧрас Саша и республикаса радиоын нин уджыштіс, и «Би кинь» журналын редактораліс. Сэсся видліс лоны депутатӧн. Ассьыс партия весиг босьтчис котыртны. Тайӧ могӧн и воліс Кулӧмдінӧ. Ӧти рытӧ пукалім, кыдзи и век, куимӧн: сійӧ, Эдик Тимушев да ме. Казялі: Ӧльӧксан нӧшта на вежсьӧма. Гажмис да ызгӧ-бызгӧ ӧттор-мӧдтор йылысь. Но сайкаліс зэв ӧдйӧ. И бара воддза кодьыс лои. Шмонитіс-шмонитіс да зумыштчис-лӧнис. Джуджыд синъясас пестысис гажтӧмлун, чужӧмсӧ быттьӧ ёнджыка на пемдӧдіс сьӧд тошкыс. Тэрмасьтӧг кутіс лыддьыны кывбур бӧрся кывбур. Тшӧтш и выль поэмасьыс юкӧнъяс. Лыддьӧ, а ачыс синвасӧ чышкалӧ. Юрсӧ лэдзис да мышнас бергӧдчис Эдик, вирӧдз нюкыртісны кывъясыс и менсьым сьӧлӧмӧс...
Тавой менӧ вӧрӧгъясӧй кыйисны...
Эзысь ньӧвйӧн сьӧлӧм шӧрӧ лыйисны...
Эштіс гажӧй! Овсьӧма дай вывсьӧма!
Окавсьӧма! Йӧктыссьӧма! Сьывсьӧма!
Ӧльӧксан, Ӧльӧксан, ас йывсьыд ӧд тайӧ тшӧтш... Бӧрйысьӧмъяс бӧрын Лужиков кытчӧкӧ вошис. Тыдалӧ, лӧньӧдіс сьӧлӧмсӧ ворссьӧмсьыс миянысь бокын. Карса ёртъяс висьтавлісны, сійӧ пӧ то корӧ улич вылын, то чукӧртӧ сулеяяс. Олыштӧма карса ӧти художник ордын, ветлӧма весиг кутшӧмкӧ скитӧ. Ми, «Эжва» литкотырӧ пырысьяс — В. Лодыгин, Э. Тимушев, И. Тарабукин, А. Шебырев, — ставным майшасим ёртным вӧсна. Кӧсйим кыдзкӧ да нетшыштны морттӧ олӧмыслӧн зыбуч нюрсьыс. Шуам, оз кӧ кай гортас, Кекур грездас, кӧть нин овмӧдны-кольӧдны Кулӧмдінӧ. Эг вевъялӧй. Сашкалӧн шойыс сюрӧма сыктывкарса ӧти керкалӧн пӧдвалысь. Кулӧм йылысь кабаласӧ гижӧмаӧсь 2007 вося февраль 7 лунӧ. Но, ылӧсалӧмӧн, Поэт аддзӧма олӧм помсӧ 2006 вося декабрын нин...
Кӧть и, кӧть и мукӧд дорысь томӧн
воис аслас му выв ордым помӧ,
мукӧд дорысь кузьджык олӧм вуджис,
сылӧн водзджык эштіс му выв уджыс...
Вот и овсис сылӧн миян ордын.
Водзын куйлӧ енэжшӧрса ордым.
«Енэжшӧрса ордым», — тадзи и шусьӧ Ӧльӧксанлӧн мӧд небӧгыс. Серпасасьысь мортыд ачыс мӧвпыштіс книгаыслы кышӧдсӧ. Дзик сьӧдсьыс-сьӧд от вылын дзирдалӧны яръюгыд кодзувъяс. И книга пытшкӧсас быд юкӧн ачыс жӧ серпасаліс: кӧнкӧ мича нывка нюмъялӧ, кӧнкӧ лэбӧны арся коръяс. Миян олӧмысь кватитӧм серпасъяс. Кыдзи и кывбуръясас — ставыс олӧмысь босьтӧм сюрӧс. Жаль, нэмыс югыд мортыдлӧн лои дженьыд. Ӧльӧксан тэ, Ӧльӧксан...
