СОТЧӦМ КӦВДУМ


Лӧсьыд жӧ пыж нырад! Асъя ыркыдыс визъялӧ питшӧгын, паныда тӧв ӧдйӧ и нюлыштӧ чужӧмӧ резсьысь войтъяссӧ. Мӧдысь нин катам Чоййылас, быд кӧдж тӧдса. Тӧрыт пемыдыс суис джын туйын на, ковмис кималасӧн моз мунны, ӧдва и воим грездӧдзыс. А ӧні со Генялӧн батьыс Стенька Разин моз воддза пуклӧссянь индалӧ, кыті бурджык веськыдавны, кутшӧм косьтын надзмӧдчыны. Шпонка орӧмысь оз ков повны. Юлӧн гырддза кодь чукыльясын ытва выныс ёна на тӧдчӧ — еджыд быгъя визув сідзи и видзӧдӧ швачкыны пыжтӧ кыр бердас. Мый сэсся вӧчан: нюръяс шӧрӧ дзебсьӧм грездӧ мӧд туй абу, сӧмын моторкаӧн. Миянлы татшӧм командировкаыс первойысь на, а татчӧс йӧз весиг орчча сиктса лавкаӧ пыжӧн лэччывлӧны. Генялы «Вихрь» руль сайын эськӧ нинӧм оз кыв, но гӧгӧрвоана довкнитлӧ юрнас. Тӧрыт Чоййылас йӧйталӧм бӧрын сійӧ ӧні мыжмӧм кычипи кодь. Мый он шу, сыкӧд и сӧглас, мый он тшӧкты, сійӧс и вӧчас. А батьыс вылӧ кыдзкӧ торйӧн нин вежавидзана кыйкнитавлӧ.

Петыр Иван дорӧ чуйді пыравлыны ме. Мися, дӧзмас батьыд, он кӧ кежавлы видлынысӧ. Геня ачыс жӧ сэсся и ыззис:

— Колӧкӧ, сійӧ и збыльысь отсалас? Эг ӧд думыштлы...

Кутшӧм отсӧг батьсяньыс виччысис Геня, Геннадий Иванович, эз вӧв гӧгӧрвоана. Ачыс со начальник, а нинӧм вӧчны оз вермы, кысь нин прӧстӧй мужиклы. Кӧть эськӧ висьтасьӧмным бӧрын Петыр Иван пыр и сетіс сьӧлӧмсӧ:

— Нинӧм оз ло, ёкунивань, колӧ сӧмын кужӧмӧн сёрнитны. Бӧр кӧ кайлам, ладита ставсӧ. Чоййылас мен быд пон тӧдса.

Батьысъясӧ ӧнтай регыдик кежлӧ пыравлім. А сійӧ быттьӧ виччысьӧма миянӧс, командировочнӧйясӧс. Доз лэптіс пызан вылӧ, калбас, кофе банка. Тӧдчис, пенсия сеталӧмаӧсь. Ӧньӧ Наталь да Лар Иринь пӧ эськӧ дыр нин кыйкъялісны, но ыджыд гӧсьтъяслысь пӧ локтӧмсӧ водзвыв тӧдсьӧма, эг ышты налӧн маласьӧм вылӧ. «Ыджыд гӧсьтъясыс», ме да Петыр Иванлӧн нёльӧд пиыс, Геньӧ, кык лун нин журъялім сикт гӧгӧрыс, Войтӧв йылӧдз, Чоййыв грездӧдз слӧймылім катлыны, а лышкыд пызана керкасӧ век кыдзкӧ ордйӧдім. Эз кӧ Чоййылас нинӧм ло, колӧкӧ, бур пиыд гортас пыравтӧг сідзи и лыйыштіс райцентрас.

— Тӧдан, батьӧ, — стопка-мӧд пӧрӧдӧм бӧрын дӧжныштіс Геня. — Аски выбор лун, мед эськӧ зык оз кыпты. Сэсся ӧд ми — служивӧй йӧз. Гартасны кӧ — капут. Пуксьӧдны вермасны.

— Бабакӧд, шуан, йитчӧма делӧыс? — пач водзын ноксис-гольӧдчис долыдмӧм кӧзяин. — Час, сёйыштӧй-юыштӧй, а сэсся нин решитам, мый вӧчны. Менсьым бабаясыд, ёкунивань, зэв на ещӧ и кывзысьӧны. Ставыс лоӧ абгемахт!

Мый сійӧ «абгемахтыс», миянлы гудыр юрнад сьӧкыд вӧлі вежӧртны. Но татшӧм дорйысьысь сюрис, да огӧ жӧ сыысь лэдзчысьӧй. Збыль ӧд, мужикыс йӧг кодь, кыдзи сылысь оз кывзысь эсійӧ, чоййывса полӧкалӧыс? Да ещӧ тӧдсаӧсь кӧ.

Во сизим нин гӧтыртӧг олӧмыс ньӧти абу урӧстӧма Петыр Иванӧс. Керка пытшкыс дзим-дзурк, да и ачыс быттьӧ пывсьӧм бӧрын. Том молодеч моз на джинсы новлӧ. Сідзи тай и шуис, ме пӧ тіянысь, пиукъяс, эбӧснам томджык на.

— Со Ӧньӧ Натальыс да Лар Ириньыс кӧть, шуам, мый тась корсьӧны? Правильнӧ, вина. Но сыысь ӧтдор на кыкнанныслы мыйкӧ ковмылӧ, ёкунивань. Лун-лун буалысь верӧсъяссьыс тӧлк абу, а ме кыкнансӧ на ӧтлаын верма могмӧдны. Тайӧ заразасьыс тай лигышмунла-а, — индіс куралӧм нин штоп вылӧ сулея кызтаыс жӧ чуньнас Петыр Иван.

Но «заразитчӧм» Петыр быдтас, Генялӧн бать, непӧштӧ эз лигышмун, а ещӧ сӧнӧдмис. Пуджис сосъяссӧ да — килутшкас зэлыд йӧнгыльяс муткырасьӧны. Увлань лэччыштӧм пельпомыс шкап пасьта, дарӧм ачыс меысь абу ыджыдджык. Он шу, мый квайтымын арӧса да нёль челядя. Быдтасъясыс, Геня коддьӧм, гӧтыраӧсь да котыраӧсь, асьныс нин куим пӧвста батьяс, кыдз шуласны, муас нин пырӧны. Сӧмын курыдторйӧн ӧзйылӧ вирныс да югзьылӧ синныс. А тайӧ со инас на оз ӧшйы. Кӧть и чайтім на пукалыштны, пыжас тай ачыс и нуӧдіс-йӧткаліс:

— Эм эськӧ на «запыс», да ог сэсся лэпты. Кайлам первой да вӧлисти. Ладмас кӧ ставыс Чоййылас, сэки пасйысям, ёкунивань.

Миян куритчигкості лышкыд-тэрыб кӧзяин пызантӧ идравны удитӧма да ладинеч моз кӧмасьны-пасьтасьны. Лёк купайка киняулас сюйыштіс да вадорӧ тюрис. Гӧрд ныра Геня эськӧ мӧжгис на мыйкӧ дыра, но вӧтчис жӧ: аслыс ӧд медъёна и колӧ бӧр туяс.


* * *


Час-мӧд нин катім Петыр Иванӧ пыравлӧмсянь. Регыд и Чоййыв тыдовтчас. Кыдзи бара сёрниыс сэні артмас? Геня ставсӧ гудыртіс, мед ачыс и панялас. Кӧть эськӧ зык кӧ кыптас тӧрытъя миян ышмӧмсьыс, кыкнаннымлы сюралас. Шусьӧ, служебнӧй могъяс олӧмӧ пӧртім... Сюраыс, гашкӧ, кыскӧма ёрӧм керкаас да.

Сэтшӧм бура артмис командировкаыс, мый урчитіс начальство, ставсӧ вӧчим, коли сӧмын Чоййылын пасйысьны. Почта вылас штамп-печать пуктыны меным ковмис ветлыны, ачыс вылын морӧса да усьӧм гача Геннадий Иванович пыж дорӧ кольччис. Стӧрӧж пыдди, мед некод нинӧм оз вӧрзьӧд... Со тай и тыдовтчис тӧрытъя сувтланінным. Геня, буретш, сэтӧн шуис виччысьлыны, а локті игнасьысь нин почтасьыс да мортыдлӧн исыс абу. Бипур дорын войколалысь пӧльӧ индіс кырйывса керка вылӧ. Эстчӧ пӧ дорыньтіс начальникыд. А ачыс тошкас мудер нюмсӧ дзебӧ. Мый, мися, ещӧ на сёрмӧдчӧ, лэччыны нин колӧ. Кыдзи сап пемыднас ю вылас петам? Да самӧкурла пӧ Ош Коля нуӧдіс, висьтасис пӧльӧ. Ӧтлаын пӧ вӧйтасим, ботайтчыны нин мӧдӧдчылім, но наян другыд ылӧдіс. Горшыс тачкакылӧ, корсьысьны ковмӧма...

Кык чипыр бак ректім дедыдкӧд, а менам начальник пыр на абу. Гашкӧ, берег дорас тшӧтш войколавны ковмас да? Тадзи и лоис. Асъявылыс локтіс Геня. Гажакодь. Сэки и висьтасис аслас «подвиг» йывсьыс. Тотшкӧдчӧмаӧсь Ош Колякӧд сійӧ керкаад, но некод абу восьтӧма. Водзӧ корсьысьны мунӧмаӧсь. Кутшӧмкӧ дӧваясын ырӧш юӧмаӧсь, сэсся и ыззьӧма Геня, кӧзяйкасӧ кутӧма малавны. Ош Колялы грекысь ылӧджык лоӧма пышйыны, вольпасьӧ ляскытӧдз нин нывбабатӧ мӧдыс вайӧдӧма да.

— Но, вӧчим шуры-муры, а мунны куті да шуӧ, явита пӧ. Сильничайтӧмысь, — висьтасис шӧйӧвошӧм «ловелас», — да эг ӧд мырдӧн босьт, ачыс сетчис, полӧкалӧыд.

Югдігас, берегысь йӧткыштчигӧн нин, Геня быттьӧ дорйысигмоз нӧшта содтіс:

— Эг ӧд лёкысь ме сыкӧд, бӧрыннас кӧш тыр ырӧш на сетіс... А сэсся кильчӧ вылас и воӧма юрас йӧй бабаыдлы выбор луныд. Аски пӧ локтасны гӧлӧсуйтнысӧ да ставсӧ висьтала, бӧрвывсянь горӧдіс. Мынтысян кӧ пӧ — ог...

Нӧш юр, усьӧм гача начальник... Удж вылӧ вотӧдз на ставыс лоӧ тӧдса райцентрас. Выбор дырйи да татшӧмтор! Командировочнӧйяс, «при исполнении», менӧ кӧ ещӧ гартасны — «группӧвӧй» на дай.

Тӧдса ӧзын дорын пыр на чискис войколалан бипурыс, но кыйсьысь пӧль эз нин вӧв, тыдалӧ, миян мунӧм мысти и лэпталӧма куръясьыс став кулӧмсӧ, ичӧтик веткиас, код дорӧ сувтіс миян кӧрт пыжным, югъяліс чери сьӧм. Оз на тай Ош Коля ков пӧльыслы, ӧтнас на, вӧлӧм, сяммӧ. Кольӧыс, колӧкӧ, даръясис да, эз и волы сэсся.


* * *


Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн: медводзын латшкӧс Петыр Иван, сы бӧрын ме, а воськов дас кольччӧмӧн — кыв ворсӧ воштӧм Геня, кайим крут чойсӧ, сувтовкерим.

— Ті тані овлӧй, ме ӧтнам найӧясӧ пыравла, — некодӧн индытӧг и аддзис дӧва керкалань кежӧдысь туйвежсӧ збодермыштӧм Иван дядь. Кыкысь куритчыны удитім, вӧлисти горӧдіс, локтӧй пӧ.

Кильчӧ вывсяньыс тӧдчис: мужичӧй ки абу нин инмӧдчылӧма некытчӧ. Да и ыджыд пача ляпкыдик жыръяс ӧшаліс кутшӧмкӧ шуштӧмлун. Кыліс уль сёй дук, коді вӧлі сорласьӧма сотчӧм няньшомлӧн джагыд кӧркӧд. Петыр Иван быйкнитіс кыськӧ пач сайысь, киас ыджыд сьӧд чайника: — Пуксьӧй да ваксьӧй. Час тшай юам, ёкунивань. Нинук, а ырӧштортӧ тайӧяслы он войтӧд? — небыдика шыӧдчис пызан сайын пыр на чӧв олысь кӧзяйка дорӧ.

— Ырӧш ещӧ дай, этадзи тешитчис югыд бугыляыс да. Сикт пасьта сёрни вӧчис.

— Йӧй юрӧн артмис, — дорйысьны босьтчис Геня. — Но эг жӧ ӧд лёк ногӧн. Ачыд на тай сетчин...

— Кыдз нӧ он сетчы, кык мужик кӧ, этайӧ, мыйкӧкертӧны...

Ме нинӧм ог тӧд, мед вӧлі мынтӧма... уна-ӧ тӧрыт кори. Он кӧ — участкӧвӧйлы явита, сильничайтісны, мися. Сійӧ талун этайӧ... избиркомад локтас жӧ... — нывбабалы явӧ эз сюрны кывъясыс. Ачыс сійӧ — мугов чужӧма, гӧгӧрвотӧм арлыда. Пачсӧ ломтігас ли, пӧжасигас ли ӧтар бан бокас инмӧдчылӧма кинас — оз и чышкы саӧсь чунь туйсӧ. Руд юрсиыс — сынавтӧм, пельпом вылӧдзыс лэччӧма, плавкнитӧм шальторъяс пысасьлӧ пратьӧн-пратьӧн. И век жӧ мыйкӧ быттьӧ кольӧма на пемыд пельӧсса тайӧ аньыслы коркӧя томдырся мичлунсьыс. Сӧстӧм синъясас, яндысигмоз сёрнитанногас тыдаліс-кыліс тшӧтш и мужикуловысь родыштӧм да весиг вежавидзӧм.

— Ме, Нинук, сійӧс тай и шуа, — гартіс ассьыс везсӧ Иван дядь, — мися, этатшӧмтор вылӧ онӧ жӧ мунӧй. Ладнӧ, шляйтчысь баба кӧ вӧлін, а тэ ӧд — зарни тусь, р-русалка, ёкунивань. Тэ коддьӧмъяссӧ ки вылын колӧ новлӧдлыны. Мый кӧть и чужӧмыд саӧссьыштӧма, окышта, колӧкӧ... А кутшӧм мича кӧвдумыс артмӧма, — видлӧй, видлӧй, мый сэтчӧ кынминныд порог дорас? — тайӧ миянлань нин видзӧдліс.

Кӧвдумыс збыльысь вӧлі пызан вылын. Абу весиг банйӧма, кыптывлытӧм рача нянь. Мукӧд кӧзяйка куимысьӧдз кыпӧдлӧ шомсӧ, суктӧ на и — сэки пушыд вӧлӧга артмӧ. А тайӧ, саридзса чери банкаын пӧжалӧмторйыс, пиньӧ быттьӧ сирасис.

— Татшӧм чӧскыдсӧ эг на видлы, — тяпкӧдчыны кутіс Геня, — колӧкӧ, ньӧбам ӧти тупӧсь?

— Некутшӧм деньга энӧ казьтывлӧй, — пинь пырыс сӧдзӧдіс Петыр Иван, а сэсся водзӧ ошкис Нинуксӧ да сылысь пӧжассӧ. Кывзыны кӧ, кывтӧ ньылыштан — сэтшӧм небыд, чӧскыд, пӧтӧса кӧвдумыс. А пӧжалысьыс — Войтӧв ю пӧлӧнын медся мича рочакань, медся кужысь кияса ичмонь.

Ошкӧмыд пӧ тай некодӧс оз дойд. Кымын унджык таргис Генялӧн батьыс, сымын небзис Ниналӧн мугов чужӧмыс. Кадысь кадӧ сійӧ чӧвтліс вочасӧн шаньмысь видзӧдлассӧ кӧзяин туйӧ нин пуксьысь Иван вылӧ. Весиг чужӧмыс банйыштіс, кӧть и ырӧшысла гӧбӧчас эз пыравлы.

— Сакарыс сэні шкапас, — дзик нин ас мортлы моз индіс кӧзяйка. — Тэ, Ваньӧ, ассьыд кӧлуйтӧ пыді вежӧсас пырт, а тайӧяс мед западня весьтас ӧшлысясны.

Сьӧд чайникысь пакулаа ва ырснитӧм да сотчӧм кӧрыша няньсӧ чепӧльтыштӧм бӧрын петі кильчӧ вылӧ «Прима» пестывлыны. Мый водзӧсӧ таргисны ая-пиа — рой мешӧкъясӧн дӧмыштӧм кыз ӧдзӧс пыр эз кыв. Геня тай быйкнитіс недыр мысти да сӧмын шуыштіс:

— Мунам, «абгемахт», ёкунивань, — батьыслӧн кывъясыс, сідзкӧ, ладмӧдчисны.

— Пыж дорас виччысьлам? — юавсис вадорӧ лэччигмоз.

— Кодӧс, батьӧс? Кадсӧ огӧ воштӧй. Сылӧн кузь на сёрниыс.

— А-а... — сӧмын и артмис менам.

Петыр Иванлӧн важ купайкаыс видзис воча локтысь тӧв нырысь. Меным вӧлі лӧсьыд. Генялы — долыд жӧ. Быттьӧ весиг быдмыштіс мортыс.


Гижӧд
Сотчӧм кӧвдум
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1