ЁМАЯС

Олан-олан, некодлы быттьӧ он дӧзмӧдчы, ставкӧд зілян ладитны, но син сайын сёрниясысь он на тай пышйы аслад йӧрӧ. Завидьлуныд быд потшӧс вуджас.

Митрейӧс дзикӧдз ӧдӧлитісны суседъясыс. Мужикыдкӧд сёрнитчыны позьӧ на — доз сайын ставыс ладмас, а бабаыд, нӧшта пӧрысь да выжыв нин кӧ, нинӧм оз кывзы. То пывсяныд сылы абу местаын, шондісӧ сайӧдӧ, то заборыд ки вомлӧс мында ортсылань вежыньтчӧма, турунлы пӧ быдмыны оз сет, чарлаӧн босьтавны мешайтчӧ. А ӧшинювса пуяс вӧсна кутшӧм зык вӧлі кольӧм арнас. Асыв тӧв кыптыліс да коръяссӧ нӧбӧдыштіс орчча йӧрӧ.

Пӧчӧыд абу дышӧдчӧма, войбыд, кӧнкӧ, куран-гӧликӧн чукӧртӧма да бӧр кыскалӧма Митрейлӧн пырта ^забор ӧдзӧс Эжва йывса ногӧн/^ дорӧ. Тэ пӧ тӧдӧмӧн кыдзсӧ да льӧмсӧ менам йӧрлань садитін. Ачыд на пӧ, колӧкӧ, пуяссӧ таркӧдін, мед меным удж вӧчны. Судӧ пӧ сета пӧрысь морт вылын тешитчӧмысь.

Лун-мӧд мысти вой тӧв кутіс пӧльтны. Суседкалысь став ӧмидз кустсӧ куштіс, Митрейлӧн градъяс костӧ корсӧ вольсаліс.

— Петровна! Водзӧссӧ вая ог кор чукӧрсӧ?

А сійӧ воча вувзьысис: мисьтӧм чужӧм пӧ, антикрист, мыйӧн пӧ менсьым быдмӧгъяссӧ резін, став ӧмидз пӧ косьмис. Али, гашкӧ пӧ, тэнад струбаӧ менам йӧрысь став ваыс исковтіс? Чӧвта пӧ струбаад мыйкӧ, мед пагалан!..

Вензьы кӧть эн, мыжаӧн колян. Митрей эськӧ, небыд сьӧлӧмнад, пыр зільӧ бурасьны, нюмъялӧ, отсӧг на вӧзйӧ и гӧригас, и босьтігас, но сэк кежлӧ тай и ачыс шаньмылӧ Петровнаыс. Кӧть эськӧ шаньмылӧмнас он жӧ шу: то не сідз бор боксӧ босьтӧмыд, то посни картупельсӧ колялан. И век жӧ ӧтув уджалігад рытланьыс небзьӧдчылӧ, тшай юны на корлӧ. Ӧтчыд весиг кӧвдум вӧлі гортӧдзыс мӧдӧдӧма Сеня нылыскӧд, зэв на и чӧскыдӧс.

Сеняыс — ар комын вита «кӧрӧ кольӧм» ичмонь. Чужӧмнас и гӧлӧснас — ловъя мамыс. Но сёрнитӧ небыдджыка, быттьӧ оз и аддзы быд лунъя пурсьӧмсӧ. Корсюрӧ бура дыр тапъялас суседыслӧн йӧр бокын, ӧттор-мӧдтор вӧчигмоз дэльӧдӧ том мужикӧс. А сюсь, наян синъясыс сідзи и кыйкъялӧны:

— Мый керан талун, суседушкоыс? Бара нин дзоридзьястӧ лелькуйтан? Менам тай эсійӧ нарциссыс сідзи эз и вужъясь-а. Кузь кока вижъюрыс мыйкӧ нэриник и... Вӧвнас тай Ӧньӧ Миколайӧс корим. Зэв эськӧ телезнаӧн гӧрӧ да, — быттьӧ пырмунігмоз, водзӧ тёльскӧдчӧ. — А тэ нӧ, Димаыс, кор думайтан мутӧ бертыштны? Гид бердтӧ босьт жӧ, быдса град на со артмӧ да? — Либӧ: — тайӧ понписӧ нӧ кытысь босьтін, вывті тай мусаник? Миянлы колӧ жӧ эськӧ керка видзысьыд. Дай куш бабаясыдлы гажтӧм жӧ...

Шензьыштас, тапъялыштас ставсӧ донъялігмоз, мунігас нӧшта и наян синнас ворсӧдчыштас.

Мамыс абуджык татшӧм мудер. Сійӧ чукльӧдлыны оз радейт, кыйӧдас зонлысь ывлаӧ петӧмсӧ да ылісянь на чирӧстас:

— Пӧжар кӧ нӧ лоӧ! Кыдзи миян дорӧдз машинаыс прӧйдитас? Гид бердӧдыд мед сідзнад и пырас, му вывтіыд эжасӧ косялан кӧ... — и ылыстчигмозыс. — Но и кӧвъясисны этайӧяс... Войбыд чирӧм гӧлӧса понйыс омлялӧ, узьны оз лэдз... Оз виньды ни пагав! Ӧкаяннӧйыс.

Во-мӧд нин тадзи пиньсӧ кеслӧны эня-нылаыс. Первойсӧ, Митрейлӧн овмӧдчигӧн, быттьӧ эз татшӧмӧсь вӧвны. Улич вылад матыссакӧд моз сёрнитісны, и йӧз водзас эз вӧйпны.

И мый налы оз тырмы? Пӧрысьыс пенсия вылӧ петіс леспромхозсянь, бухгалтерыдлӧн эз ичӧт вӧв удждоныс, ньӧбасис-заптысис бурпӧт, машинаысь ӧтдор. Керка-картаныс дзим-дзурк... Нылыслӧн коркӧя верӧспуыс киподтуя вӧлӧма, удитлӧма лэптыны квайт пельӧса коромина, лоысь тьӧщаыслы, кӧнкӧ, кӧсйӧма чесьтӧ уськӧдчыны. А стрӧитчӧм бӧрас тодмышкалісны дай: юны пӧ кутіс, оз пӧ туй кӧзяин пыдди. Аслас киӧн краситӧм-баситӧм дзиръя сайӧ сэсся эз и сибавлы мортыс. И шоныд вежӧса пывсянсьыс, кӧні сійӧ оліс абутӧм на гӧтырыслы вӧчасигмоз, став кӧлуйсӧ шыблалісны кык ёмаыд. Быттьӧ томыслӧн абу и волывсьылӧма татчӧ вой кежлас, быттьӧ абу и ниртсьылӧма мышнас выльӧн стружитӧм наръяссӧ.

Збыльысь, медъёна найӧс завидьлуныс и дзерӧдіс. Аддзӧны, мый орчча йӧрын гӧтыртӧм-котыртӧм мортлӧн вочасӧн ставыс артмӧ, красуйтчӧ ичӧтик терем кодь оланінас. Вагонкаӧн эжис да, улич помсянь синмад шыбитчӧ лӧза-еджыдӧн краситӧм керкаыс. Ӧдзӧсыс оз и пӧдласьлы, кодкӧ да кодкӧ век нин пыралӧ. Торйӧн нин субӧта-вӧскресенньӧясӧ.

Том йӧзыд варова пукыштасны пызан саяс да гузьгысясны-петасны ӧшинь улас. Магнитола кывзӧны, видеокамераӧн ӧта-мӧдсӧ кыялӧны. Корсюрӧ и гитара на брунгылӧ. Медсясӧ ворслывлӧ латшкӧсіник зон. Тӧв и гожӧм шапкатӧг ветлӧдлысьӧс, сійӧс позьӧ тӧдмавны улич помсянь на. Вывлань сыналӧм пашкыр еджыд юрси сертиыс. А нӧшта нин вӧрас сертиыс — локтӧ чутік-чотік, беддясьӧмӧн. Тшӧкыдакодь волывлӧ Митрей дорӧ. Корсюрӧ и узьлӧ сы ордын. А сьыланкывъясыс абу гораӧсь, кысянькӧ пыдісянь петанаӧсь. Сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдӧны. Торйӧн нин эсійӧ:

Соловьи, не пойте больше песен, соловьи,

В минуты грусти пусть звучит орган,

Скорбит о тех, кого сегодня нет,

С нами нет...

Весиг быд воськов кыйӧдысь да быдторсьыс вомалысь суседкаыс, Петровна, первой ӧшинь пырыс дзӧръялас, а сэсся петас сёысь нин весалӧм-мудйӧм градсӧ тапкӧдны. Кывзысигмозыс син бӧжнас оз-оз дай крукыштлӧ томуловлысь гажӧдчӧм-шойччӧмсӧ. Броткӧдчӧ мыйкӧ ныр улас, а киясыс музыка лад сертиыс нокӧны. Регыд мысти сы дорын пешкылясьны кутас и томыс. Шортыасьӧма, сартас кодь кок йылас яйтӧм бекнас ворсӧдчӧ.

* * *

Карын велӧдчӧм бӧрын Дима Поповӧс тайӧ сиктас мӧдӧдісны куим во кежлӧ, а зонмыд босьтіс да и вужъясис. Армияса еджыд юрсиа другыс отсаліс ньӧбны керка-му. Том гозъя, кодъяс ыштісны ваа-шоныда патера вылӧ, кокнипырысь и вузалісны усадьбасӧ, ньӧти жалиттӧг эновтісны пывсян-гидсӧ — тыдалӧ, мудзмӧн жӧ лоӧма татшӧм суседкаясыдкӧд орччӧн олӧмыс. Армиясьыс вайлӧм вель уна сьӧм Дима иналіс эз мукӧд моз машина либӧ карса коммуналка вылӧ, а ас овмӧсас — ньӧбис тьӧс-плака, вагонка, краска, мукӧдтор. Керка пытшкас на став коланасӧ судзӧдіс и. Первой восӧ сідзи на тӧвйис, а мӧд кежлас пемӧстор нин лӧсьӧдіс — кроликъясӧс, понйӧс. Кузь пельясыслы туруныс, майбыр, борйысь и чукӧрмӧ. Сэсся найӧ мӧс-ыж мозыд оз баксыны. Локтан удж вылысь, турунтор шыбитан, ва сетыштан, эм кӧ лишалана нянь, сійӧс чиръян. Со и став нокыс. А понсӧ, Моздоксӧ, ёна вердны эз ков — эстонскӧй гончӧйыд уна оз сёй. Командировка кӧ нюжавліс, Мозаӧс эз вунӧдлыны Дималӧн ёртъясыс. Еджыд юрсиа другсӧ Моздок радейтіс кӧзяин дорсьыс, гашкӧ, ёнджыка.

Кок шонтысьясыд, дерт, общежитиеас на, и тайӧ керкаас волытӧг эз овны. Но некодӧс тай ас дорас Митрей эз кольӧд. Ӧткӧн жыкруйтіс. Рытъяснас, кор некод оз волы, пуксяс ӧшинь дорӧ, пыкас тшӧкасӧ тшынысь-ӧ, биысь-ӧ, мазутысь-ӧ сардмӧм ки пыдӧснас, и мыйкӧ мӧвпалӧ, мӧвпалӧ. Тӧвнас радейтіс пукавны ломтысьысь пач водзын. Кор трачкӧдчӧ сирӧд пескыс, биыс оз на кыскы, кезйӧдлӧ быттьӧ таысь — чужӧмыс весиг вежсьылӧ. Но кор ымравны кутас лӧз русьыс мездысьӧм нин ӧгыр — зон матыстӧ пач вом дорӧ ичӧтик джек и виччысьӧ, виччысьӧ дзикӧдз ваймӧм...

Кадысь кадӧ вежонъясӧдз сы дінын кодкӧ карса оліс. Ачыс пӧ коймӧд курсын на вӧлӧм велӧдчӧ, а нылыс пӧ буретш локтӧма пыран экзаменъяс вылӧ, сэки пӧ и тӧдмасьлӧмаӧсь. Тадзи тай ылӧсалісны сиктсаяс-а. Код тӧдас, збыль-ӧ? Кӧть эськӧ озджык быттьӧ лӧсяв: Дима велӧдчӧмсӧ помалӧм бӧрын армияӧ во кежлӧ ветліс, тані нин со коймӧд во, а сьӧлӧм косьтысьыс пыр на студенталӧ. Бӧръя волӧмыс сессияяс костас тай и веськалӧма.

* * *

Ӧтчыд рытнас Дималы сёрмӧдчыны ковмис удж вылас. Локтіс — рушку кучикыс ляскысьӧма мышкуас. Но тӧрытъя шыдыс кушнас, няньтӧгыд, эз пыр. Дзиръя кӧзӧдсьыс уль чипан кольк да гадь ва сӧмын лӧньӧдыштісны кынӧм сюмалӧмсӧ. А мыйӧн нӧ эськӧ Моздокӧс вердны?

Сэки и таркӧдчис кодкӧ...

— Мый нӧ Ксения батьковнаыслы ковмис? — весьӧпӧрис том морт жыръяс тэрыба пырысь суседкасӧ аддзӧмысь, кодлӧн киас вӧлі кутшӧмкӧ тубрастор.

— Уп!.. Восьса тай вӧлӧма. Рытбыд виччыся, сёрнитыштны колӧ.

— Бара нин понйӧй мынліс? Век кӧсъя вежны домсӧ, да ог вевъяв, — водзвыв пондыліс дорйысьны Митрей.

— Рытбыд, мися, виччыся. Мамӧ пӧгибӧ воштіс: петав да петав. Со, пӧсь кӧвдум мӧдӧдіс. Но ме эг та вӧсна лок... — кӧзяин водзын сулаліс вель мичаа вӧччӧм гӧстя. Вом дорсӧ краситӧма, юрсисӧ лэдзалӧма пельпом вылас. Паськӧмыс — мода серти, джинсы да топик, он шу, мый нелямынӧд вылӧ мӧдӧм ань. Весиг вӧсни кокыс джинсынад видзӧдсис. — Тӧдан, мый? Вай ме кута волыны чышкасьны-мыськасьнытӧ. И пусьыны мӧда локтігкежлад... Со тай, весиг няньыд абу пызан вылад, и шыдыд кӧдзыд. Мужиклы мужичӧй удж колӧ вӧчны, бабалы — ассьыс.

— Водз али мый пачсӧ сиптыссис? Син курдіс... — пыр на нинӧм эз гӧгӧрво сувтлытӧг таргӧмсьыс кӧзяин.

— Этайӧ... Шуа тай, мися, дугдам тамышасьны ӧта-мӧд вылӧ. Волыны лэдзан он гортад?

Со мый, вӧлӧм, дзодзулыдлы колӧ! И ньӧти кытшлавтӧг ӧд гольӧдӧ, водзвыв быттьӧ ставсӧ нин артыштӧмаӧсь пинькайясыд.

— Эсійӧ, векни гачаыд, оз жӧ сэсся лок-а. Ӧнтай мамӧ буракодь колльӧдіс сійӧс, кытшлясьӧ йӧрад да... Быттьӧ ӧд аслас: парниктӧ восьтіс, ӧгурцытӧ киськаліс. Нопъяссӧ на эз удит пуктыны-а, кроликъястӧ нин малалӧ.

— Кыдзи колльӧдіс, кодӧс? — бара шензьымӧн лои зонлы.

— Да карсатӧ. Нинӧм сылы тані вӧчны.

Вӧлисти сайкаліс Митрей... Кыдзи налӧн водзӧ сёрниыс лоис, код тӧдас. Дыр на тай биыс ӧшиньясас ӧзйис-а, пӧшти асылӧдзыс. Но йӧз вомъяс регыдӧн и паськӧдісны: ачыс пӧ вӧтлӧма карса катшасӧ. Петыр Ӧдялӧн Сеня нылыс пӧ нин ӧні узьлыны петавлӧ сы дорӧ.

Кӧть эськӧ Митрейлы ёнакодь ковмис дорйысьны, кор телепон пыр чукӧстліс нывсӧ орчча сиктын олысь бать-мам дорсьыс. Дорйысьны сыысь, мый ключсӧ абу важ местаас кольӧма, мый «войясӧн кӧнкӧ шодлӧ», мый том ёма-суседкаыскӧд волысьӧны... Век жӧ бӧр карас мунігӧн, аръявылыс нин, кык лун на дӧзмылӧм мусукыс оліс Дима ордын. Эня-нылалӧн тайӧ, дерт, эз коль казявтӧг. Кыдзи, колӧкӧ, пиньсӧ йирисны, кор налӧн син водзын томъяс зэв на и любуйтчисны ӧта-мӧднас да окасисны ӧшинювса лабич вылас.

И мыйсяма висьӧм тайӧ — завидьтӧмыс? Нэмсӧ сійӧ вӧлі и комияслӧн, и мукӧд вира йӧзлӧн: ӧти вокыс кӧ, шуам, зымнитас мичаджык керка, мӧдыс оз нин кольччы, нӧшта мичаӧс лэптас, мед парскыны. Кодлӧнкӧ кӧ гортас тӧлк-лад, тырмидз олӧм, завидьтысьясыд пыр и ним аддзасны — и куркульнад шуасны, и весиг вир юысьнад. И мый шензянаыс — медся завидьтысьясыс — векджык нывбабаяс. Омӧль висьӧмыс корсюрӧ сідзи босьтлӧ найӧс, мый вермасны петны быдтор вылӧ.

* * *

Картупель керсьӧм бӧрын нин, кор коліс катовтчыны шондіыслы, поводдяыс дурмис. Косьтӧ и косьтӧ, ӧти войт зэр оз усь. Митрейлӧн юкмӧсысь тай ваыс важӧн нин пакталіс-а. Пужъявны нин кад, а шондіыс быттьӧ бӧр гожӧмӧ бергӧдчис. Луннас ывлаӧ кӧть эн пет, весиг войнас керкаад лолыштны нинӧмӧн.

Занавесалӧм ӧшиньяса веранда вылас и узьліс Дима. Майбыр, кӧть номйыс нин усис — трусик кежысь, шебрастӧг позьӧ туплясьны.

Татшӧм жар лун бӧрын ӧти ониш асылӧ и садьмӧдіс кутшӧмкӧ трачкӧдчан шы. Горшас узьысьлы сатшис сирӧд тшын. Ывлаӧ петан ӧдзӧслань чепӧсйис Митрей, но унзільвывсьыс конъясис веранда содъяс, сангысис лёк ногӧн. Кытчӧдз дзикӧдз на эз пемды синмыс, видліс восьтны ӧдзӧссӧ — быттьӧ кодкӧ пыкӧма, эз сетчы. Ывлаын чепсасис да омляліс Моздок...

Зон паляліс алӧйгӧрд дзоридзьяса клумба вылын, кодӧс ачыс на вӧчліс. Брӧд ва — выліас шыбитӧмны кутшӧмкӧ вевттьӧд. Сынӧдын ӧшаліс сир курыд тшын дук, но трачкӧдчӧм эз нин кыв.

Жуисны йӧз.