НЯНЯ ВАНЕ

— Кор нӧ, Славикушко, Турцияад ветлам? Тулыснас кӧсйысьлін нуӧдны, а ӧні со гожӧм нін. Тэ, буди, ылӧдчан-а. Некутшӧм Турция абу!

— Эм, эм. Деньгатӧ унджык чӧж да купайтчан-гожйӧдчан кӧлуйтӧ ньӧб. Колӧкӧ, и Мича Натальыд на миянкӧд ветлас.

— Ин сӧр...

І

Сиктын сійӧс шуисны Няня Ванеӧн. Мамыс серти. Мамыслӧн нимыс эськӧ Нонна, комиӧн кӧ, Нонӧ, да сідзи тай некод эз чукӧстлы, пыр Няня да Няня. Гашкӧ, шань вӧлі да сыысь — быдӧнӧс, кыдз шуласны, гортас паныдаліс няньӧн-солӧн, нэмсӧ скӧт дорын уджаліс, а сӧткан кыв вомсьыс эз петав. А гашкӧ, кокниджык тадзисӧ нимтыны да сійӧн и кӧвъясис пиыслы «Няня Ванеыс». Нонӧ чойлысь, Дарьялысь, нимсӧ сиктсаяс сідз жӧ бергӧдісны ас ногыс: Даша пыдди лоис Даняӧн.

Олісны найӧ ставныс сиктшӧрса ыджыд важ керкаын, коді, олӧма йӧзлӧн висьталӧм серти, вӧлӧма кутшӧмкӧ кулаклӧн. Стыныс тулысъяснас весавтӧмысла вальдӧма нин, да и олан юкӧныслӧн ӧти пельӧс быдса кер судта пырӧма муас. Тайӧ керка мозыс жӧ гӧрбыльтчӧмаӧсь нин и кык чой, код тӧдас кымын арӧс налы сетны, шуӧны тай, медводдза колхозничаясӧн вӧлӧмаӧсь. «Вына оборона» колхоз правленньӧ пӧ зіль уджсьыс и вичмӧдлӧма налы кулак керкасӧ, лавка улӧ абу кутӧма туйны да.

Гӧгӧрвотӧм жӧ арлыдыс и Няня Ванелӧн. Мугов чужӧмыс косньӧдіник, пыдӧ пырӧм синъясыс тасасьӧмаӧсь кузьмӧс ныр вылӧ, кодӧс зілис сайӧдны да эз вермы гежӧд ус-тош. А косньӧд туша-мыгӧрыс быттьӧ век мышкыртчӧма, и тайӧс нӧшта нин тӧдчӧдіс некор пӧрччывлытӧм купайкаыс; зепъяссьыс сійӧ эз и перйыв сарӧгӧсь кияссӧ.

Этш сертиыс шань да весиг яндысьыськодь, Иван сибаліс и верстьӧ и челядь дорӧ. Сибӧдісны сійӧс ставныс нӧшта и сы вӧсна, мый мортыс, небыда кӧ шуны, вӧлі йӧйоват. Мыйкӧ эз тырмы вежӧрас, а мый — код тӧдас. Уджавны кужис и вермис быд мужичӧйысь эз омӧльджыка. Баржа ректігӧн пырджык сувтліс мешӧк-ящик лэпталысьӧн либӧ тэчысьӧн. Грузчикыд уна, ӧти-мӧдӧс вежӧмнад налы кокниджык, а лэпталысь-тэчысьлы лоӧ кутчысьлыны быд мешӧкӧ. Турун пуктігӧн век жӧ чӧвтіс — зорӧд кодарас медуна юрыс, сэтчӧ и веськавліс. Кутшӧмкӧ сюсьлун, гуся мывкыдлун быттьӧ вӧлі жӧ дай. Мукӧддырйи мужикъяс юрнысӧ жуглӧны, сідз ли тадз вӧчны, а Няня Ване кывзас-кывзас да аслысмоз шуыштас, ме пӧ тай век тадзи кера-а. Видласны сы ног — и артмӧ!

Ичӧтдырсянь тайӧ мортыс синъяс водзын, позьӧ шуны, ми коддьӧмыс сы бӧрся и быдмим, та вӧсна некор оз вун сылӧн шань йӧйталӧмыс, пырмунігмоз, быттьӧ тадзи и колӧ, велӧдӧмыс. Мый эськӧ и босьтан тыр вежӧртӧм да урӧсӧн унаӧн лыддян мортлысь, но бӧрыннас унаӧн жӧ гӧгӧрволісны: асланьыс уджалӧ на юрыс.

* * *

— Няня Ване, ветлам шаланда вылӧ! Дзебсясьӧмысь ворсны!

— Ме барась ог.

— Тӧрыт тай нӧ лэччывлін?

— Ог, мися, эшты. Ӧльӧ Анна ва тшӧктіс катлыны, ва катлыны.

Гӧгӧрвотӧм арлыда, не то пӧрнӧй нин мужик, не то джынвыйӧ челядь на, сійӧ эз ӧтдортчыв ми вок кодь зырымбедьясысь, ачыс на чуйдывліс и печенчатӧ пӧжавны, и пыжнад гуляйтыштны. Дерт, дӧзмывліс жӧ, кодкӧ кӧ дӧсадитліс, серавліс. Гашкӧ, Мите Толялӧн тӧрытъя лыбзьӧмыс и воис ӧні дум вылас, мыйлакӧ тай эз вӧтчы миян бӧрся. Ва дорын рыжӧй Толейыд, дышӧдіс вуграсьнысӧ да, пысасис Иванлӧн сойбордӧ, купайкасӧ кутіс пӧрччӧдны. Мӧдыс, дерт, омӧлика, но водзсасис. Рам сьӧлӧмнад век жӧ лои сетчыны, кор Толейлы отсӧг вылӧ локтісны нӧшта кык чепӧлыш.

— Шыбитлы, шыбитлы шабуртӧ, абу мӧй жар? Лок миянкӧд купайтчам.

— Иван, эн яндысь, некод оз аддзыв. Вай ме разяла кизьястӧ.

Вочасӧн пӧрччӧдісны ӧд коскӧдзыс. Ваньӧ пессискодь эськӧ, но пельпом вывсьыс первой исковтіс радейтана купайкаыс, сы бӧрын детинкаяс соскӧдыс кыскисны быгалӧм пинжаксӧ. А пинжак улас вӧлі сё приколкаӧн куталӧм — быттьӧ киноысь гусарлӧн мундирыс — сойтӧм жилет. Сэсся воис дӧрӧм нисьӧ свитер, и вӧлисти на тыдовтчис майкаыс. Став тайӧ кышалӧмторсьыс паркйис крепыд пӧсь дук. Улыс кӧлуйсьыс ӧтдор став вылыссаыс югъяліс нин няйтсьыс. Пӧрысьяс дорад олігӧн Ваньӧ, тыдалӧ, пывсянас гежӧда веськавлӧма. Век жӧ коссяньыс сьыліӧдзыс косньӧдіник, но сӧнӧд вир-яйыс вӧлі еджыдсьыс-еджыдӧн. Шонді гожсӧ аддзывтӧмла кӧ-а?

Иван пессис бӧр пасьтасьны, нёкмунӧм морӧс бердас кияссӧ топӧдӧмӧн сійӧ яндысьысь ныв моз кӧсйис саймовтчыны кытчӧкӧ. Другысь гӧрдӧдӧм бандзибъяс кӧдзыда югнитлісны вазьыштӧм синъясыс. А ышмӧм зонпосни эз и чайтлыны, мый тайӧ ваыс абу сӧмын налӧн резсьӧмысь...

Шаланда вылӧ Няня Ванеӧс нуӧдны эгӧ вермӧй. Сытӧг на ворссяс! Ньӧжмыд корсьысьысьыд миянлы оз и ков. Мед мӧдысь видлас миянкӧд пудъясьны.

Шаландаыс вӧлі выль на, карсяньыс сутки-мӧдсӧ кыскигӧн весиг абу на косьмӧма кыза мавтӧм краскаыс. Кӧнсюрӧ, торйӧн нин трюмын, киыд ляскысис на лыдтӧм-тшӧттӧм балкаясӧ да стенӧ. Тайӧ ыджыд кӧрт пурйыс вӧлі шкипертӧм, мый вӧсна челядь повтӧг и бӧрйисны быд лунъя ворсаніннас. Со и ӧні ӧдйӧ разаліс выліас и трюмын дзользян-котралан шы. Кутасьӧмысь ворсӧм бӧрын — коліс суӧдны да тапкыны пышъялысьӧс мышкас — кодкӧ чуйдіс дзебсясьны. Корсьысьыс колис выліас, а ми уйкнитім пемыд трюмлӧн люкъясӧ. Баржа нырладорын вӧлі ыркыд, ёнакодь кыліс краска дук, и сӧмын восьтӧм люк пыр локтан югӧр сертиыс позис гӧгӧрвоны, кӧніджыкӧсь ми. Он кӧ легӧдчы да гӧлӧстӧ кӧ он сетлы, корсьнытӧ татысь абу кокни.

Балкаяс вожмавлігӧн кияс и кӧлуй дзикӧдз лякӧссисны, но Митя Толя пыр на писькӧдчис кытчӧкӧ пыдіджыклань. И тайӧ здукас пель сьӧдмымӧн камнитӧмӧн тупкысис люк! Кодкӧ тӧдӧмӧн сиптіс, либӧ жӧ ачыс тырвыйӧ восьттӧм сьӧкыда сетчысь ӧдзӧсыс усис. Лоис сап пемыд. Первойсӧ сулалыштім лӧня, вӧрзьӧдчытӧг, но кор здук да и мӧд эз кут кывны выліас некутшӧм гӧлӧс ни ветлан-котралан шы, быттьӧ весиг кезнитӧдыштіс. Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, кималасӧн матыстчим люк дорӧ. Ӧти тшупӧд вуджигӧн кытчӧкӧ люкаси пидзӧсӧн, синмысь би петмӧн ёнтыштіс дой.

— Игналісны ӧд, кыдзи сэсся петам? — няргыны кутіс Толик.

— Нинӧм, петам, юрӧн восьтам люксӧ дай, — ковмис ышӧдны сійӧс, кӧть эськӧ ачым забеднӧысла муртса ог бӧрддзы.

Но пос кузя кайӧм да сьӧкыд ӧдзӧссӧ йӧткыштлӧм бӧрын лоис нӧшта на деливӧ — гӧгӧрвои: ми налькйынӧсь. А кӧнӧсь нӧ ёртъясным, некод тай оз кыв? Ылын, баржа помланьын, кодкӧ эськӧ и быттьӧ тутш-тотшкерис, но здукӧн гӧгӧрбок бара лӧнис.

Синва кутіс петны и менам. Гашкӧ, курыд, юр кольмӧдана краска дуксьыс, а гашкӧ, и мӧдторйысь. Толей лимзыраліс нин ныр улас. Сыркъялӧмысла кывйыс эз шед: — «М-мый ме ма-мӧлы вись-тала? Пӧ-пӧдам кӧ нӧ татчӧ?!» А сынӧдыс трюмын збыльысь сьӧктаммис, юр нин кутіс бергавны. И сэки воис мӧвп — камгыны стенъясас, гашкӧ, кодкӧ ва дорӧ локтысь кылас.

«Кум-кам, кум-кам!» — пель сьӧдмытӧдз сизьдім синва чышкалігмоз. Ки-кок доймыны нин кутіс, а отсӧг эз во. Кор дзикӧдз нин лигышмунім, друг грымӧбтіс-воссис юрвесьтса кыз люк. Синъяс вундыштіс вылісянь локтысь югыдыс, ыркнитіс юлӧн васӧд сӧстӧм сынӧд.

— Код нӧ сэні, код нӧ сэні? Ме вед ӧнтайсянь нин кывзыся. Славикушко, тэ али мый? — отсаліс петны меным код тӧдас кытысь усьӧм Няня Ване. Нюжӧдӧм киӧдыс сійӧ кыскис-лэптіс и няргысь да зырым сора синвасӧ чышкалысь Толейӧс.

Вӧлӧмкӧ, зонпосни ставныс лыйыштӧмаӧсь-пышйӧмаӧсь, кор кутӧма горзыны на вылӧ вӧр чинталанінса стӧрӧжыс. Шаландасӧ сылӧн видзӧдлас улӧ кольӧмаӧсь. Стӧрӧжыс и сипталӧма люкъяссӧ. Мый на эськӧ лоис миянкӧд, эз кӧ тшук Няня Ване, коді ва катлігас и кылӧма камгӧмнымӧс.

Мӧдысь Иван дорйис вӧралігӧн. Ёрткӧд вӧлім ар дас нёль-дас витаӧсь нин, бать сетліс нин ӧти ствола пищальсӧ. Думысь эськӧ матысса тыяс кӧсйим гӧгӧртны, но эгӧ и тӧдлӧй, пемдім утка кыйигас. Куритчытӧмъясыдлӧн куим тувъя истӧг кӧрӧб и босьтсьылӧма, нопйӧ сюйыштлӧм ичӧтик кык нянь шӧрӧмыс да тшай заваркаыс бырліс луннас нин, но дас верст сайсяньыд вой улад он лэччы. Чегъялім ньыв лапъяс, вӧчим лыс чом сямаӧс. Коляс лымсӧ весалӧм бӧрын вольӧс вылас сідз жӧ муніс ньыв лыс, а шебрасьны — вылыс паськӧмным. Мыш на мыш и водім, мед нин кӧть тадзи шонтысьӧмӧн виччысьны асывсӧ. Но водз тулыслӧн ыркыд лов шыыс тӧдчис на, регыд мысти и босьтіс йирмӧг, сэсся и сёйтӧмысла кынӧмъяс муракылісны. Ӧдва и воис лӧз югыдыс. Кылам, лэбалӧны юр весьтті утка кельӧбъяс, ӧтилаын и мӧдлаын герчкӧны, сӧмын тай лыймӧнъя оз на тыдавны. Да, шуны кӧ, веськодь нин вӧлі миянлы уткаыд. Мед сӧмын ӧдйӧджык петны вӧр кыскалан туй вылӧ да ризӧдны гортлань.

Шалаш дорысь вӧрзьӧдчигӧн повзьымӧн лои. Вӧр-пу костысь быйкнитіс-петіс сьӧд вуджӧр, дорнясьӧмӧн мӧдіс миянлань. Джӧм сувтім, быттьӧ кынмим места вылӧ. Сӧмын матыстчыштӧм бӧрас гӧгӧрвоим: морт тайӧ. И кутшӧм жӧ вӧлі шензьӧмным, кор водзаным сувтіс Няня Ване.

— Капкан видлалі, капкан видлалі, нинӧм абу, некод абу пырӧма, — таргис лэдзалӧм пеля шапкаа да аслас нэмӧвӧйся югъялысь купайкаа Иваныс. Мышкас — картупель мешӧкысь вӧчӧм, важ ки чышкӧд волыса ноптор. — Ті нӧ мый битӧмӧсь, мый битӧмӧсь? Али ме моз жӧ войнас локтінныд?

— Узьмӧдчыны тай ковмис. Йӧйясыдлӧн, истӧгыд весиг вунӧма. А тэ нӧ мый, тулыснас капканасян?

— Ин йӧйнад асьтӧ шу! Некод абу йӧйыс. Быдӧн мудер ас ногыс. А бипуртӧ, час, пестам, — быттьӧ эз кывлы юалӧмӧс да босьтчис чегъявны кос увъяс.

Мый Няня Ване кыйсьышталӧ, ми тӧдім. Век ӧтнас ветлӧдліс. А вайліс-ӧ мыйкӧ, некор эз ошйысьлы. Но сиктса бабаяслысь тшӧкыдакодь позис кывлыны: — «Няньӧ-Даньӧ дорын бара на сола кельчиӧн номсаси, — либӧ: — Юрлӧс вылӧ Няньӧ быдса мешӧк сьӧла гӧн сетіс, асьныс оз чукӧртны да».

Коркӧ котельнӧйын пукалігӧн Семӧ Миш, ломтысьысьыс, элясьны кутіс пес поткӧдлысь мужикъяслы, пӧгибӧ пӧ вои крысаясысь. Став узьлан кӧлуйӧс пӧ йирисны, пач вывті нин посниясыс котралӧны. А капканӧ ӧти пеж лов оз шед. Мужикулов куритчигмоз кутчысис жӧ тайӧ сёрниас. Вый вӧчан завод обрат коляссӧ орччӧн кодйӧм гуӧ лэдзӧма, да тайӧ лёк дука, кизьӧр няйтас крысаыс жуис весиг луннас. Гӧгӧрвоана, орчча керкаясын гӧститтӧг найӧ эз жӧ овны... Ӧти — ӧти ног бырӧдӧ, ядӧн, мӧд — налькъяс пукталӧ; быдӧн ошйысьӧ аслас «кыйдӧсӧн», а крыса оз быр.

— Китыр гӧн либӧ семечки, семечки ме пуктывла сам пыддиыс, — нускыштіс ӧдзӧс дорын пукалысь Няня Ване, коді воліс жӧ сійӧ лунас поткӧдчыны. Но сійӧс ыззьӧм мужикъяс быттьӧкӧ эз кывлыны. Ӧтнас сӧмын Микайлӧ здук кежлӧ дугдывліс гудравны пачсӧ да сюся кыйкнитліс Иванлань. Мӧд аскинас Семӧ Миш котельнӧйсӧ ломтӧмӧн сёрмис. Локтісны заводсаяс да пес поткӧдлысь мужикъяс, а сійӧ пыран ӧдзӧс дорас тапъялӧ, киас лӧм. Ӧти капканас пӧ кык зараза пырӧма, эргӧны, пиньяснас котшкӧны, чепсасигас ва ведрасӧ путкыльтӧмаӧсь, крӧватювса дзебассьыс став куш сулеясӧ пасьйӧмаӧсь. Ырыштчылӧма эськӧ вартны, да лӧмас пӧ вувзьысьӧны-сатшкысьӧны, крокодилъясыд.

* * *

— Тшай пузьӧдам, тшай пузьӧдам. Няньтор на эмышт и, — ноксис би дорын асъя гӧсьт. Миян уткаясыд бара на вунісны.

А вот Иван уткатӧ нопсьыс перйис. Дӧжныштіс, эстысь пӧ сюрис, кодкӧ, кӧнкӧ, лыйӧма да судзӧднысӧ абу вермӧма. Кыдзи пемыднас аддзис ва вывсьыс, ми сӧмын шензим.

Ыджыд ай гордасӧ куштӧм бӧрын ӧдйӧ чишкаліс, ӧгыръяс весьтас тушанас и пражитіс. Бипур гӧгӧрын паськалысь юр кольмӧдан кӧрсьыс, ӧгыръяс вылӧ войталысь гослӧн трачкакылӧмсьыс петіс дуль. Ачыс чегис жӧ ӧти борд вечик, някляліс тшайсӧ ырскигмоз. Гырыся торйӧдлӧм, сьӧдасьӧм, но банйӧм гордасӧ да важ нопйысь перйӧм нянь шӧрӧмсӧ ми здукӧн и пегыртім. Сарӧгӧсь киясӧн кыськӧ гудйыштӧм луктор зэв на жӧ и лӧсяліс тшыгвывсьыд.

— Танӧ гоз-мӧд юнач пысасьӧма вӧлі. Морт ӧтиӧн кӧть босьтӧй, мамныд, мамныд мед оз вид, — нопсӧ тэчигас нин тӧдлытӧг вӧзйис Иван. Воча кывйыс миян эз сюр. Пӧт кынӧмнад кыпыдджыка восьлавсис гортланьыд. Вӧрзьӧдчытӧдз Няня Ване, сэрапомъяс разӧдігмоз, кайтыштіс на: — Ме Дісёрӧдыс ветла, Дісёрӧдыс, сэті матынджык. Трассаӧдыд лун шӧрӧдзыс он во.

Ачыс, пыж лэптӧм вылӧ ыстысьӧмӧн, бӧр сувтіс аслас кок туйӧ. «Кутшӧм капкан и висьталӧ, анича кыйны оз нин шогмы, кӧч оз жӧ нин позь», — бергӧдлім юрын Дісёрті вель нин прамӧя талялӧм трӧпаӧд тапиктігмоз.

ІІ

Вӧрын аддзысьлӧм бӧрын Няня Ване вылӧ ме куті видзӧдны мӧдджык синъясӧн. И астшӧтшъяяс моз дэльӧдны сійӧс кыв эз нин бергӧдчы, кӧть эськӧ водзті тайӧ грекыс вӧлі жӧ. Мортыс лун-лун бовъялӧ сиктӧд, удж ни мог быттьӧ абу, кодкӧ корас кӧ, отсыштас пес-ватӧ пыртны, а оз кӧ, сідз жӧ дай. Гортас кык бабӧыд, тыдалӧ, эз ёна сьӧктӧдны ӧтка питӧ, ставсӧ на асьныс вермӧдчӧны вӧчны. Весь овны абу велалӧмаӧсь да, Няня-Даня весиг потшсьыны кутчысьлісны, кильчӧ вевтсӧ на шиперӧн тупкисны и. Дерт, гежӧдика пывсянтӧ ломтывлыны, сельсӧветсянь вайӧм кражтӧ пилитны Ваньӧлы жӧ ковмыліс-а. Картупельтӧ на кертӧг эз ов: тотшӧ кодь кык пӧчӧ ӧдва удитісны чукӧртны пелька бертӧм-пегралӧм котыръяссӧ. Дерт, гашкӧ, позис эськӧ корсьны Иванлы инвалидносьт. Но пӧрысьясыдлы тай дыш на кыскасьны врачьяс дорад. Да и Ванеыс сетчас кӧ на налы. Кутшӧм нин больнича, кор улич вылын паныдасьысь сиктса пельшӧрӧс верст сайті кытшовтліс. Коркӧ сельполы сӧвтчигӧн Ваньӧлысь кисӧ ёнакодь кырыштӧма сім ящикыс. Мырдӧн нуӧдӧмаӧсь медпунктӧ, а сійӧ пыксьӧ: кудзала пӧ либӧ коз сир ляскывла, и бурдас. Томиник кӧзяйкаыс, Наталья Николаевна, абу сӧмын мыськӧма, мавтӧма да гартӧма доймӧминсӧ, но и аскинас на корӧма видзӧдлыны. Яндысьысь Иван воліс медпунктлӧн стӧч воссигкежлӧ и мӧд лунас, и коймӧдас, а сэсся друг дугдіс, кӧть и киыс эз на бурд. Аддзис кӧ уличті паныд локтысь медичкаӧс, ӧдйӧ и саймовтчыліс кытчӧкӧ. Мый лоис сыкӧд, код тӧдас. Сӧмын тай мужикъяс кӧ босьтчывлісны стопка-мӧд бӧрын гогнавны сиктысь кӧрӧ кольӧм ичмоньясӧс (баба, вина да кыйсьӧм кындзи мый сэсся и сёрнитан) да казьтыштлісны тшӧтш Мича Натальӧс, Наталиӧс, Няня Ване вежсьывліс чужӧм вылас.

Ёнджыкасӧ сійӧ бергаліс вый вӧчан заводса рабочӧйяс дорын. Отсасяс да, коркӧ и нарадад гижласны. Нажӧткаторсӧ кытчӧ инавліс, некор эз казявлы. Няня-Данялӧн кык пенсия да аслас сьӧм вылӧ позис жӧ эськӧ молодеч моз пасьтасьны-кӧмасьны да. Юны эз ю. Мукӧддырйи мужикулов асывсяньыс тыртчасны, тшӧтш кисьтасны Ваньӧлы, медсясӧ тешитчӧм ради, а сійӧ быттьӧ оз кыв вӧзйӧмсӧ, нускӧ аслыс будка пач дорын либӧ ывлаӧ петӧ. Оз эськӧ скуплун вӧснаыс тадзи ӧтдортчы, кӧть кор оз корны, посни сьӧмтӧ дӧмӧм гач зепсьыс пыр нин гудйыштас. А оз радейт гудыр юра шум-зыктӧ. Гашкӧ, водзвыв тӧдіс, мый кодкӧ да кодкӧ нинӧм вӧчигмозыс бара кутас серавлыны-дӧзмӧдны. Водзсасьтӧм морттӧ позьӧ. И бур вӧчӧмтӧ Семӧ Миш коддьӧм ӧдйӧ вунӧдӧны. А ӧд эз кӧ Няня Ване, сійӧ, колӧкӧ, важӧн нин енэжын лэбаліс, а котельнӧйсьыс вермис тшын-бус кольны.

Миш унмовсьӧма пыр кадся шойччанінас — майбыр, юрлӧс и матрац эм. Другъясыс мунӧмаӧсь нӧшта корсьысьны, та водзын пач тырыс уль пес сюялӧмаӧсь, мед дзикӧдз оз кус, а вочасӧн чискас. А КВ–300 котёлыд азым, лӧдсалӧмтӧ радейтӧ. Этшаник ванад ӧдйӧ пузяс ыджыд самӧвар моз, сӧмын чушкӧ, вот-вот пасьмунас. А Семӧ Миш шкоргӧ ныргорӧн, дулльыс и зырымыс ӧтлаасьӧма. Иван, кодӧс мужикъяс ӧтнассӧ колисны пес тэчны, гӧгӧрвоӧма пыравлыны котельнӧяд. Медводз петкӧдӧма чужъясьӧмӧн пыксьысь унзіль кочегарсӧ, а сэсся уськӧдӧма пӧсь ру пиӧ вӧйӧм котёл вывсьыс клапан личкысь сьӧкыд кӧртсӧ. Ывлаӧ петысь трубакӧд йитчанінын вӧлі нӧшта ӧти клапан сяма, сійӧс восьтӧмӧн пач дугдывліс кыскынысӧ. Кыдзи сы дорӧ сибаліс Иван чишкалысь ваӧн резсьысь руас? Корзьӧм купайкаыс видзис сотчалӧмсьыс? Бӧрыннас тай вель дыр ветлӧдліс табӧм киӧн, а гӧрдӧдӧм, другысьӧн быттьӧ гожъялӧм чужӧмыс тайкӧ весиг тшӧгыштіс. Гырысь вабольясысь. Начальство тайӧ лоӧмтор йывсьыс тӧдмаліс бӧрын нин, мыждыны узьысь кочегарӧс вӧлі сёр. А Иванлы бара ковмис мунны медпунктӧ.

* * *

Став ловъя лолыс: гаг кӧть лэбач, пемӧс кӧть морт — корсьӧ олӧмсьыс аслыс лӧсялана пӧв. И оз куш рӧд нюжӧдӧм ради. Колӧ сійӧ мыджӧд пыдди, отсӧг да кутӧд вылӧ. Мед тӧдін: сьӧкыд кӧ лоӧ, сійӧ — орччӧн, тэкӧд ӧтлаын. Весиг медся урӧс пон, кодӧс ставныс пурӧны да беддялӧны, аддзӧ дорйысьӧс. Дерт, Иван да Пила Микол костын йитӧдъяс сертиыс эз на позь шуны найӧс ёртъясӧн. Прӧстӧ лӧсялісны, и ставыс. Гашкӧ, сы вӧсна, мый гӧгӧрвоисны ӧта-мӧдсӧ, кыкнанныс «висисны» техникаӧн. Ӧтиыс, кыдз шуласны, вӧлі кӧ руль да кӧлеса, вермис вӧчны вездеход. Мӧдыс дась йӧктыны, лэдзласны кӧ пуксьывлыны рычагъяс сайӧ. Сэсся Иван эз жӧ нин ӧтчыд дорйыв тракторист-другсӧ.

Овыс Миколлӧн Плиманов, начальство ыдждӧдліс Филипьевичӧн, но сиктын сійӧс Пила Миколӧн и тӧдісны. Роч вӧлі мортыс да Иван сыкӧд сёрнитліс зэв кыдъя рочӧн, велалісны да, серам выв таысь некод нин эз лэпты.

— Ну что, Иван, я поехал в гараж. Завтра с утра приходи, за сеном съездим.

— Ехай, ехай. Едим завтра сено-тӧ.

Коркӧ вый заводсаяс катлісны ю вылысь йи, мед гожӧм кежлас тыртны йӧв видзан ыджыд кӧзӧдсӧ. Сӧвтісны лӧсьыда вундалӧм пластъяс пу доддяс сы мында, мый нинӧм абусьыс тэчӧм важиник тракторыс ӧдва кыскис. Сӧвтчысьяс бӧрсӧ кайисны подӧн, эз нин пуксьыны сьӧктӧд пыдди. Сьӧд тшынӧн упкысь ДТ нетшкысис чой паныд, ӧдва-ӧдва веніс медводдза кыр тшупӧдсӧ. Иван, коді вӧлі кабинаас, тані чеччис жӧ, быттьӧ туй индалысь, триньксьӧдіс трактор водзын. Друг кыр шӧрас сійӧ тешкодя гӧрбыльтчывліс бӧрлань, а сэсся кинас ӧвтӧмӧн уськӧдчис воча.

— Плиманов! На маслу не поедилу! Миколай, тормоз дай!

Пила Миколлы лои сувтны гӧра шӧрас, таысь, дерт, лэдзис кымынкӧ мать. Но кык пӧвстӧн ковмис сӧткыны, кор видзӧдліс таргысь двигатель улас да казяліс поддонсьыс шорӧн тюргысь мавтассӧ.

Эз ӧтчыд Няня Ване вайӧдлы «кӧрт вӧвсӧ» Пила Миколлӧн горт дорӧдз, кор кӧзяиныс «небзьывліс» котельнӧйын либӧ йӧзлы калымитігӧн. Мед оз кынмы, радиаторсьыс васӧ лэдзас, кабинасӧ игналас. Мӧд аскинас Пила Микол балябӧжсӧ гыжъялӧ: — «Но и ме! Этатшӧм юрӧн гортӧдз на лючки восьӧма». Бӧрыннас эськӧ гӧгӧрвоны жӧ кутіс да ньӧти эз дӧзмыв, асывсяньыс кӧ Иван эз петав сы дорысь кабинасьыс. Жугалас кӧ кыткӧ, век нин отсӧг — мыйкӧ мыччыны, кыткӧ кутыштны. Горӧдлывлӧмыс вӧлі жӧ, но эз лёкысь, а велӧдӧм сорӧн. Аддзис ӧд мортыслысь кӧрта кӧлуй дорӧ нырччӧмсӧ. Няня Ване тӧдіс, мый роч Микол прӧст кадас аслас гаражын бара нин нускӧ-вӧчӧ кутшӧмкӧ агрегат, кыдзи ачыс шуӧ. Татшӧм «агрегатыс» сылӧн ки улысь петіс некымын нин — став сикткодьыс картупель мусӧ ӧні путкылялӧ Пила Миколлӧн мотора гӧрйӧн, эм сараяс нӧшта и «Тулица» двигательысь тэчӧм снегоход, пес поткӧдлан станок, лым весалан машина. Иван корсюрӧ вайлывліс жӧ другыслы сиктсайса свалкаысь сюрӧм кӧртторъяс и гусьӧн моз майшасис, эз кӧ найӧ некытчӧ туйны. Коркӧ ас вылас кыскис быдса радиатор, да Микол пыр жӧ и бракуйтіс. Ме пӧ лэбалан агрегатӧйлы лемень да пластик кындзи нинӧм ог пукты, бӧр ну, кытысь вайин.

«Конструктор» весиг ачыс на эз тӧд, мый артмас — планер ли, вертолёт ли, но эскис: енэжӧ быть кыпӧдчас. Му-ваті, лым питі ветлӧдланторйӧй пӧ менам эм нин, ӧні колӧ «пӧкӧритны сынӧд», кыдзи ачыс кайтлывліс. И кӧть во-мӧд нин пӧжис тайӧ мӧвпсӧ да гортсаясыс помся видісны быдсяма кламсӧ чукӧртӧмысь, а суседъясыс шмонитісны, йӧрад пӧ али мый аэродромсӧ вӧчан, Пила Микол енэж йылысь вӧтасьны эз дугды. «Висьмӧдіс» тайӧн и быд лунъя отсасьысьсӧ. Кор ми, томулов, клуб сайын куритчигмоз быдӧн ас ног донъялім сэкся авиациялысь шедӧдӧмторъяссӧ, сійӧ эз кӧсйы да век жӧ, бокынджык сулалӧмӧн, сюркняліс пель саяс вензьӧмнымӧс. Торйӧн нин сэк, кор вывті грамотнӧйяс сюйлісны сёрниас гӧгӧрвотӧм на сылы, но мусмӧм нин «реактивнӧй», «сопло», «фюзеляж» сяма кывъяс. Чайтсис, кык друг лэдзчысясны думыштӧмторсьыс, кор ставнас районӧс шызьӧдіс орчча посёлокын шогсьыс-шог лоӧмтор. Да мый сэні районӧс, весиг «Время» страна пасьта юӧртіс, мый сэні кыпӧдчигас пасьмунӧма геологъясла волысь вертолёт. Партиясьыс ловйӧн кольӧма сӧмын ӧти морт. Но Пила Микол, ставныскӧд тшӧтш майшасьыштіс да, нӧшта на шашаритчис гусьӧн пӧжан мӧвпас. Ӧзтіс и Нянялысь писӧ, коді корсюрӧ кутіс весиг сюйсьывлыны миян костса сёрниӧ, казьтыштлім кӧ быттьӧ самолётъяс йылысь.

— Плёпеллёрыс кӧ бергӧдчас, он сувтӧд! Шаксисӧ, шаксисӧ колӧ легуруйтны улісьыс, веськыда позяс кыпӧдчыны, — тэрыба кайтыштліс Иван, быттьӧ поліс торкӧмысь.

— А кӧні нӧ эськӧ уліыс, Ване? — юалас кодкӧ шмонитігтыр.

— Уліыс — выліас! — кывкӧрталас тӧдысь морт моз мӧдыс.

* * *

Тулысыс сійӧ воас локтіс кыдзкӧ тӧдлытӧг. Февраль-мартас весиг эз турӧбав. Яндысьысь ичмонь моз мыччӧдлас шондіыс банйӧм чужӧмсӧ, нюмъёвтлас дэльӧдан-ышмӧдан нюмӧн — и бара нин саялӧма. Но мыйта пӧсьлуныс вӧлӧма тайӧ нюмас! Мед сывдыны тӧвбыдӧн шӧтӧм толаяс, ройкӧдны-жуглыны кызсьыс-кыз йи, ойдӧдны став мусӧ помтӧм-дортӧм ваӧн, та бӧрын выльысь, вочасӧн дэбалысь, а сэсся шоналысь, а корсюрӧ и доналысь лов шынас нин бергӧдны енэж улас муюгыдсянь артмывлысь лӧнь мич. Ми, школа помалысьяс, кыдзкӧ выль ногӧн примитім тайӧ тулыссӧ, кодлӧн сынӧдыс юр кольмӧдан кӧрнас, пӧтлытӧг окасян кӧка войяснас, вежсьысь олӧм вылӧ лачанас пӧльыштіс сьӧлӧманым тӧдтӧм на, но виччысяна нин ру. Шулӧны тай, тулыснад пӧ гаг — гаг вылӧ, чаг — чаг вылӧ чеччыштӧ, ойдысь ватӧ моз муслунтӧ он кут. Йӧзыд ӧд чужӧны радейтны, и кодлы нӧ абу любӧ, кор чери моз шедӧ нюдз тывъясӧ, пессьӧ, а мынтӧдчынысӧ оз и зіль, а мӧдарӧ на, юр вежӧрсӧ воштӧмӧн сюйсьӧ и сюйсьӧ да окотапырысь гартчӧ пыр зэлалысь везъясӧ. Тайӧ шусьӧ муслунлы асьтӧ сетӧмӧн. Висьысьяс сэки бурдӧны, а коньӧръяс пӧрӧны багатыръясӧ. Код тӧдас, мый вӧчсис сылӧн сьӧлӧмын, но весиг выжывалыштысь Иван быттьӧ вежсис жӧ — и ӧбичанас, и сёрнинас, и ветлӧдлан статьнас, тшӧтш и паськӧмнас. Абу нин мышкыртчӧма воддза мозыс, оз нин дорнясь-мун кияссӧ быгалӧм купайка зепъясас сюйӧмӧн, а лабутнӧя восьлалӧ замока ветровкалысь пӧлаяссӧ шевкнитӧмӧн. Бӧрсяньыс видзӧдан да, торйӧн нин тӧладжык дырйи, быттьӧ мортыс бордъяса. Ӧтчыд войпукысь локтігӧн сійӧс казявлі медпунктлы воча моз сулалысь улич мӧдарса важ интернат дорысь. Мый воштіс асъя-войя, битӧм ӧшиньяса пурысяс, кодӧс виччысьӧ разавтӧм на ыркыдас? Гашкӧ, бара Пила Микол кытчӧкӧ ылаліс-юсис, да сійӧс кыйӧдӧ?

Бӧрыннас нин дӧвгис юрӧ: да ӧд медпункт мӧдарладорас пельшӧр Натали олӧ. Но тайӧс юасьӧмӧдз ӧмӧй вӧлі меным, колльӧдчанінысь локтысьлы, пӧсь вом доръясысь сьӧлаоз кӧрсӧ бара на тӧдлысьлы. Век жӧ лун-мӧд мысти, Иванӧс паныдалі да, юавтӧг эг ов, чуткышті:

— Ванеыс нӧ мыйла гортӧдзыс «скорӧйсӧ» оз кор, висигӧн да вой шӧрын больничаӧдз он жӧ мун?

— Висьӧмыд топӧдлӧ, топӧдлӧ, Славикушко. Морӧс улӧс бытшкыны кутіс, пӧгибӧ вои. Эг тай сэсся камӧдчы-а, мортсӧ жаль садьмӧдны лои, — шӧйӧвоштӧг и вочавидзис Иван. А сэсся содтіс на: — Больничаӧдзыс кыдзкӧ воӧдчи, а бӧрсӧ кокъясӧй оз нуны. Мися, татчӧ и кусыньтчыны ковмас. Тэнад тай, майбыр, кокъясыд печласьӧны — сьылігтырйи вӧлі котӧртан мусук дорсьыд.

Ме сӧмын серӧктышті:

— Сьӧлӧмыд кӧ висьӧ, кокъясыдлы деливӧ...

ІІІ

Кадыд тай лэбӧ. Институт помалі, мӧдӧд во вылӧ нин петіс учителявны ас сиктӧ локтӧмсянь. Эг и тӧдлы. Кутшӧм ӧдйӧ олӧмтӧ верман вежны. Да и ачым на вежси. Галстук куті новлыны, собранньӧяс вылын быд сёрниӧ сюйсьывлі, челядькӧд уджалігмоз бать-мамыслы зіли петкӧдлыны, мый абу веськодьӧсь меным ни странаын лоӧмторъяс, ни ичӧтик грездын тільсьӧм-мырсьӧм, видз-му овмӧс кыпӧдӧм. Ӧти кывйӧн кӧ, петкӧдчи водзмӧстчысь интеллигентӧн. Карӧ ветлігкості да тані, менам синъяс водзын нин, юсьӧм другъяс дорӧ матыстчӧмӧй вежсис жӧ. Эз нин воддза моз кыскы на дорӧ, да и мый йылысь позяс сёрнитны, шуам, Митя Толякӧд, коді воштыны нин кутӧма морт ӧбичасӧ — ризі-ротки паськӧма, пыкталӧм чужӧма, лун-лун кӧлтыкайтчӧ сельмаг дорын, ӧтилысь удждысьӧ, мӧдлы «бӧж вылас» пуксьӧ. Няня Ванеӧс медъёна серавліс, а ӧні, урӧсмӧма да, асьсӧ кӧть полокалӧ туйӧ град йӧрӧ сувтӧд.

Шуны кӧ, Иванӧс дыр мыстиыд, кар бӧрад, эг жӧ тӧд. Сідзи нин тшӧтшъя кодьӧн лыддьывлім арлыдтӧ тӧдтӧг, а ӧні нӧшта быттьӧ томмӧма. Гежӧдик уссӧ бритӧма, юрсисӧ «моднӧя» шырӧма, том йӧз ногӧн кӧ, выль прикида вылас. Медводдза паныдасигас жӧ и притчаӧн моз паніс сёрни. Эз и ков здоровайтчӧм, быттьӧ сідзи и колӧ.

— Збыль тай, Славикушко, сьӧлӧм висигад кокъясыд лигышмунӧны. Ог ӧд ёнасӧ уджав, ёнасӧ уджав, коперативад бензин-солярка кисьтала, а рытланьыс лядьвейсянь кокчӧрйӧдз абу аслам кодь. Инӧ ог ӧшйы, мунны кытчӧкӧ колӧ, а кӧсъя вӧрзьӧдчыны да — быттьӧ вужъя.

Менам важӧн нин вунліс коркӧя тулысын шулӧмторйӧй, а сійӧс со кывйӧй парсыштлӧма кыдзи.

— Нинӧмтор, бурдан, — ковмис корсьны ышӧдан нырвизь. — Тэ ӧд, буди, бура нажӧвитан, Москваӧ либӧ Ленинградӧ ветлыны позьӧ, кутшӧмкӧ клиникаӧ. Да мый сэні Ленинградӧ — ӧні, майбыр, путёвка босьтін да кӧть кутшӧм курортӧ мун, весиг суйӧр сайӧ. Шуам, Болгарияӧ, Турцияӧ. Висьталӧны, Турцияас пӧ эм Анталья кар, саридзса сынӧдыс пӧ сэні став висьӧмсьыс лӧсялӧ. Ачым эськӧ, верми кӧ, вурыштлі сэтчӧ, да кысь нин сиктса учитель жалӧванньӧнад. Тайӧ ті кооперативад сьӧмтӧ кулянныд...

Ыззи да — школаад велавсьӧма нин кывтӧ песны — тайкӧ аски жӧ тшӧтш ог мӧдӧдчы ылі саридзса курортас, куті мойдны кутшӧмкӧ пальмаяс, гӧраяс, мича турчанкаяс йылысь, а Иван вежсис чужӧм вылас, торйӧн нин сэк, кор мӧдысь казьтышті Анталья йывсьыс. Мися, адӧй пӧсь вираӧсь сэні нывъясыд, гӧтырпутӧ сӧмын бӧрйы.

— Оз ков меным некод, — сюйыштіс татчӧ Иван, — сьӧлӧмӧс кӧ кокньӧдас и. Райцентрӧ лэччывлі да сэні шуисны, рематизӧн пӧ висян. И сьӧлӧмӧс видлалісны, водтӧдісны да ичӧтик чепеляяс морӧс весьтӧ, кокӧ, киӧ пысавлісны. Бӧрас, шпалер кодь кузь гумаг сетігӧн, ӧлӧдісны, видз пӧ, колӧкӧ, асьтӧ. И Наталья Николаевна тадз шуис.

— Вот-вот, локтан тулыс кежлас лӧсьӧдчы дай. Ме роноӧ ветлігмоз путёвкаяс йылысь тӧдмала, загранпаспорт да виза кузя юасьышта. И — мый огыс? Ветлам вай, ветлам, Иван, мифъяссӧ и вемӧссӧ донъялам!

Мый сэтшӧм «мифыс», Няня Ване ӧдвакӧ тӧдіс, но тӧдчис, мый улич вылын пырмунігмоз тайӧ мӧвпсӧ чуйдӧмыс бара на лои мортыслы и виччысянаӧн, и виччысьтӧмӧн.

Сэки варовитӧмыс вӧлі дзик ас коддьӧмкӧд моз. Прӧсуж, тырвыйӧ вежӧра морт, и некыдз он шу, мый коркӧ выжывавліс. Кыськӧ лыддьывлі, мый сьӧкыд псих висьӧмысь, — деменцияысь, мӧд ногӧн кӧ, кадысь кадӧ вошласьӧмысь, позьӧ бурдӧдчыны зэв прӧстӧя — гораа лыддьысьӧмӧн да музыка сюся кывзӧмӧн. Тадзи пӧ, гижӧны Японияса учёнӧйяс, бурджыка кутӧ уджавны юр вем. А уджалысь юр вежӧр йӧйтавнытӧ оз лэдз.

Иван, дерт, ӧдвакӧ кужис лыддьысьнысӧ, да и музыкасӧ, кӧнкӧ, мойвиліс кывзыны сӧмын кадысь кадӧ: кор, шуам, став вичко дорсӧ шызьӧдліс сиктшӧрса важ клубын мунысь дискотека, мыйысь матынджык олысьяс вежон чӧж сэсся ропкисны. Либӧ войколалігӧн вермис восьтлыны транзистор. Но тӧдчис: мыйкӧ лоӧма мортыскӧд. Абу нин воддза Няня Ванеыс, кодӧс серавлісны йӧзыс. Кыськӧ пель йылӧн весиг кывлі, мый ӧтчыд Иван прамӧякодь велӧдӧма татшӧм серавлысьяссӧ, тешитчысьяссӧ. Гажа юра томулов Рӧштво дырйи кикимеритчигӧн тотшкӧдчӧмаӧсь ӧткӧн пыр на олысь медичка дорӧ. Но сійӧ кильчӧсьыс водзӧ абу лэдзӧма, вызов пӧ менам, ӧні пасьтася да мӧдӧдча. Налӧй пӧ, колӧкӧ, мый Ен сетіс, варенньӧ банка да кампет-печенньӧ, а сэсся мунӧй мӧдлаын колядуйтӧй. Кикимеритчысьяс ызі-базі эськӧ и петӧмаӧсь ывлаӧ, но мунігмозыс мыйӧнкӧ пыкӧмаӧсь кильчӧ ӧдзӧссӧ, а сэсся и сарайсьыс пес чипас кисьтӧмаӧсь, мӧдӧс. Куимӧн ли мый вӧлӧмаӧсь: кыкӧн песторъяссӧ ортсӧ чӧлйӧдлӧны, ӧти — град пасьта шыблалӧ-разӧдалӧ. Сэки и суӧма найӧс Иван, сикт помсянь кысянькӧ вӧлӧм локтӧ. Суитчытӧг, дерт, оз ов. Но кыдзи сёрнитӧма код юра куим баламутыскӧд, стӧча оз висьтавны. Ӧти шуӧ, асьсӧ пӧ лым пиас увлань юрӧн сувтӧдӧмаӧсь, мӧдъяс, унджыкӧн нин, шензьӧны, но и Няня Ване пӧ, куимнаннысӧ санӧдӧма. Йӧй выныс кӧ отсалӧма-а?

«Турцияӧ» ветлӧм йылысь Иван меным казьтыштліс на. Школаса тӧжд-могнад вунӧма нин вӧлі тайӧ сёрниыс, но мед эз дӧзмы мортыс да мед ышӧдыштны сійӧс, бара на мыйсюрӧ сӧрышті гӧраяса му йылысь. Кыдзи и пыр, Ване лӧня кывзіс мича мойдӧс, и эз вӧв гӧгӧрвоана, эскис-ӧ сійӧ. Юрсӧ лэдзӧмӧн сюркняліс пель саяс саридзын шпольӧдчысь афродитаясӧн да райскӧй лэбачьясӧн серпасалӧм шыльыда бызгӧмӧс, некодӧн тӧдтӧм мӧвпъясӧ вӧйтчӧмӧн визьйӧдліс вӧсньыдик бедьторйӧн туйбердса лыасӧ. А сэсся торйӧдчигӧн нин аслысмоз кайтыштіс:

— Лэбзьылны колӧ, лэбзьылны колӧ...

Сэки тайӧ кывъясыс бара на тӧв йыв мунісны, эг сет налы некутшӧм тӧдчанлун. Веськыда кӧ, став бызгӧмӧй сёрни ради и вӧлі, мед сӧмын мынтӧдчыны сійӧ здукас лӧсявтӧм вомъёртысь. Челядьӧй ӧд вермасны на и чуткыштны, мый пӧ и аддзӧма ӧтувтанасӧ йӧйыскӧд миян учительным. Бӧрынджык ёна и виді ачымӧс нурбыльтӧм кывъяссӧ пыдди пуктытӧмысь.

* * *

— Няня Ване доймӧма, Няня Ване доймӧма! — весьӧпӧртіс сиктсӧ юӧр. Йӧзыс вӧлі сигӧртӧны страдна: кодкӧ совхоз видз вылын, кодкӧ силосуйтчанінын, кодкӧ турун пуктан лагерын, рыт кежлас сӧмын и волісны гортаныс, но лоӧмторйыс ӧдйӧ бордъясис, лэбаліс керкасянь керкаӧ. Ӧткымынӧн веськодьпырысь, ӧткымынӧн жаляддза донъялісны Иванкӧд лоӧмторсӧ: — йӧйыдлысь нӧ мый виччысьны? Эз кӧ ӧд ачыс доймы, мукӧдсӧ вермис дінйыштны.

— Мый бара, коньӧрӧйлы, эз тырмы? Кӧртыд ӧд кӧрт и эм, оз юав, велӧдчӧмыд али абу. Пила Миколыслы позис жӧ ӧлӧдны да кутны.

Пила Микол, кодлӧн ставсьыс водз карта саяс воисны зорӧдъясыс — ас техниканад, майбыр, позьӧ — эз кӧ корны калымитны, прӧст кадсӧ лотіс гаражас. «Аппаратыс» вӧлі пӧшти дась нин: кисьт бензин, пуксьы да лэбзьы. Лун шӧрнас, кор сиктыс этшаджык йӧза, Няня Ване отсӧгӧн (сытӧг нӧ кыдзи?!) петкӧдісны йӧр саяс первой мотор шмаксӧ, сэсся и бордъяссӧ. Пелькиник гӧгыльяс вылын мотор шмакыд ӧдйӧ и тюрис вичко чурк йылӧдз. Быдтор тӧдлысь челядьлы Микол эз лысьт сетны кокни пластикысь вӧчӧм бордъяссӧ да видзчысьӧмӧн нуис ачыс, налы колис сӧмын вӧтчыны конструктор бӧрся. Джуджыдсьыс-джуджыд кыркӧтш, кысянь ки пыдӧс вылын моз тыдаліс став матігӧгӧрса луд-виддзыс да юыс-шорыс-вӧрыс, эз весьшӧрӧ шусьы вичко чуркйӧн. Улісяньыс некымын тшупӧда, ылісянь сійӧ ачыс нин видзӧдсис вичко кодьӧн, абу прӧстӧ тайӧ местасӧ бӧрйывлӧмаӧсь сиктлы подув пуктысьяс. А ачыс храмыс, кор неважӧн выльысь воссис, вӧлі гӧра йылас неуна пыділаньджык. Водзас — неыджыд шыльыд кушин, кытчӧ приход эз на удит пуктыны дзоридзьяс да пуяс. Тайӧ площадка сямасяньыс кӧ йӧткыштчыны, некутшӧм мотор оз ков, чайтсьӧ: шевкнитан киястӧ — и павъялысь сынӧдыс ачыс кыскас енэжӧ.

Зонпоснилӧн висьталӧм серти, Пила Микол первойсӧ ачыс кӧсйӧма видлыны «аппаратсӧ», дас гӧгӧр во ӧд тэчис, быд йитӧд, кутӧд, зэвтӧд син куньӧмӧн аддзас. Но бӧръяпомыс ӧчкиа шлемсӧ, кытыськӧ и сійӧс судзӧдӧма, чургӧдас Иванлы. Сійӧ ӧд, помся ӧтлаын бергалігад, тӧдіс жӧ, кӧні мый. Тракторнас тай кӧзяинсьыс бурджыка веськӧдлӧ-а. Мый кӧть шу, а эз эскыссьы, ыштӧкӧ пыр индалысь-велӧдысь Микол оз ачыс пуксьы штурвал сайӧ, а буретш Иванлы дӧверитас.

Вель на пӧ вылӧ ещӧ и качӧдчыліс, казьтывлісны дивӧсӧ аддзывлысь челядь. А кыдзи нӧ абу дивӧ, орчча посёлокын аэропорт корсянь нин оз уджав, чорыд веркӧса туй татчӧс пельӧсӧ воис да, самолёт-вертолёт налы гежӧда казявланторйӧн лои. Сӧмын гожӧмнас вӧрса пӧжарнӧйяс сикт весьтӧд лэбавлӧны. И качӧдчис пӧ, и моторыслӧн мыйлакӧ кусӧм понда бура пӧ заводитліс планируйтны, но сэсся кутіс дорнясьны то ӧтар борд вылас, то мӧд вылас, а сэсся шлыньгис-лэччис мӧдлапӧвса пӧскӧтина вылӧ. И колӧ жӧ сідзи лоны: дзик ӧти пу и вӧлӧма йирсянін шӧрас, паськыд лапъяса коз, код улын биасьлісны пастукъяс — сэтчӧ и швачкысьӧма. Ни пыжӧн вуджӧдігӧн, ни больничаын уколъяс сюялігӧн, ни юрсиктӧ лэччӧдысь «Уазикӧ» пуктігӧн Иван абу и волӧма ас садяс. Кузь туй чӧжыс сиктса пельшӧр вежлалӧма капельничаяс. Кыдзи наысь тёпкысь нӧгыль ваыс, сідзи жӧ войт бӧрся войт бердӧ вӧлӧм доймалысьлӧн олӧмыс. Поликлиникаын шуӧмаӧсь, ловзяс кӧ пӧ, вӧрзьӧдчывтӧг олысь инвалид лоас.

— И мыйла буретш сійӧс, Енмӧн ӧбидитӧм нин мортсӧ, суис татшӧмторйыс? — жалитісны сиктса бабаяс.

— А мый эськӧ шуасны Пила Миколлы югыд кизяяс? — лабутнӧя артасисны «Примаӧн» тшынасьысь мужикъяс. На серти кӧ, ГАИ мыждыны оз вермы, эз ӧд машинаӧн ни мотикӧн жугав мортыс. Сынӧдса «просрансво» эз жӧ некод торк. А мый юӧма вӧлі машиналӧн кӧзяиныс — эз ӧд сійӧ пукав руль саяс.

* * *

Августса педсӧвет вылӧ районӧ ветлігӧн, стрӧка сюрис да, кыдзкӧ-мыйкӧ ме писькӧдчывлі больничаӧдзыс. Вежон сайӧ куйлӧдӧм бӧрын Иванӧс петкӧдӧмаӧсь нин вӧлі реанимацияысь. Но врачыс ӧлӧдіс, лэдзла кӧ пӧ, сӧмын здук кежлӧ. И сӧмын тэ кӧ пӧ сылы матысса либӧ рӧд.

— Рӧдня, рӧдня, — бурӧді еджыд халатаӧс да воськовті еджыд жырйӧ. Сэні вӧлі куим крӧвать, кыкыс куш. А вольсалӧмсьыс синмӧй ӧдва и торйӧдіс сӧмын ки пыдӧс пасьта тыдалысь чужӧм — сідзи табӧмаӧсь-гартлӧмаӧсь бинтнас.

Дерт, чолӧмась кӧть эн, оз кыв. Минут-мӧд юр дорас сулыштӧм бӧрын чӧла жӧ вӧрзьӧдчи нин ӧдзӧслань. Лётмунӧм кисӧ кутыштлі да. И мыйкӧ быттьӧ инмис мышкуӧ. Бергӧдчи да синъясӧн паныдаси Иванлӧн восьса, дзик кос синъяскӧд. Сы мында вежӧрлун, гӧгӧрвоӧм, сямтуй тыдаліс наын! И некутшӧм дой.

— А-а-а-х-р-р.., — петыштіс пыдісянь кирган шы.

— Иван, врачтӧ корлыны, да? — юавсис.

— А-а-а-ан... — кыліс бара вольпасьсянь. — «Анестезиологӧс чуксалӧ», — вирдыштіс юрын. И ӧдзӧсас нин бергӧдчылігӧн, син бӧжӧн палатасӧ бӧръяысь нуӧдігӧн, тумбочка вывсьыс кодлӧнкӧ киӧн пуктӧм виж дзоридзьяс казялі, а пельӧдз воис: — Ан-ананталь-я-я...

Рытъя обходӧдз эг нин виччысь — коліс автобус вылӧ. Мӧдысь на волыны думӧн тэрмаси ывласа лабичын пукалысь да азыма картіасьысь, пижамаа мужикулов дорті. «Сигарет он сетӧй?» — некор эг куритчывлы, но сувтыштлі на дорӧ, пеши кык чигарка чургӧдӧмысь ӧтисӧ. Больничалӧн мӧд судтаса шӧр ӧшиньысь син улӧ бара здук кежлӧ усьлісны ловъя виж дзоридзьяс.