МУЖИК ДА САР


Оліс-выліс сар. Ӧтчыд сійӧ слугаясыскӧд мӧдӧдчис вӧрӧ гуляйтны. Слугаяссӧ колис туй вылӧ, а ачыс кежис туй бокӧ дай ылаліс. Шӧйтіс, шӧйтіс сар да аддзис: мужик пес кералӧ. Уджалӧ мужик черӧн, быттьӧкӧ чачаӧн ворсӧ: чагйыс ки вомлӧс кызтаӧн ӧтар-мӧдарӧ резсьӧ.

— Здорово, — шуӧ, — Иван!

Мужиклы зэв дивӧ лоис:

— Мыйӧн нӧ, — шуӧ, — тӧдан, мый ме Иван?

Сар сылы шуӧ:

— Дерт жӧ Иван: став мужикыс ӧд Иван.

Но Иван кӧ и мед Иван, мужик эз лӧгась. Керасьӧ мужик, сар видзӧдӧ да дивуйтчӧ:

— Лӧсьыд жӧ тэныд, Иван, уджавны: уджалан, быттьӧкӧ ворсан. А уна-ӧ, — шуӧ, — тэ нажӧвитан луннас? Дерт, тадзтӧ уна нажӧвитан?

— Сюрс шайтӧн быд лун, — шуӧ мужик.

— А кытчӧ нӧ воштан сы мында сьӧмсӧ? Али семьяыд зэв ыджыд?

— Семья, — шуӧ, — менам абу ичӧт: кык пи, кык ныв, сюрс комын куим нянь каюк да кык сюрс бокӧвӧй шлоп. Нажӧткаӧс ме юка нёль пельӧ. Ӧти юкӧн — долг мынтӧм вылӧ пукта, мӧд юкӧн — ачым долгӧн сета, коймӧд юкӧнсӧ — ваӧ шыблала, а нёльӧд юкӧнсӧ — ад горш тырта.

Сар эз гӧгӧрво да выль пӧв юаліс мужиклысь.

— Долгъяс мынта, — шуӧ мужик, — пӧрысь ай-мамӧс кувтӧдзныс верда; долгӧн ачым сета — сійӧ пиянӧс быдта; ваӧ деньга кояла — нывъясӧс быдта, ад горшӧс тырта — царӧс да царлысь слугаяссӧ верда.

Сар скӧрмис, аскежас думыштіс: «Час ме тэныд петкӧдла царӧс пинялӧм, сӧмын мед туйыс сюрӧ».

Сэсся сар и шуӧ:

— Вай регыдджык инды меным туйсӧ, меным некор вӧрын довъявны.

А мужик и шуӧ:

— А меным некор быд мортлы туй индавны. Менам быд час дона. Сюсь морт кӧ, ачыд письтан. Мун первой веськыдвылӧ, сэсся шуйгавылӧ, сэсся бара веськыдвылӧ кеж, сэсся бара шуйгавылӧ да и аддзан туйсӧ.

— Ме, — шуӧ сар, — сэтшӧмторйӧ эг велӧдчывлы, некутшӧм туй меным оз шед. Петкӧд менӧ туй вылӧдз, ме тэныд кызь вит чӧлкӧвӧй сета.

Кӧсйис сар мужиклы кызь вит чӧлкӧвӧй, да мужик сыкӧд мӧдӧдчис туй индыны.

Туй вылын сар мӧдіс мужиклысь юасьны:

— Коркӧ тэ, Иван, царӧс аддзылін эн? Окота абу тэныд царӧс видзӧдлыны?

— Аддзывны эг аддзыв. А видзӧдлыны позяс.

Сар сылы и шуӧ:

— Эн кӧ аддзывлы, ӧні жӧ аддзылан. Мыйӧн петам туй вылӧ, пырысь-пыр жӧ царӧс аддзам.

— Кыдз нӧ, — шуӧ Иван, — ме сійӧс аддзыла?

— Кор петам туй вылӧ, зэв уна йӧзкӧд паныдасям. Став йӧзыс мӧдасны шапка пӧрччӧмӧн сулавны, сӧмын ӧтнас сар мӧдас сулавны шапкаӧн. Вот сэки и приметит.

Мыйӧн петісны туй вылӧ, аддзисны зэв уна йӧзӧс. Ставыс пӧрччисны шапкаяснысӧ да мӧдісны вӧрысь петысьяслань макайтчыны.

Мужик сэки юаліс:

— Кӧні нӧ царыс?

— Видзӧдлы гӧгӧрбок. Став йӧзыс шапкатӧмӧсь, а ми тэкӧд кыкӧн шапкаӧн сулалам. Миян пиысь коднымкӧ ӧтиным и эм царыс.

Мужик ӧні ставсӧ гӧгӧрвоис да зэв збойпырысь шуис:

— Сідзкӧ ме лоа царыд.

А сар и шуӧ:

— Тэысь кындзи и ме тшӧтш шапкаа. Ме и эм настоящӧй царыс.

Мужик спорӧ кутчысис:

— Кыдзи тэ сар? Тэ вӧр туйяс он тӧд, пес керавны он куж, а ме быд делӧ кужа. Вот ме и эм сар. Тэнад плешкад абу гижӧма, мый сар.

И збыльысь найӧ тушаӧн и чужӧмӧн кыкнанныс вӧліны дзик ӧткодьӧсь. Споруйтісны-споруйтісны да царскӧй слугаяслысь юалісны:

— Висьталӧй, кодным ми сар?

Слугаяс видлалісны, видлалісны, гӧгӧрбок бергӧдлӧмӧн видлалісны, паськӧмнысӧ пӧрччӧдлӧмӧн видлалісны — дзик кыкнанныс ӧткодьӧсь. Нуӧдісны медбӧрын сарича дорӧ, и сарича эз вермы тӧдмавны, кодыс на пиысь царыс. Локтіс сэк споруйтіганыс ӧти старик.

— Вот, — шуӧ, — мыйысь пӧгибӧ воӧмаӧсь. Царӧс тӧдны колӧ оз чужӧм серти, а вежӧр сертиыс. Ме, — шуӧ, — пырысь-пыр тӧда, кодыс сар, кодыс прӧстӧй мужик, сӧмын куимтор юала.

Пондіс старик юасьны:

— Кымын, — шуӧ, — пу быдмӧ свет вылас?

Сар бӧбмис — оз тӧд, кымын пу свет вылас, а Иван дыр эз думайт:

— Куимсё комын миллион пожӧм, сы мында жӧ коз пу, а кыдз пу да ньыв пу миллионӧн этшаджык. Он кӧ веритӧ, ветлӧ да асьныд лыддьӧ.

— Вернӧ, — шуӧ старик. — А ылын-ӧ лоӧ мӧдаръюгыдыс?

— Мӧдаръюгыдӧдзыс абу матын, — шуӧ Иван, — менам дед зэв нин важӧн мунліс мӧдаръюгыдӧ, а бӧрсӧ эз на волы.

— Вернӧ, — шуӧ старик. — А му пыдӧсӧдзыс ылын-ӧ?

— Му пыдӧсӧдз сы ылна жӧ, — шуӧ Иван, — дедлӧн вокыс дедкӧд ӧттшӧтш жӧ кувсьыліс. Сюйлім муӧ да ӧнӧдз на жӧ бӧрсӧ эз лок.

— Вернӧ, — шуӧ старик. — Вот тайӧ и эм тіян царныд. Пуктісны Иванӧс царӧ, а важ царлы сетісны чер да вӧрӧ пес керавны мӧдӧдісны.


Гижӧд
Мужик да сар
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1