ИВАН ДА САР


Олісны-вылісны гозъя. Найӧ вӧліны зэв гӧльӧсь. Налӧн чужис пи, нимсӧ сылы пуктісны Иван. Кутісны гозъя ас костаныс тӧлкуйтны, мый керны выль чужӧм кагакӧд, кор няньыс аслыныс сёйны абу.

Сэсся локтіс на ордӧ кутшӧмкӧ странник да шуӧ:

— Некытчӧ жӧ пинытӧ эн вузалӧ. Быдмас да сарӧн лоӧ. Сӧмын та йылысь некодлы эн висьталӧй.

Коркӧ-некоркӧ баба петіс да суседын и ошйысис странник висьталӧм йылысь. Тайӧ кывсис сар пельӧдз. Сар тӧдмаліс, кодлӧн сэтшӧм детинкаыс чужӧма, сэсся локтіс мужик ордӧ да шуӧ:

— Вай вузав мем питӧ.

Ай-мам босьтісны да вузалісны сійӧс. Сар босьтіс кагатӧ, пуктіс сумкаӧ да шыбитіс сійӧс ваӧ.

— Вот, — шуӧ, — тэныд и сарпу, — сэсся ачыс муніс гортас.

Кага тыра сумка кывтіс, кывтіс да мельнича пруд дорӧ воис.

Аддзис мельник кагатӧ да босьтіс аслыс пи пыдди. Челядьыс аслас эз жӧ вӧв.

Тадзи детинка быдмис мельник ордын дас вит арӧсӧдз. Вот мельник ордӧ ӧтчыд сар сувтіс. Пӧслук детинкаыд сылы ёна сьӧлӧм вылас воис. Думайтӧ нин вӧлі сійӧс аслыс свитаас босьтны. Сэсся мельниклысь и юалӧ:

— Гӧтырыд абу, а кысь нӧ тэд тайӧ детинкаыс?

Мельник висьталіс сарлы, мый сідзи и сідз: кагаӧс кутіс ваысь да пи пыдди быдтіс.

Сар ставсӧ гӧгӧрвоис. Сійӧ сэсся гижис письмӧ да шуӧ мельниклы:

— Меным колӧ гӧтырлы ыстыны письмӧ. Ыстыв питӧ.

Сарлӧн эштіс письмӧ да сетіс Иванлы. Иван котӧрӧн мӧдӧдчис сарича ордӧ... Муніс-муніс, сьӧд вӧр шӧрӧ ылаліс да воймис. Ветлӧдліс, ветлӧдліс да би югӧр аддзис.

Би югӧр вылӧ муніс, да вӧр керка сулалӧ, а сэні разбойникъяс олӧны. Разбойникъяс сійӧс вердісны, юкталісны да юалӧны:

— Кытчӧ нӧ тэ, Иван, мунан?

Иван налы висьталіс, мый сар сійӧс ыстіс письмӧӧн сарича дінӧ.

— Вайлы жӧ петкӧдлы письмӧсӧ.

Лыддисны сарлысь письмӧсӧ, а сэтчӧ зэв лёктор гижӧма. Сарлӧн гижӧма: «Мыйӧн зон письмӧ ваяс, пырысь-пыр жӧ юрсӧ керыштӧй».

Разбойник косявліс сійӧ письмӧсӧ да гижис сар нимсянь мӧд письмӧ: «Мыйӧн воас письмӧ вайысь зонмыс, пырысь-пыр жӧ гӧтралӧ менам ныв вылӧ».

Сэсся конвертӧ бӧр сюйисны да сетісны Иванлы.

Мӧдлун асывнас разбойникъяс чуксалісны Иванӧс, зэв бура вердісны да индісны туй.

Воис сійӧ сарскӧй двореч дорӧ, а салдатъяс оз лэдзны дворечӧ пырны.

Иван сетіс письмӧсӧ да шуис:

— Сетӧ тайӧс саричалы.

Лыддис сарича письмӧсӧ да пырысь-пыр жӧ тшӧктіс чукӧстны Иванӧс. Сэсся вӧчисны свадьба: гӧтралісны Иванӧс сар ныв вылӧ. Коркӧ воис сар гортас, скӧрмис сійӧ, муртса саричаӧс оз нӧйт.

— Кыдзи нӧ лысьтін ассьым нылӧс та сайӧ сетны? Ме тэныд вины тшӧкті, а тэ сійӧс асланым ныв вылӧ гӧтралӧмыд.

Вӧчны нинӧм, делӧ вӧчӧма. Но сар ассьыс думсӧ эз веж. Сійӧ пыр на кӧсйис кыдзкӧ изведитны Иванӧс. Вот сійӧ и шуӧ Иванлы:

— Эстӧні вӧр шӧрын олӧ морт сёйысь багатыр, сылӧн тошкас зарни сияс быдмӧны. Ветлы да нетшышт куим зарни си, вай меным.

Иван мӧдӧдчис туйӧ. Муніс, муніс да аддзис, мужик юкмӧс кодйӧ.

— Висьтав, — шуӧ, — бур мортӧй, дасӧд во кодъя, а мыйла век ваыс абу. Оз кӧ ваыс во, сар юрӧс керыштас.

— Бӧр локтігӧн висьтала, — шуис Иван.

Муніс да муніс, льӧм пу куст дорӧ воис. Льӧм пу сылысь и юалӧ:

— Висьтав, бур мортӧй, мый вӧсна ме кок йылын косьма: тусь ни дзоридз ог аддзывлы?

— Бӧр локтігӧн висьтала, — шуис Иван льӧм пулы.

Муніс-муніс да перевоз дорӧ воис, а сэні пӧрысь дядьӧ вуджӧдчӧ.

— Висьтав, бур мортӧй, мый вӧсна ме тані страдайта: нэм чӧж лоӧ перевозщичайтны?

— Бӧр локтігӧн ставсӧ висьтала, — шуис Иван перевозщиклы да водзлань мӧдӧдчис.

Сэсся воис медбӧрын багатыр керка дінӧ. Пырис керкаас, а багатырыс абу гортас, сӧмын сылӧн бабаыс гортас пукалӧ.

Багатырлӧн гӧтырыс сылы и шуӧ:

— Ок, ок, ок, мыйла нӧ, зонмӧ, тэ локтін? Воас ӧд багатырыд да тэнӧ сёяс.

Детинкаӧс и шог босьтіс. Сэсся багатырлӧн гӧтырыс и шуӧ:

— Эн, Иван, шогсьы. Ме тэнӧ дзеба и став могтӧ тэнсьыд могмӧда.

Сэсся дзебис сійӧ Иванӧс — ас ящикас томналіс. Коркӧ грима-йиркакылӧ локтіс багатыр. Пырис керкаӧ да шуӧ:

— Уп! Кыськӧ роч дук кылӧ. Коді миянын эм? Вай ме сійӧс сёя.

— Ылі муясті ветлін-мунін да сьӧрсьыд, буракӧ, роч дуксӧ вайин, — шуӧ сылы гӧтырыс.

Сэсся багатыр водіс узьны. Мыйӧн унмовсис, гӧтырыс сылысь тошсьыс зарни си нетшыштіс. Сійӧ чепӧсйис унйывтіыс да мӧдіс пинясьны.

А бабаыс сылы и шуӧ:

— Ме зэв омӧль вӧт вӧталі. Дерт, ун йывті тошкӧдыд нетшыштсис. Вӧтася, быттьӧ мужик юкмӧс кодйӧ, зэв джуджыда кодйис, а ваыс век вочасӧн косьмӧ. Ваыс кӧ оз во, сар сылысь юрсӧ керыштас.

— Тайӧ збыльтор, а абу вӧт.

— А мыйла эськӧ ваыс оз во?

— Струбаас эм лягуша, сійӧс кӧ виас, ваыс пондас воны.

Унмовсис багатыр, а бабаыс сылысь мӧдысь тош си нетшыштіс. Бара багатыр садьмис да мӧдіс гӧтырыс вылӧ пинясьны.

А гӧтырыс сылы и шуӧ:

— Ӧні ме вӧт вӧталі. Эстӧн ю дорын льӧм пу быдмӧ и вочасӧн косьмӧ. Мый вӧсна сійӧ косьмӧ?

— Вуж улас поп амбарысь шыръяс овмӧдчӧмаӧсь. Найӧс кӧ виан, и льӧм пуыс оз мӧд косьмыны.

Унмовсис багатыр, а гӧтырыс сылысь коймӧд тош си нетшыштіс. Бара садьмис багатыр да мӧдіс шумитны.

А гӧтырыс сылы и шуӧ:

— Ме ӧні вӧтаси да быттьӧкӧ эстӧні ю дорын ӧти дядьӧ нэмсӧ перевозщичайтӧ и нэм чӧжыс кӧсйӧ берегӧ петны да оз вермы. Мыйла нӧ оз вермы?

А багатыр сылы и шуӧ:

— Медым мӧд мортлы кодлыкӧ сетас руб деньга да пелыссӧ, а сэсся ачыс берегӧ и чеччыштас. Сэки сійӧ и дзикӧдз мынас.

Мӧд луннас багатыр муніс кытчӧкӧ, а багатыр гӧтыр сетіс детинкалы куим зарни си да ставсӧ сылы висьталіс, мый сылы вӧлі колӧ.

Бӧр локтігас сійӧ воис перевоз дорӧ. Перевозщик буретш вӧлі купечӧс вуджӧдӧ. Иван перевозщиклы и шӧпнитіс:

— Мӧдар берегас воан, сет тайӧ купечыслы руб деньга да ас кисьыд пелыстӧ, а ачыд сэсся ӧдйӧджык пет берегӧ, сэки перевозщичайтӧмсьыд дзикӧдз мынан.

Перевозщик тадзи и вӧчис. Купеч коли сы местаӧ перевозщичайтны.

Сэсся муніс да льӧм пу куст дінӧ воис. Льӧм пу сылысь и юалӧ:

— Тӧдмалін эн, мый вӧсна ме косьма?

Иван корсис льӧм пу куст улысь шыр поз да виис шыръяссӧ. А льӧм пулы и шуӧ:

— Ӧні он нин мӧд косьмыны, а пондан дзоридзавны.

Тадз жӧ сійӧ мездіс юкмӧс кодйысь мужикӧс. Сэсся муніс да ӧти керка воис, а сэні старука олӧ.

— Кытчӧ тэ, Иван, ветлін?

— Менӧ сар ыстыліс куим зарни юрсила вӧрса багатыр ордӧ.

А старука сылы и шуӧ:

— Ок, ок, ок, Иван! Сарыд ӧд тэнад юр вылӧ бара выль пакӧсьт лӧсьӧдӧ. Сійӧ лӧсьӧдчӧ тэнсьыд юртӧ керавны. Но тэ эн маитчы, ме тэныд отсала сы вӧсна, мый тэ мездін менсьым вокъясӧс. Перевозщикысь мездін менсьым ыджыд вокӧс, юкмӧс кодйысь дядьӧсӧ мездін — менсьым ичӧт вокӧс мездін. — Сэсся старука сылы сетіс чунькытш да водзӧ висьталіс: — Кор пӧгибӧ воан, сюй тайӧ чунькытштӧ шуйга нимтӧм чуняд да кор, мый тэныд колӧ.

Иван прӧститчис старукакӧд да мӧдӧдчис водзӧ.

Коркӧ сійӧ воис сар ордӧ. Сетіс сылы куим зарни юрси. А сар ещӧ ёнджыка скӧрмис, мый Иванӧс некыдз оз вермы изведитны. Пырысь-пыр жӧ тшӧктіс кутны да сылысь юрсӧ керыштны.

Чукӧртіс сар ассьыс вельможаяссӧ, став слугаяссӧ, видзӧдны, кыдзи кутасны Иванлысь юрсӧ керавны. Иван шуӧ:

— Сетлӧй меным медбӧръя кыв шуны.

— Висьтав нӧ, — шуӧ сар. — Юртӧ керыштны ӧд вевъялам на.

Иван кыскис зепсьыс старукалысь сетӧм чунькытшсӧ, сюйис шуйга нимтӧм чуняс да шуӧ:

— Черӧй, черанӧй! Керышт юрсӧ сійӧ мортыслысь, коді тані мыжаыс. Ме кӧ мыжа, менсьым керышт, а мӧд кӧ мыжа, сійӧ мортсӧ корсь да сылысь юрсӧ керышт.

Друг палач киысь черыс чеччыштіс да лэбовтіс йӧз юр вывті, куимысь кытшовтіс йӧз весьтті да кыдз тай сапнитіс сарлы. Сарлӧн юрыс джодж кузя быгыльтчис.

Сэсся Иван ачыс пуксис сарӧ да зэв бура кутіс сарствуйтны.

Гижӧд
Иван да сар
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1